سخت‌گیری‌های غیرضروری مانع رشد علمی است/ نقش حمایت از کرسی‌های ترویجی در دستیابی به مرجعیت علمی

به گزارش بهداشت نیوز حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه در این مراسم با گرامیداشت هفته پژوهش و روز حوزه و دانشگاه اظهار کرد: دانشگاه های نظامی با برگزاری کرسی های نظریه پردازی و ترویجی موفق توانستند کاری کنند که امروز شاهد ارائه چهار نظریه موفق هستیم که توسط اساتید برجسته کشور مطرح شده‌اند. ظاهر این فرایند به این صورت است که یک محقق یا پژوهشگر نظریه‌ای را ارائه می‌کند و این نظریه در جلساتی متعدد با حضور هیئت داوران و هیئت ناقدان، با نقدهای بی‌رحمانه و دقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد و در نهایت به عنوان یک نظریه پذیرفته می‌شود.
وی ادامه داد: اما، حقیقت پشت این ظاهر، عمری از اندیشه‌ورزی، تدریس و پژوهش این اساتید بزرگوار است. این پنج استاد که صاحب این چهار نظریه هستند، مسیر ساده‌ای را طی نکرده‌اند که بگوییم صرفاً نشسته‌اند، مقاله‌ای نوشته‌اند و در نهایت این نظریه‌ها در کرسی‌های علمی پذیرفته شده‌اند. بلکه این نظریه‌ها حاصل سال‌ها زحمت، تلاش و مطالعه مستمر این عزیزان است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به برخی از این نظریه‌ها بیان کرد: نظریه شکل‌گیری قطب قدرت جهان اسلام که توسط سردار صفوی ارائه شده، نتیجه سال‌ها تجربه ایشان در دوران دفاع مقدس و تلاش‌های دانشگاهی و پژوهشی است. نکته حائز اهمیت این است که این نظریه، بومی نیست که صرفاً در مقابل نظریات غربی مطرح شده باشد، بلکه یک نظریه ابداعی است که حتی کشورهای دیگر نیز می‌توانند برای بومی‌سازی خود از آن بهره‌برداری کنند.
استاد خسروپناه ادامه داد: نظریه اشراف نوین اطلاعاتی (چشم بصیر) یکی از مباحث بسیار کلیدی و مهم است که اساتید در این حوزه تلاش فراوانی داشته‌اند و نشان‌دهنده عمق پژوهش‌ها و دقت نظر ایشان است. نظریه فضای ژئوپلیتیکی قدرت هوایی توسط دکتر نصیرزاده ارائه شده است. ایشان با سال‌ها تجربه در دوران دفاع مقدس، مدیریت‌های کلان، تدریس و پژوهش‌های متعدد، توانسته‌اند به چنین دستاورد ارزشمندی دست یابند. نظریه حق شهروندان بر امنیت اخلاقی که توسط دکتر محسن اسماعیلی ارائه شده، بیانگر اهمیت اخلاق و حقوق شهروندی در جامعه است و محصول سال‌ها پژوهش و تفکر عمیق در این حوزه محسوب می‌شود.
وی اضافه کرد: ویژگی مشترک تمامی این نظریه‌ها این است که نه تنها حاصل تجربه، دانش و تلاش مداوم این اساتید است، بلکه هر کدام در نوع خود نوآورانه و کاربردی بوده و قابلیت استفاده در سایر کشورها و جوامع را نیز دارند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه در پاسخ به این پرسش که چرا بسیاری از افراد که ادعای نظری دارند، نظریه‌شان پذیرفته نمی‌شود؟ گفت: این مسئله جالب است، زیرا در برخی موارد مشاهده می‌شود که نظریه‌هایی با نمرات و معدل‌های علمی بالا، موفق به جلب نظر و پذیرش هیئت‌های علمی و نخبگان می‌شوند. این نشان می‌دهد که نظریه‌پردازان موفق توانسته‌اند اجماع نسبی در بین نخبگان ایجاد کنند.
عوامل موفقیت در نظریه پردازی
وی سه عامل را دلیل موفقیت نظریه پردازی دانست و افزود: عامل اول معرفتی است، هر فردی که می‌خواهد نظریه‌پردازی کند، باید در ابتدا بداند نظریه چیست. این شامل درک انواع نظریه، مبانی نظریه، روش‌شناسی نظریه و عناصر اصلی آن می‌شود. به بیان دیگر، باید فلسفه نظریه را درک کند. البته منظور این نیست که حتماً فیلسوف شود، بلکه باید تسلط کافی بر مفاهیم پایه‌ای نظریه‌پردازی و همچنین فلسفه علم خاص و دانش مرتبط با آن داشته باشد.
استاد خسروپناه عنوان کرد: در این راستا، نظریه‌پرداز باید بداند نظریه بر چه اصول و پایه‌هایی استوار است، مسیر و روش تدوین نظریه باید روشن باشد. نظریه باید ارتباط و تعامل بین مفاهیم کلیدی را به‌خوبی تبیین کند. برای مثال، در نظریه فضای ژئوپلیتیکی قدرت هوایی که توسط دکتر نصیرزاده ارائه شده، تعامل بین مفاهیمی مانند جغرافیا، قدرت و سیاست به‌خوبی در نظر گرفته شده است. این ارتباطات و تعاملات، غیر از ذکر عناصر اصلی نظریه، از عوامل کلیدی موفقیت آن است. همچنین، در نظریه شکل‌گیری قطب قدرت جهان اسلام نیز این تعاملات به‌خوبی لحاظ شده است. این موضوع نشان می‌دهد که برای موفقیت، نظریه باید نه تنها دارای عناصر اصلی باشد، بلکه تراوت و تعامل مفاهیم در آن به‌طور دقیق لحاظ شود.
جسارت اندیشیدن برای نظریه پردازی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از موانع نظریه‌پردازی را نداشتن جسارت اندیشیدن و نقد کردن دانست و عنوان کرد: بسیاری از افراد با خود می‌گویند: «عمر علمی‌مان را صرف کنیم تا تازه نظریه‌های دیگران را بفهمیم؟» اما این فهم اولیه ضروری است، زیرا بدون درک نظریه‌های موجود نمی‌توان نظریه‌ای متفاوت و ارزشمند ارائه داد.
وی عامل دوم موفقیت در نظریه پردازی را روانشناختی بیان کرد و ادامه داد: عوامل روانشناختی شامل جسارت در تفکر، نقد، و ارائه ایده‌های جدید است. علاوه بر این، عوامل انگیزشی نیز نقش مهمی دارند. حمایت‌های حقوقی، ثبت و نشر نظریه، ترجمه آن به زبان‌های مختلف و گنجاندن آن در کتب درسی، انگیزه نظریه‌پرداز را برای توسعه کارش افزایش می‌دهد. وقتی محقق چنین حمایت‌هایی را ببیند، هم خود انگیزه بیشتری پیدا می‌کند و هم دیگران به سمت نظریه‌پردازی ترغیب می‌شوند.
استاد خسروپناه عامل سوم موفقیت در نظریه پردازی را جامعه شناختی قلمداد کرد و افزود: نظریه‌پردازی موفق حاصل سال‌ها تدریس، تحقیق، نگارش مقالات علمی، راهنمایی پایان‌نامه‌ها و تجربه‌های عملی است. عجله و شتاب‌زدگی در این مسیر نتیجه‌ای نخواهد داشت. کسی که تنها با نگارش یکی دو مقاله ادعای نظریه‌پردازی دارد، باید بداند که نظریه مستلزم تدوین چندین کتاب و پایان‌نامه است و باید بر اساس آن پژوهش‌های متعدد انجام گیرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: تجربه کاری و قرار دادن نظریه در معرض نقد دیگران، نقش کلیدی در بلوغ و پذیرش آن دارد. برگزاری کرسی‌های ترویجی و نظریه‌پردازی نیز از ابزارهای مهم این فرآیند است. این کرسی‌ها، حتی اگر در ابتدا مورد مخالفت قرار گیرند، فرصتی برای نقد، اصلاح و توسعه نظریه فراهم می‌کنند و نظریه‌پردازی را از سطح صرف ایده به سطح عملی و کارآمد می‌رسانند.
معبر نظریه پردازی کرسی های ترویجی است
وی با بیان اینکه معبر نظریه پردازی کرسی های ترویجی است، تاکید کرد که مسئولان هیئت حمایت از کرسی‌های ترویجی، شرایط را برای برگزاری این کرسی‌ها دشوار نکنند. حتی اگر بخواهند سطوحی برای این کرسی‌ها در نظر بگیرند، اشکالی ندارد؛ اما باید این نکته را بپذیریم که اگر فردی یک مقاله علمی نوشته و حتی هنوز منتشر نکرده است، اما ایده‌ای علمی و قابل نقد دارد، باید فرصت داده شود تا ایده‌اش در معرض نقد قرار گیرد.
استاد خسروپناه ادامه داد: البته نباید به‌سادگی هر ایده‌ای را به‌عنوان نظریه پذیرفت، اما وقتی کسی ادعا دارد که ایده‌ای علمی دارد و می‌خواهد آن را مطرح و نقد کند، باید به او این امکان را بدهیم. حتی اگر ایده‌اش به‌صورت رسمی منتشر نشده باشد، باید اجازه دهیم آن را ارائه دهد و از آن دفاع کند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: اخیراً شنیده‌ام که برخی سخت‌گیری‌ها در این زمینه وجود دارد، اما این سخت‌گیری‌های غیرضروری، اشتباه است. ما باید فرآیند تدریجی و سالمی برای تسهیل برگزاری کرسی‌های ترویجی در نظر بگیریم. در همین راستا، برگزاری کرسی‌های ترویجی و قرار دادن نظریه‌ها در معرض نقد، از عوامل جامعه‌شناختی مهم برای تحقق نظریه‌پردازی و دستیابی به مرجعیت علمی است. امیدوارم با همت عزیزان، این امر تحقق پیدا کند و مسائل علمی و اجرایی کشور نیز حل شوند.

منبع: شورای عالی انقلاب فرهنگی