از علایم زخم معده تا راه‌های درمان آن

به گزارش ایران اکونومیست؛ زخم معده از انواع زخم‌های گوارشی (gastric ulcer) است که در پوشش معده ایجاد می‌شود. زخم‌های گوارشی می‌توانند هم معده و هم روده کوچک انسان را درگیر کنند. این زخم‌ها می‌توانند موجب درد و ناراحتی شدید شوند.

زخم معده از علت‌های شایع درد کانونی معده یعنی دردی است که احساس می‌کنید از نقطه خاصی می‌آید و اغلب با سوزش همراه می‌شود؛ اما همه زخم‌های معده علائم قابل‌ توجهی ایجاد نمی‌کنند.

زخم معده قابل درمان است، اما اگر برای مدت طولانی تحت درمان قرار نگیرد، جدی می‌شود. برخی از زخم‌ها دائماً خونریزی می‌کنند و این امر می‌تواند به از دست دادن مقدار قابل‌ توجهی خون در طول زمان منجر شود. برخی از آن‌ها می‌توانند به تخریب دیواره معده را ادامه دهند تا آن را سوراخ کنند.

بیشتر موارد زخم معده به یکی از علت‌های زیر ایجاد می‌شود:

• عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
• استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن

هلیکوباکتر پیلوری عفونت باکتریایی بسیار شایعی است که بیش از نیمی از مردم در سراسر جهان دچار آن هستند. این باکتری عمدتا در معده زندگی می‌کند و در بسیاری از افراد ظاهرا مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما گاهی بیش از حد رشد کرده و فراوانی آن به شدت زیاد می‌شود. همان‌طور که این باکتری‌ها به تکثیر خود ادامه پیدا می‌کنند، پوشش معده را مصرف می‌کنند و موجب التهاب مزمنی می‌شوند که می‌تواند زخم معده را در پی داشته باشد.

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مسکن‌های رایج بدون نسخه مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین هستند. این داروها وقتی با پوشش معده در تماس می‌گیرند، آن را تحریک می‌کنند و برخی از مواد شیمیایی محافظت‌کننده و ترمیم‌کننده پوشش معده را نیز مهار می‌کنند.

پوشش معده به گونه‌ای طراحی شده است که پس از آسیب‌های جزئی بهبود پیدا کند، اما اگر به‌طور مکرر داروهای مذکور را مصرف کنید، درنهایت آسیب‌های وارده به پوشش معده ترمیم نمی‌شوند.

سایر علل زخم معده که شیوع پایین‌تری دارند، عبارت‌اند از:

عفونت‌های دیگر: در موارد نادر سایر عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا قارچی می‌تواند در معده فراوان شوند و موجب ورم معده فرسایشی شوند.

سندرم زولینگر-الیسون: وضعیت نادری است که موجب می‌شود معده اسید بیش از حدی تولید کند و این امر موجب فرسایش پوشش داخلی معده می‌شود.

استرس فیزیولوژیکی شدید: اگر بدن درحال تلاش برای بهبود از بیماری یا آسیبی بسیار جدی باشد، ممکن است دچار زخم معده استرسی شود. استرس شدید فیزیولوژیکی تعادل pH را تغییر می‌دهد و معده را اسیدی‌تر می‌کند.

عوامل معمول سبک زندگی مانند سطح استرس روزانه و غذا و نوشیدنی موجب زخم معده نمی‌شود. اما در صورت دچار بودن به زخم معده، می‌توانند علائم را بدتر کنند. هر عاملی که موجب اسیدی‌تر شدن معده شود، می‌تواند زخم را تحریک کند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:

• سیگار
• الکل
• غذاهای تند و اسیدی

زخم معده مانند نقطه دردناکی در معده است که در بخش بالای شکم بین استخوان سینه و ناف کمی به سمت چپ قرار دارد. به‌طور معمول، زمانی که معده فرد خالی باشد، این درد شدیدتر خواهد بود و می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.

درد معمول زخم معده شبیه حس خوردگی است. این احساس توهم نیست. اسیدهای معده، آنزیم‌ها و سایر مواد شیمیایی بافت محل زخم را می‌خورند.

بسیاری از افراد سوء هاضمه را به همراه زخم معده تجربه می‌کنند که به معنای سوزش معده همراه احساس پر بودن است. احتمال دارد مدت کوتاهی پس از شروع غذاخوردن و یا مدت‌ها پس از غذاخوردن احساس سیری کنید.

افراد مبتلا به زخم معده مشکلات زیر را نیز گزارش می‌کنند:

• رفلاکس اسید و سوزش سر دل
• تهوع و استفراغ
• نفخ، آروغ و گاز همراه با درد

برخی افراد اصلا زخم معده خود را احساس نمی‌کنند. این زخم‌ها، زخم خاموش نامیده می‌شوند. در این شرایط ممکن است تا زمانی که دچار مشکلاتی مانند خونریزی یا سوراخ شدن معده نشوید، علائمی را تجربه نکنید تا اینکه در نهایت علائم زیر ظاهر شوند:

• رنگ‌پریدگی
• سرگیجه، ضعف یا غش
• وجود خون سیاه در مدفوع
• استفراغ شبیه تفاله قهوه
• درد ناگهانی و شدید شکم که برطرف نمی‌شود

در صورت بروز هر یک از علائم فوق، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

این امکان وجود دارد که علائم خفیفی را تجربه کنید و زخم‌های معده‌تان جزء زخم‌های خفیف باشند. بااین‌حال، حتی اگر ناراحتی خفیف باشد، این زخم‌ها باید درمان شوند. زخم‌های اولیه درصورت عدم درمان بدتر و دردناک‌تر خواهند شد و می‌توانند عوارض خطرناکی داشته باشند.

زخم‌های خونریزی‌دهنده: خونریزی ناشی از زخم معده می‌تواند خفیف تا شدید باشد. از دست دادن خون در حد متوسط می‌تواند منجر به کم‌خونی شود، درحالی‌که از دست دادن مقدار زیادی خون می‌تواند منجر به شوک شود.

زخم‌های همراه سوراخ: زخمی که کل دیواره معده را فراگرفته باشد و سوراخ ایجاد کرده باشد، نادر اما فوریت پزشکی است. اسید معده و باکتری‌هایی که از سوراخ ایجادشده در دیواره معده به حفره شکمی راه پیدا می‌کنند، می‌توانند موجب عفونت شوند. عفونت در حفره شکمی می‌تواند به راحتی به جریان خون گسترش یافته و منجر به سپسیس یا گندخونی شود.

برای تشخیص زخم معده، پزشک با پرسیدن سؤالاتی درمورد علائم و سابقه پزشکی شما شروع می‌کند. او از شما می‌پرسد که آیا به‌طور مکرر از داروهای داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مصرف می‌کنید یا سابقه عفونت هلیکوباکتر پیلوری دارید. اگر نشانه‌ها حاکی از وجود زخم معده باشند، درون معده شما را بررسی می‌کنند.

پزشک در ابتدا احتمال عفونت هلیکوباکتر پیلوری را بررسی می‌کند سپس به دنبال زخم درون معده می‌گردد. یکی از روش‌های رایج برای انجام این کار آندوسکوپی فوقانی است که می‌تواند هر دو کار را به‌طور همزمان انجام دهد.

آندوسکوپی: در روش آندوسکوپی فوقانی (تست EGD) دوربین کوچکی که روی لوله بلند و نازکی (آندوسکوپ) قرار دارد، درون معده فرستاده می‌شود. برای انجام این کار تحت آرامبخشی قرار می‌گیرید و لوله از راه گلو به معده شما وارد می‌شود. پزشک می‌تواند ابزارهای باریک و بلندی را از راه لوله به معده برساند و از این ابزارها برای گرفتن نمونه بافتی و آزمایش برای هلیکوباکتر پیلوری استفاده کنند. از آن‌ها می‌توان همچنین برای درمان مستقیم زخم معده خصوصا وقتی احتمال خونریزی وجود داشته باشد، استفاده کرد.

آزمایش‌های دیگر: اگرچه آندوسکوپی بهترین روش برای تشخیص زخم معده است، گاهی آزمایش تصویربرداری مانند رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی می‌تواند بدون وارد شدن به درون معده، زخم معده را تشخیص دهد. آزمایش‌های اختصاصی برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری شامل آزمایش تنفس، آزمایش خون یا آزمایش مدفوع می‌شود.

با رفع علت زخم معده، پوشش معده شروع به بهبودی می‌کند. اگر بتوانید بدون درمان آن را برطرف کنید (برای مثال اگر زخم شما ناشی از مصرف داروهای NSAIDs باشد و مصرف آن‌ها را متوقف کنید)، ممکن است زخم معده شما به خودی خود بهبود پیدا کند.

از سوی دیگر، اگر دچار عفونت هلیکوباکتر پیلوری باشید، احتمالا برای از بین بردن آن به آنتی‌بیوتیک نیاز خواهید داشت. پزشک همچنین می‌تواند داروهای دیگری را برای کمک به کاهش اسید معده و محافظت از پوشش معده برای بهبودی سریع‌تر تجویز کند.

پزشک بیشتر زخم‌های معده را با ترکیبی از داروها برای کاهش اسید معده، پوشاندن و محافظت از زخم در طول بهبودی و از بین بردن عفونت‌های موجود درمان می‌کند. گاهی اوقات، ممکن است برای توقف خونریزی یا ترمیم سوراخ به انجام رویه خاصی نیاز باشد.

داروهای درمان زخم معده عبارت‌اند از:

آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر به هلیکوباکتر پیلوری یا سایر عفونت‌های باکتریایی مبتلا هستید، پزشک ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن باکتری‌ها تجویز می‌کند. آنتی‌بیوتیک‌های رایج برای درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری عبارت‌اند از:

• تتراسایکلین
• مترونیدازول
• کلاریترومایسین
• آموکسی‌سیلین

عوامل محافظت‌کننده سلولی: این داروها به پوشش و محافظت از پوشش معده کمک می‌کنند. پزشک اغلب آن‌ها را برای درمان و پیشگیری از زخم معده مرتبط با مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی تجویز می‌کند. این داروها عبارت‌اند از:

• سوکرالفیت
• میزوپروستول
• بیسموت ساب‌سالیسیلات

مسدودکننده‌های گیرنده هیستامین (بلوکرهای H2). این داروها با مهار ماده شیمیایی که به بدن می‌گوید اسید معده تولید کند، اسید معده را کاهش می‌دهند. آن‌ها عبارت‌اند از:

• فاموتیدین
• سایمتیدین
• نیزاتیدین

مهارکننده‌های پمپ پروتونی (PPIs): این داروها به کاهش اسید معده و همچنین پوشاندن و محافظت از پوشش معده برای کمک به بهبودی کمک می‌کنند. این داروها شامل موارد زیر می‌شوند:

• اسومپرازول
• دکس‌لانسوپرازول
• لانسوپرازول
• امپرازول
• پنتوپرازول
• رابپرازول

اگر به زخم معده پیچیده‌ای مبتلا باشید، ممکن است نیاز باشد که مستقیما درمان شود. پزشک می‌تواند این کار را طی معاینه آندوسکوپی انجام دهد. پزشک خونریزی را با سوزاندن یا تزریق دارو به زخم، درمان می‌کند. اگر دیواره معده سوراخ شده باشد، ممکن است نیاز باشد جراح آن را بخیه بزند.

به ندرت، برخی از افراد زخم معده مداومی دارند که درمان روی آن مؤثر نیست یا به‌طور مکرر عود می‌کند. این امر می‌تواند موجب درد مزمن و ایجاد جای زخم در معده شود. جای زخم ممکن است حتی خروجی پایین معده را مسدود کند. این وضعیت نیز شاید به جراحی نیاز داشته باشد.

زخم معده استرسی با زخم معده که در اثر استرس بدتر می‌شود، یکی نیست. درحالی‌که هر دو می‌توانند باعث ایجاد زخم در پوشش معده و روده شوند، زخم معده معمولی غالبا به تدریج و همان‌طور که داروها یا عفونت‌ها پوشش دستگاه گوارش را تضعیف می‌کنند، ایجاد می‌شوند. زخم‌های استرسی به‌طور ناگهانی و معمولا درنتیجه استرس فیزیولوژیکی ناگهانی ظاهر می‌شوند. زخم‌های استرسی می‌توانند تهدیدکننده زندگی باشند، زیرا معمولا افراد بسیار بیمار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، درحالی‌که زخم‌های معده‌ای که براثر استرس بدتر می‌شوند، در بیشتر موارد زیاد جدی نیستند.

برخی غذاها می‌توانند در از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری نقش داشته باشند. ازجمله غذاهایی که ممکن است به مبارزه با هلیکوباکتر پیلوری یا تقویت باکتری‌های سالم بدن کمک کنند، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

پروبیوتیک‌ها: عفونت هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند تعادل باکتری‌های درون روده را به هم بزند. مصرف پروبیوتیک‌هایی مانند لاکتوباسیلوس که به‌طور طبیعی در روده وجود دارد، می‌تواند به بازگرداندن توازن طبیعی باکتری‌ها کمک کند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف پروبیوتیک‌ها در کنار داروهای تجویزشده می‌تواند درمان را مؤثرتر کرده و عوارض داروها را کاهش دهد.

غذاهای تخمیرشده: عوامل متعددی ممکن است بر توازن میکروب‌ها در روده تأثیر بگذارند. این عوامل شامل رژیم‌های غذایی ناسالم و برخی از بیماری‌ها یا داروها می‌شوند. غذاهای تخمیرشده منابع غنی میکروب‌ها مانند باکتری‌ها، مخمرها و قارچ‌ها هستند. مصرف غذاهای حاوی این میکروب‌ها می‌تواند تعادل میکروبیوم روده را بازگرداند. برخی از غذاهای تخمیرشده عبارت‌اند از: خمیر سویا، کلم ترش، کیمچی، کفیر، تمپه و ماست.

کلم بروکلی: کلم بروکلی و جوانه‌های کلم بروکلی حاوی سولفورافان هستند که از رشد هلیکوباکتر پیلوری جلوگیری می‌کند. سولفورافان در سایر سبزیجات چلیپائی مانند گل کلم، کلم پیچ و کلم کیل نیز وجود دارد. برای بهینه سازی میزان مصرف این ماده بهتر است آن‌ها را به‌صورت خام مصرف کنید یا حداکثر به مدت ۳ دقیقه آن‌ها را بخارپز کنید.

توت‌ها: میوه‌هایی مانند تمشک، توت فرنگی، توت خرس و بلوبری ممکن است در کاهش عفونت هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند.

عسل: عسل خاصیت ضدمیکروبی دارد و برخی انواع آن مانند عسل مانوکا و عسل بلوط خاصیت میکروبی قوی دارند.

روغن زیتون: شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد روغن زیتون ممکن است به پیشگیری با درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری کمک کند.

زخم معده با تجمع اسید در روده همراه است. برخی غذاها و نوشیدنی‌ها تولید اسید را افزایش می‌دهند و می‌توانند احتمال بروز زخم معده را افزایش دهند. به همین دلیل در صورت ابتلا به زخم معده، توصیه می‌شود از مصرف مواد غذایی زیر اجتناب کنید:

• نوشیدنی‌های الکلی
• غذاهای سرخ‌شده
• چای و قهوه
• غذاهای اسیدی

برخی از غذاها به‌طور طبیعی اسیدی هستند و با وجود اینکه فوایدی برای سلامتی دارند، بهتر است در رژیم غذایی زخم معده از مصرف آن‌ها پرهیز کنید. گوجه فرنگی، مرکبات مانند لیمو، پرتقال و گریپ فروت، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده (مانند نان سفید و برنج سفید) و غلات فرآوری‌شده و نوشابه‌های گازدار ازجمله این غذاها هستند.

افراد مبتلا به زخم معده اغلب رژیم‌های غذایی کم‌فیبر و فقیر از نظر آنتی‌اکسیدان دارند. با‌این‌حال، انتخاب غذاهای با فیبر بالا و فرآوری‌نشده می‌تواند به کند شدن هضم و کاهش غلظت اسید صفراوی کمک کند و این امر ممکن است به کاهش علائمی مانند نفخ و درد کمک کند.

زخم معده عموماً قابل درمان است؛ ولی تداوم زخم‌ها و بی‌توجهی به آن‌ها می‌تواند مشکل‌ساز شود. از همین‌ روی، اگر فکر می‌کنید که زخم معده دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. به کمک پزشک می‌توانید علائم و گزینه‌های درمانی پیش روی خود را مورد بررسی قرار دهید. اگر در دسترسی به پزشک متخصص مشکل داشتید، می‌توانید در آغاز کار با پزشک عمومی مشورت کنید تا او شما را در ادامه مسیر درمانی راهنمایی کند.

برای جلوگیری از گسترش باکتری‌هایی که ممکن است باعث زخم معده شوند، دست‌های خود را به‌طور منظم با آب و صابون بشویید. همچنین، مطمئن شوید تمام مواد غذایی خود را به خوبی تمیز کرده و در صورت نیاز آن‌ها را کاملاً بپزید.

بیشتر افراد دچار عفونت هلیکوباکتر پیلوری از این موضوع آگاه نیستند. می‌توان با آزمایش تنفس یا مدفوع مشخص کرد که آیا دچار آن هستید یا نه. در صورت تشخیص می‌توانید پیش از اینکه مشکلی ایجاد کند، آن را از بین ببرید.

برای جلوگیری از زخم‌های ناشی از NSAIDها، مصرف این داروها را (در صورت امکان) متوقف یا استفاده از آن‌ها را محدود کنید. در صورت نیاز به مصرف NSAIDها، حتماً دوز توصیه‌شده را رعایت کنید و حین مصرف این داروها از مصرف الکل خودداری کنید. همیشه این داروها را همراه غذا و مایعات کافی و به‌اصطلاح با شکم‌ پر مصرف کنید.

در صورت ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف داروهای NSAIDs، استعمال دخانیات، مصرف الکل و داروهای دیگر می‌تواند احتمال بروز زخم معده را افزایش دهد.

زخم معده به دلیل آسیب پوشش محافظ معده توسط اسید معده ایجاد می‌شود و از علائم آن می‌توان به سوء هاضمه، درد و سوزش معده اشاره کرد. این زخم‌ها با رفع عوامل ایجادکننده بهبود می‌یابند. دو عامل شایع زخم معده شامل عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری و مصرف بیش‌ازحد داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی است.

به‌طور کلی، زخم معده قابل درمان است اما باید جدی گرفته شود و علت اصلی آن تشخیص و درمان گردد. علاوه بر داروها، رژیم غذایی مناسب مانند مصرف برخی از مواد غذایی می‌تواند در درمان زخم معده مفید باشد، درحالی‌که باید از مصرف غذاهای اسیدی، سرخ‌شده، نوشیدنی‌های الکلی و مواد غذایی بسیار فرآوری‌شده پرهیز کرد.

تشخیص زخم معده از طریق آزمایش‌هایی مانند آزمایش تنفس یا مدفوع صورت می‌گیرد و در درمان آن از داروها و گاهی از رویه‌های پزشکی استفاده می‌شود. برای پیشگیری نیز بهتر است عوامل عفونی مانند هلیکوباکتر پیلوری را شناسایی و درمان کنید.