داعش در آسیای مرکزی چگونه نیرو جذب می‌کند؟

پیش از این و در جریان حمله تروریستی دوم به حرم مطهر احمد بن‌موسی (ع) در شهر شیراز، هویت فرد دستگیر شده، «رحمت‌الله نوروزاف» و با ملیت تاجیکستانی اعلام شده بود؛ موضوعی که نشان می‌دهد حوزه آسیای‌مرکزی و قفقاز به کانونی برای فعالیت‌های تروریستی، به‌ویژه ازسوی داعش تبدیل شده‌است.

تاجیکستان طی سال‌های اخیر همواره با چالش فعالیت‌های تروریستی داعش مواجه بوده؛ بحرانی که روز به روز عمیق‌تر شده‌است. این کشور از یک‌سو با نفوذ مذهبی داعش در خاک خود مواجه است و ازسوی دیگر حضور اتباع تاجیک در صف داعش، به بحرانی نه‌تن‌ها برای دوشنبه، بلکه برای سراسر منطقه تبدیل شده‌است؛ موضوعی که نمود آن را در حادثه‌های تروریستی سال‌جاری در شیراز و کرمان، شاهد بوده‌ایم.

پیش‌از حضور پررنگ افرادی با ملیت تاجیکستانی درمیان تروریست‌های داعشی که دست به جنایت‌های گسترده‌ای علیه مردم و شیعیان این کشور زده بودند، توجه رسانه‌ها، تحلیلگران و البته تصمیم‌سازان منطقه‌ای را به خود جلب کرده بود.

نقش تاجیک‌تبار‌ها در «داعش خراسان»

کارشناسان معتقدند برای بررسی حملات تروریستی اخیر در ایران و افغانستان باید نگاه ویژه‌ای به «داعش خراسان» داشت؛ گروهی تکفیری که عناصر تاجیک نقش قابل‌توجهی درآن دارند. ناظران تحولات منطقه براین اعتقادند که پس‌از شکست داعش در عراق و سوریه، بخشی از نیرو‌های تکفیری، ازجمله برخی عناصر تاجیک‌تبار داعش، با نقش‌آفرینی ویژه سرویس‌های آمریکایی – صهیونیستی، به حوزه آسیای‌مرکزی و به‌ویژه مناطق مرزی افغانستان و تاجیکستان منتقل شده‌اند و درحال گسترش دامنه فعالیت‌های تروریستی خود در منطقه هستند.

این درحالی است که به‌دنبال حمله تروریستی در کرمان، خبرگزاری «رویترز» در گزارشی، با استناد به منابع اطلاعاتی آمریکا ادعا کرد حملات تروریستی کرمان کار «داعش خراسان»، که در افغانستان فعالیت می‌کند، بوده‌است. داعش خراسان گروهی است که ازسال ۲۰۱۵ میلادی فعالیت‌های تروریستی خود را با تمرکز ویژه بر حوزه افغانستان، تاجیکستان، ایران، پاکستان و هند آغاز کرده و طی سال‌های اخیر جنایت‌های زیادی را دراین منطقه رقم زده‌است.

تروریست‌های داعش خراسان طی سال‌های اخیر جنایت‌های گسترده‌ای را رقم زده‌اند. در روز‌های اخیر بود که عبدالمتین قانع، سخنگوی وزارت کشور حکومت طالبان از انجام حدود ۳ هزار عملیات ضد تروریستی دراین کشور طی سال‌گذشته ازسوی نیرو‌های ویژه امنیتی خبرداد؛ رشته عملیات‌هایی که علیه گروه‌های تروریستی، ازجمله داعش انجام شده‌است.

از عراق و سوریه تا آسیای‌مرکزی

طی سال‌های اخیر نام برخی اتباع تاجیکستانی به‌عنوان فرماندهان کلیدی داعش، به‌ویژه در عراق و سوریه مطرح شده‌است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به چهره‌هایی مانند «نصرت نظراف»، «گلمراد حلیم‌اف»، «ابومصعب تاجیکی» اشاره کرد. دراین‌میان اگرچه آمار دقیقی از نیرو‌های تاجیک‌تبار داعش وجود ندارد، اما برخی آمار‌ها حکایت از آن دارد که حداقل طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ چیزی درحدود ۲ هزار تاجیک‌تبار به عراق و سوریه رفته‌اند که بخش قابل‌توجهی از آنان به خدمت داعش درآمده‌اند.

برخی کارشناسان معتقدند وضعیت اقتصادی تاجیکستان و نزدیکی این کشور به کانون بحرانی افغانستان، از مهم‌ترین دلایل فعالیت پررنگ داعش دراین منطقه و عضوگیری از میان تاجیک‌تبارهاست. دراین‌میان، اما به‌نظر می‌رسد نقش داعشی‌های تاجیک‌تبار بازگشته از عراق و سوریه باید بیش‌از پیش مورد توجه قرار گیرد.

بسیاری معتقدند این افراد، که از یک‌سو از بازگشت به کشور خود هراس دارند و ازسوی دیگر مقصد دیگری ندارند، تحت‌تاثیر القائات داعش، به انجام حملات تروریستی در افغاستان و ایران روی‌آورده و غالبا کانون‌های شیعی را هدف قرار می‌دهند. اصلی‌ترین دلیل اتخاذ چنین رویکردی هم این است که داعش جمهوری‌اسلامی را عامل اصلی شکست این گروه تکفیری در عراق و سوریه می‌داند.

تروریست‌ها در آسیای‌مرکزی چه می‌کنند؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد تنها تاجیکستان نیست که با چالش فعالیت گروه‌های تروریستی ازجمله داعش مواجه است، بلکه بسیاری از کشور‌های حوزه آسیای‌مرکزی دراین زمینه با بحران‌های قابل‌توجهی روبه‌رو هستند. این درحالی‌است که این منطقه همواره مورد توجه داعش قرار داشته و این گروه تلاش کرده با ساماندهی سلول‌های تروریستی در آسیای‌مرکزی، در مواقع مورد نیاز از آنان برای انجام عملیات‌های تروریستی خود بهره‌برداری کند.

انتشار فیلم تروریست‌های داعشی حمله به گلزار شهدای کرمان، یک نکته مهم داشت؛ اینکه نیرو‌های جذب شده در آسیای‌مرکزی، که معمولا در چارچوب «داعش خراسان» فعالیت می‌کنند، از طریق شبکه‌های‌اجتماعی جذب شده‌اند. داعش دراین منطقه تلاش کرده با بهره‌گیری از ابزار‌های نوین ارتباطی، به‌ویژه در بستر شبکه‌های اجتماعی، برای جذب و آموزش نیرو‌های خود اقدام کند.

این‌درحالی است که به اعتقاد کارشناسان، آسیای‌مرکزی به‌دلیل وجود مشکلات ساختاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، به بستر مساعدی برای جذب نیرو ازسوی داعش و دیگر گروه‌های تروریستی تبدیل شده‌است. براساس بررسی‌های انجام شده ازسوی نهاد‌های رسمی و بین‌المللی، تاکنون تعداد قابل‌توجهی از شهروندان کشور‌های قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان جذب داعش شده‌اند و در گذشته به سوریه و عراق هم رفته‌اند.

چارچوبی برای همکاری‌های امنیتی

تهدید‌های موجود از ناحیه فعالیت گروه‌های تروریستی طی سال‌های اخیر به یکی از محور‌های اصلی همکاری‌های تهران – دوشنبه تبدیل شده‌است و مقام‌های ارشد دوطرف در دیدار‌ها و گفتگو‌های دوجانبه بر اتخاذ راهبرد‌های مشترک به‌منظور مقابله موثر با گروه‌های تروریستی تاکید کرده‌اند.

ازسوی دیگر سازمان همکاری شانگ‌های نیز به چارچوبی برای همکاری‌های منطقه‌ای باهدف مقابله موثر با فعالیت‌های تروریستی در حوزه آسیای‌مرکزی تبدیل شده، چراکه وجود تهدید‌های مشترک دراین حوزه، اعضا را بیش‌از گذشته به‌سوی گسترش تعاملات ضدتروریستی سوق داده‌است.

با توجه به چنین رویکردی هم بود که رئیس‌جمهور در دیدار روز‌های اخیر خود با رستم امامعلی، رئیس مجلس ملی تاجیکستان در تهران به همکاری‌های امنیتی دوطرف اشاره و تاکید کرد مبارزه با تروریسم، جرایم سازمان‌یافته و موادمخدر از الزام‌های همکاری‌های دو کشور به‌حساب می‌آید. سیدابراهیم رئیسی همچنین بر ضرورت تقویت همکاری‌های منطقه‌ای به‌منظور مقابله فعال با جریان‌های تروریستی، از جمله داعش، تاکید کرده بود.