شهر زیرزمینی تهیق خمین

شهر زیرزمینی تهیق ، یا پناهگاه زیرزمینی تهیق در دوران ایلخانیان در استان مرکزی در شهرستان خمین ، بخش کمره، دهستان خرمدشت، روستای تهیق ساخته شده است. این اثر در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۰۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این شهر دو نوع کاربری داشته است یکی به‌عنوان مکانی برای زندگی فصلی و دیگری به‌عنوان پناهگاه در زمان حمله دشمن. در ساخت شهر زیرزمینی تهیق از فرم طبیعی زمین تبعیت کرده‌اند که این متد معماری در بستر کنگلومرایی یا سر نام دارد.

شهر زیرزمینی تهیق کجاست؟

در مسیر دهستان خرمدشت، کمی بعد از ورود به جاده‌ای فرعی، گنبد امامزاده زینب خاتون دیده می‌شود. در محوطه امامزاده دری کوچک وجود دارد. بعد از عبور از در راهرویی پهن و تاریک وجود دارد. قدم به قدم رفتن به زیرزمین را می‌شود حس کرد. کم کم محوطه‌ای که به سالن شباهت دارد دیده می‌شود، در اطراف سالن اتاق‌هایی با سقف کوتاه خودنمایی می‌کنند. بعد از عبور از اتاق‌ها، راهرویی دالان شکل و پیچ در پیچ گویی با ارتفاعی بسیار کوتاه وجود دارد. راهرویی باریک و کوتاه که در طول مسیر چاه‌هایی در اطراف آن پدیدار می‌شوند. این شهر تاریخی تهیق است.

تا کنون از این سکونتگاه یک سالن، ۱۰ اتاق، چهار انبارک و تعدادی اشیا کشف شده است که ارتفاع آن‌ها از ۸۰ سانتی‌متر تا ۱.۶ متر متغیر هستند.

راز و رمزهای شهر زیرزمینی تهیق

دستکند روستای تهیق مانند دیگر مجموعه‌های بررسی شده در سطح کشور انسان‌ساز و در بافتی که استحکام و قابلیت لازم برای استفاده چند سال را داشته باشد ایجاد شده است. دستکند تهیق در دل بافت کنگلومرائی (در اصطلاح محلی سر) که غالب بافت زمین‌شناسی منطقه شمال غرب خمین را تشکیل می‌دهد ایجاد شده است .در فصل اول طرح مطالعاتی موقعیت‌شناسی دستکند زیرزمینی روستای تهیق شهرستان خمین ۶۰۰مترمربع کاوش و رمزگشایی شد و انواعی از اشیا از جمله سفالینه‌ها، ظروف فلزی و سکه در این کاوش یافت شد.

این اشیاء یافت شده متعلق به سده‌های ششم و هفتم هجری قمری است و نشان می‌دهد این دستکند در دوره سلجوقی و دوره گذار خوارزمشاهی به ایلخانی مورد استفاده قرار گرفته است. فضای کاوش شده این مجموعه یک محوطه دو هکتاری کنگلومرائی را در بر می‌گیرد که شامل فضای مسکونی از جمله ۱۰ اتاق، چهار انبارک، راهرو، سالن و چاه است که بر اساس توپوگرافی زمین ایجاد شده‌اند. هواکش‌های تعبیه شده در بالا که از سطح توده به داخل فضا می‌رسند هوای مناسب برای تهویه و تنفس را فراهم می‌کرده است.

معماری شهر زیرزمینی تهیق

اتاق‌های تعبیه شده در دل خاک، اندازه‌های متفاوتی دارد. ابعاد آن‌ها از یک و ۸۰ تا دو متر و دو و ۲۰ تا ۱۳متر متفاوت است. هر کدام از این اتاقک‌ها اشیاء خاص خودشان را دارند. به عنوان مثال در اتاق شماره یک مورد کاوش، چاه آب وجود دارد که عمق آن پنج متر است. در آن دو اسکلت سوخته زن و مرد با چند ظرف فلزی مجمر یا آتشدان، پی‌سوزهایی با جنس مفرغ با اشکال مختلف و سفال کشف شده است. در اتاق شماره دو که بزرگ‌ترین اتاق با ابعاد دو در ۱۳متر است سکویی درست شده که دارای پله است و به عنوان فضای عمومی و تالار اجتماعات استفاده می‌شده است.

برخی اتاق‌ها که به عنوان فضای مسکونی مورد استفاده قرار می‌گرفته به واسطه اشیای کشف شده متعلق به متمولین بوده است. در این مجموعه تاریخی اشیای کشف شده نظیر سفال نوشته‌های قرآنی که بر روی ظروف یا سفالینه‌ها با نماهایی از جمله خورشید. قیافه‌های مغولی و شاهزاده سوار بر اسب دیده می‌شود که با مذهب و مذاهب قابل پرستش آن‌ها قابل توجه است. کف‌پوش هر اتاق از حصیر و زیراندازهای متنوع است. هر اتاق درهای چوبی داشته که برای پاشنه در از آجرهایی استفاده می‌شده که در روی این آجرها می‌چرخیده است .

به نظر منبع آب مورد نیاز ساکن در این فضاها را چاه‌های آب که چند نمونه از آن‌ها طی کاوش به دست آمده و بررسی شده‌اند تأمین می‌کرده است. مستندات به دست آمده حاکی از آن است که زیست در این مکان ها قدمت ۱۵۰ساله دارد. جمعیت ساکن به طور دسته جمعی از این شهر زیرزمینی مهاجرت کرده‌اند. دستکندهای تاریخی این روستا در سال ۱۳۸۴در پی گزارش‌های مردمی کشف و شناسایی شده و با تشکیل پرونده مطالعات پایه در سال ۱۳۸۵، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.