از تبیین جایگاه هیئت تا تذکر برای توجه به مسائل روز؛فلسفه دیدارهای سالانه رهبر انقلاب با مداحان

خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه: مداحی و مرثیه سرایی به سبب اتصال به خاندان عصمت و طهارت به ویژه جریان سید الشهدا (ع) یک امر منحصر به فرد و ویژه است. فرهنگ مدح و مداحی یکی از عوامل مهم در ترویج اندیشه اسلامی شیعی و تثبیت آن در طول تاریخ ایران اسلامی به شمار می‌رود و در طول تاریخ مداحان و شاعران فراوانی با استفاده از اشعار، سیره و رفتار اهل بیت (ع) را با اسلوب‌های هنری و قالب‌های جذاب پایدار و تأثیرگذار توصیف و به مخاطبان انتقال دادند.هیئت‌های مذهبی فرصتی برای پرورش انسان و انسان‌سازی است که اگر به این مقوله بها داده نشود و آموزش‌های لازم صورت نگیرد، قطعاً خسارتی را در پی خواهد داشت.

یکی از سنت‌های دیدارهای سالانه رهبر معظم انقلاب اسلامی که همزمان با سالروز میلاد با سعادت حضرت فاطمه زهرا (س) برگزار می‌شود دیدار جمعی از مداحان و شاعران آئینی با حضرت آیت الله خامنه‌ای است که در این مراسم نورانی مداحان و شاعران به شعر خوانی و مولودی خوانی می‌پردازند و سپس از بیانات ایشان درباره الزامات فعالیت صحیح در حوزه ستایشگری اهل بیت عصمت و طهارت بهره‌مند می‌شوند.

یکی از علل اهمیت ویژه این دیدارهای سالانه این است که به کار بستن توصیه‌های بزرگان دینی خصوصاً رهبر حکیم انقلاب اسلامی می‌تواند هیئات و تشکل‌های مذهبی را بیش از پیش در تحولات مثبت جامعه اسلامی اثرگذار کند.

زمانی که ایشان با رصد مسائل اجتماعی یک کلید واژه و مفهوم کلی را مطرح می‌کنند باید این کلید واژه و مفهوم کلی تعریف، تبیین و مصداق سازی شود تا بتوانیم آن را خوب متوجه شویم. هنر ممتاز مداحی از موضوعاتی است که از دیرباز مورد توجه رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است. این دیدارهای ثابت و سالیانه معظم له حتی از دوران ریاست جمهوری ایشان تاکنون گواه این معنا است. درک صحیح از جایگاه هیئت و هنر مداحی، لزوم آموزش صحیح مداحی، بهره‌گیری از اشعار پرمحتوا و خوش مضمون و متناسب با نیازهای روز، پرهیز از ایجاد اختلاف بین مسلمین، انتخاب آهنگ‌های غیرلهوی و چندین مسأله دیگر از موضوعاتی است که رهبر انقلاب در این سال‌ها بر آنها تأکید کرده‌اند.

شاید بتوان علت تداوم چند دهه‌ای این سنت سالانه را در نگاه حضرت آیت الله خامنه‌ای به هیئت‌های مذهبی دانست. رهبر انقلاب در خصوص هیئت‌های مذهبی معتقدند: «در مقابل تلاشی که دشمن می‌کند، ما امکانات منحصر به فردی. داریم بله، از راه اینترنت هم می‌شود جواب آنها را داد از راه‌های مشابه آنها هم می‌شود مقابله کرد اما ما وسیله‌هایی داریم که این وسیله‌ها منحصر به فرد است؛ یکی از آنها همین جامعه مداحند. این منبرها یکی از آن وسایل منحصر به فرد است؛ این مجالس روضه خوانی همین جور؛ این هیئات مذهبی همین جور. اگر محتوا و مضمون منبرهای ما مداحی‌های ما هیئت‌های ما نوحه‌خوانی‌های، ما محتوا و مضمون شایسته‌ای باشد، هیچ وسیله‌ای نمی‌تواند با آنها مواجهه و مقابله بکند یعنی کاملاً منحصر به فرد است؛ ببینید، فرصت این است؛ این فرصت را نباید ضایع کرد؛ این امکان را نباید از دست داد.»

مداحی؛ یک پدیده ویژه و منحصر به فرد

دقت نظر رهبر انقلاب در تذکرات به جامعه مداحان و شاعران آئینی به حدی است که باید در نشست‌های علمی این حوزه مورد بحث و بررسی قرار داد چرا که گاهی اوقات برخی کلیدواژه‌ها و مفاهیم کلی که از زبان یک اندیشمند و متفکر شنیده می‌شود بسیار مهم بوده و نیازمند آن است که این مفاهیم و کلیدواژه‌ها تعریف، تبیین و مصداق سازی شود تا مطالب مطرح شده خوب درک شود.حضرت آیت الله خامنه‌ای در این دیدارها از مداحی با عنوان یک پدیده ویژه و منحصر به فرد یاد کرده اند؛ این واژه پدیده ویژه یک کلیدواژه است که توسط یک اندیشمند برجسته و شخصی که افق‌های والا را می‌بیند و ویژگی‌های این پدیده را روئیت می‌کند بیان شده است، انسان وقتی این مفهوم را می‌شنود اجمالا آن را می‌فهمد اما یک اندیشمند آن را با همه ابعادش درک کرده و سپس بیان می‌کند. بنابراین ابتدا مفهوم کلی مداحی به «پدیده ویژه و منحصر به فرد» باید تعریف شود تا مشخص شود این پدیده ویژه در کدام دسته بندی‌های اجتماعی و فرهنگی و حتی هنری قرار می‌گیرد.

پدیده‌ها اگر هنری باشند سرمنشاء آن پدیده‌ها از عواطف و احساسات آغاز می‌شود بر این اساس رویکرد آغازین پدیده هنری با احساسات و عواطف مخاطبانش است و با یک رویکرد عقلانی آغاز نمی‌شود بلکه احساسات مخاطبان و افراد جامعه را برانگیخته و با جریان سازی موج ایجاد کرده و در نهایت خود را به عنوان یک پدیده معرفی می‌کند. بعد از این مراحل جریان شکل می گرد و آهسته آهسته عناصر عقلانی نیز در آن پدیده جایگاه خود را پیدا می‌کند و مخاطب هنری به این رویکرد عقلانی نیز گرایش پیدا می‌کند. مداحی با یک فرم هنری می‌تواند به عنوان یک پدیده‌ای در جامعه معرفی شود که جریان ساز است که در ورای آن می‌توان به عنوان پدیده‌ای فرهنگی و اجتماعی نیز معرفی شود زیرا محتوای یک مداحی قادر به جریان سازی فرهنگی و اجتماعی در جامعه است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در بیانات خود در سال‌های مختلف در بیان‌های مختلف اما با یک مضمون گوشزد کرده اند که هیئت باید هیئت باقی بماند. این نکته یک مفهوم کلی و یک سرفصل است. وقتی رهبر انقلاب می‌گویند هیئت باید هیئت بماند باید بدانیم که این بیان آیا کلید واژه است؟ یا برجسته سازی یک مفهوم کلی است؟ یا یک سرفصل موضوعی است که باید به آن پرداخته شود؟ حال هر کدام از این دسته بندی ها که باشد باید به این توجه داشته باشیم که ابتدا باید تعریف شود، سپس تبیین و در نهایت مصداق سازی صورت بپذیرد.

رهبر انقلاب همواره در سخنان خود در جمع مداحان اهل بیت توجه می‌دهند که ساختار پدیده که همان هیئت است در هویت و ویژگی‌های نورانی خودش باید باقی بماند و از ساختار و هویت پدیده بودنش فاصله نگیرد. دلیل اینکه هیئت پدیده می‌شود و جریان ایجاد می‌کند به خاطر همین ساختار است برای همین اگر این ساختار متغیر شود هیئت و مداحی از پدیده بودن خود خارج و در نهایت منحرف می‌شود. زمانی که حضرت آیت الله خامنه‌ای این تاکید را در خصوص ماهیت هیئت می‌کنند، به همه فعالان در این عرصه این نکته را یادآوری می‌کنند که هیئت باید از آن ویژگی‌هایی که در پدیده شدن و جریان سازی در جامعه نقش داشته و در طول تاریخ با همان‌ها پیش رفته و مردم با آن انس و ارتباط گرفتند، فاصله نگیرد.

تفاوت هنر مداحی با هنرهای دیگر

رهبر انقلاب در خصوص تفاوت‌های هنر مداحی با سایر هنرها در عرصه فرهنگی معتقدند هنر مداحی هنری نیست که همانند کنسرت و غیره باشد بلکه یک هنر و پدیده ویژه است؛ حال این پرسش مطرح می‌شود که چه ویژگی در این هنر نهفته است که رهبر حکیم انقلاب چنین بیان می‌کنند و چه ویژگی است که توانسته آن را تا حد پدیده شدن برساند و جریان ساز باشد. یکی از آن ویژگی‌ها مربوط به موضوع مداحی مداحان یعنی انسان‌های متعالی است که در فطرت همه انسان‌های بیدار وجود دارد و آنها را به عنوان الگو می‌پذیرند.

رهبر انقلاب در سالهای مختلف تاکید داشته اند که مداحی باید اصالت و قداست خود را حفظ کند. از گذشته چنین مرسوم بود که مراسم هیئت با قرآن کریم آغاز می‌شد و با منبر و مداحی و روضه خوانی صحیح و جان‌سوز ادامه می‌یافت. باید این مساله نیز مورد توجه مداحان و مسئولان هیئت‌ها قرار گیرد.

یکی از توصیه‌های مداوم حضرت آیت الله خامنه ای در خصوص لزوم رعایت اخلاق اسلامی توسط جامعه مداحان و شاعران اهل بیت است. چرا که انسان تا زمانی که خودش مؤدب به آداب اهل بیت (ع) نشود نمی‌تواند اشعاری بسراید که متخلق به اخلاق اسلامی باشد و یا در مدیحه سرایی اش بتواند آنچنان تأثیرگذار باشد. شاعر و مداح وقتی متخلق به آداب اسلامی شوند می‌توانند در اشعارشان از واژگان معصوم و مؤدبانه استفاده کنند. یعنی تمام شرایط ایمان و اخلاق را باید داشته باشد و افزون بر آن از سخنانی که خیلی افراد می‌توانند به زبان جاری کنند باید اجتناب کند.