قانون هست، هوای پاک نه!

یکی دو روزی بود نفسی تازه کرده بودیم که دوباره چتر آلودگی بر آسمان تهران سایه افکند. انگار دیگر چشمان ساکنان کلانشهر‌ها به دیدن آسمان خاکستری و غبارآلود عادت کرده است.

به گزارش ایران، بر اساس روزشمار آلودگی هوا، تهران تا امروز تنها ۵ روز پاک داشته که به نسبت روز‌های پاک سال گذشته که ۹ روز بوده است روز‌های کمتری به شمار می‌رود. دانش‌آموزان ابتدایی در تهران و بسیاری از کلانشهر‌ها با این شاخص‌ها باز هم روز‌های آخر هفته را در تعطیلی می‌گذرانند. با وجود پایداری آلودگی هوا از ابتدای هفته، بالاخره روز دوشنبه هشتمین جلسه کمیته اضطرار تشکیل شد.

در همین حال پدرام قودجانی، رئیس مرکز عملیات اضطراری (EOC) سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز نسبت به افزایش آلودگی در این استان و تداوم انباشت آلاینده‌های جوی تا پایان روز چهارشنبه هشدار داده و گفته است: «تا پایان ۵ دی ماه شاهد سکون جو همراه با افزایش غلظت آلاینده‌های جوی بویژه ذرات معلق و تشدید کاهش کیفیت هوا بویژه در نیمه جنوبی و مناطق مرکزی استان تهران خواهیم بود.»

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز تأکید کرده است: «طی دو هفته آینده شرایط بارندگی مطلوبی نخواهیم داشت و نیمه دوم دی ماه شرایط بارش مطلوب‌تر خواهد شد.» با این استدلال‌ها به نظر می‌رسد روز‌های آینده هم با این چالش مواجه خواهیم بود. هر چند سال‌هاست که قانون هوای پاک داریم، اما انگار تنها چیزی که این قانون برایمان به ارمغان آورده رشد شاخص‌های آلودگی و ارتقای شهرمان به رده ۱۰ شهر آلوده جهان بوده است. حالا بررسی این نکته ضروری است که با ذرات معلقی که در هوای آلوده جولان می‌دهند بجز تعطیلی مقطعی چه برنامه عملیاتی برای روز‌های آلوده پیش‌بینی شده است؟

درخواست بدهند، جلسه تشکیل می‌دهیم

مدیر کل روابط عمومی استانداری تهران با اشاره به تشکیل هشتمین جلسه کارگروه اضطرار آلودگی هوای استان تهران در استانداری در تشریح جزئیات فرآیند برگزاری کمیته اضطرار آلودگی هوا می‌گوید: «جلسات اضطرار آلودگی هوا زمانی تشکیل می‌شود که از ۲۴ ساعت قبل، هشدار زرد یا نارنجی توسط هواشناسی صادر یا اخطار توسط دانشگاه علوم پزشکی اعلام شود که در این صورت بعد از ۱۲ ساعت جلسه اضطرار تشکیل می‌شود، لذا تصمیم برگزاری فقط و منحصراً در اختیار استانداری نیست. در صورت درخواست، کارگروه تشکیل و موارد با رأی اعضا بررسی و تصمیم‌گیری می‌شود. هر دستگاهی که وظایف و تکالیفش را انجام ندهد مثلاً اگر درخواست کننده در اعلام تعلل کند و دریافت کننده هم در تشکیل و تصمیم‌گیری تعلل نماید ترک فعل خواهند خورد. هر زمانی که درخواستی مطرح شده است ما بر مبنای تکالیفمان کارگروه را تشکیل داده‌ایم.»

محمدصائبی با تأکید بر اطلاع‌رسانی بهنگام، شفاف و دقیق توسط رسانه‌ها از عملکرد برخی رسانه‌ها در حوزه اعلام تصمیمات کارگروه اضطرار انتقاد و تأکید می‌کند: رسانه‌ها نباید با تعجیل در اطلاع رسانی، مردم را گمراه کنند.

طرحی که ناکام ماند

از روز‌هایی که ویروس کرونا در کشور جولان می‌داد آموزش مجازی برای جا نماندن دانش‌آموزان از آموزش‌های رسمی وارد کشور شد. دانش‌آموزان به جای نشستن روی نیمکت کلاس، پشت مانیتور و تبلت خانه‌هایشان نشستند، همه تصور می‌کردند آموزش مجازی با رفتن کرونا از سیستم آموزشی کشور رخت بر می‌بندد، اما حالا با اعلام تعطیلی مدارس، دانش‌آموزان به آموزش مجازی عودت داده می‌شوند. تأثیرات مثبت و منفی این نوع آموزش را صاحبنظران و کارشناسان باید جواب بدهند، اما نکته‌ای که اهمیت دارد این است که آیا نمی‌توان در جلسات کارگروه‌های مرتبط با آلودگی هوا پیشنهاد‌هایی برای اصلاح زمان آموزش در مدارس را مطرح و پیگیری کرد؟ این مهم از جمله موضوعاتی است که طی سال‌های گذشته با عناوین مختلف نیز بار‌ها مطرح شده است، اما تاکنون به هیچ نتیجه مشخصی نرسیده است. هر از چند گاهی زمزمه‌هایی از آغاز زودتر سال تحصیلی یا تفویض اختیار زمان آغاز و پایان سال تحصیلی به استان‌ها با توجه به شرایط اقلیمی و منطقه‌ای مطرح می‌شود و باز مسکوت می‌ماند.

مهدکودک‌هایی که باز است

در آثار زیان بار ذرات معلق که ارمغان هوای آلوده هستند بر سلامت افراد جامعه به خصوص اقشار آسیب‌پذیر مانند کودکان و سالمندان شکی نیست. بسیاری از کودکان در تمام طول سال به خصوص در ماه‌های سرد که آلودگی هوا ملموس‌تر می‌شود هر روز سرفه‌های خشک و ممتدی را تجربه می‌کنند که به اذعان کارشناسان بهداشتی از نشانه‌های آسم و بیماری‌های تنفسی است. هر چند در روز‌های آلوده مهدکودک‌ها و مدارس ابتدایی برای جلوگیری از آسیب دیدن کودکان تعطیل اعلام می‌شود، اما به نظر می‌رسد این تعطیلی‌ها تأثیر چندانی ندارد، زیرا بیشتر مهدکودک‌ها از آنجا که پذیرای کودکانی هستند که هر دو والد شاغلند مجبور به پذیرش کودکان هستند و اگر هم مهدکودکی تعطیل باشد همانند تعطیلی مدارس یکی از والدین مجبور است کودک را یا با خود به محل کار بیاورد یا به یکی از اقوام بسپارد و این یعنی کودک باز هم در این هوا مجبور به تردد در سطح شهر است و همین موضوع باعث می‌شود تا در چنین روز‌هایی با حجم ترافیک بیشتری روبه‌رو باشیم که خود یکی از مهم‌ترین علل آلودگی هوای تهران است.

قانونی که چندان اجرا نمی‌شود

قانون هوای پاک هست، اما اجرایی نمی‌شود. درست مثل بسیاری از قوانینی که سال‌هاست خاک می‌خورند. هر از چند گاهی کمیته اضطرار بدون اینکه خروجی مشخصی هم داشته باشد تشکیل جلسه می‌دهد. بسیاری از کارشناسان معتقدند تکالیف متعدد و نبود قوه نظارتی فعال و نداشتن ضمانت اجرایی در مواد مختلف قانون از مهم‌ترین نقاط ضعف آن به شمار می‌رود و فاصله زیادی میان ایده‌های مطرح شده و عملیاتی بودن آنها وجوددارد. در این قانون به مسائل مختلفی مانند ارتقای کیفیت سوخت، کنترل آلاینده‌ها، و استفاده از انرژی‌های پاک پرداخته شده همچنین ۲۱ دستگاه در زمینه اجرای قانون هوای پاک مسئولیت دارند و مکلف به اجرای این قانون هستند از این گذشته برای ارگان‌هایی مانند سازمان محیط زیست، وزارت بهداشت و شهرداری‌ها مسئولیت‌هایی تعیین شده است به سراغ هر کدام که می‌روید شما را به دیگری ارجاع می‌دهند در این نکته که اجرای این قانون مستلزم هماهنگی بین ارگان‌های مختلف است شکی نیست، اما نکته مهم این است که چه کسی و چگونه باید با تخلفات احتمالی برخورد نماید و اصلاً از سال ۱۳۹۶ که این قانون مورد تصویب قرار گرفته در خصوص اهمال و تخلفات دستگاه‌های مرتبط چه اقدامات مؤثری انجام شده است؟ هر چند در قانون تصریح شده است که اجرای قانون باید تحت نظارت و پیگیری نهاد‌هایی مانند سازمان محیط زیست، مجلس، قوه قضائیه، و دیوان محاسبات قرار داشته باشد.

چندی پیش ذبیح‌الله خدائیان رئیس سازمان بازرسی کشور در گفت‌و‌گویی گفته بود: «حدود ۱۲۰ جلسه و حدود ۸۰ مکاتبه با مسئولان داشتیم، تعدادی از وزرا را به مسئولین قضایی معرفی کرده‌ایم، اما همه دستگاه‌ها به بودجه استناد می‌کنند که بودجه نداریم. بسیاری از مسئولان برنامه ندارند. مطالبه سازمان بازرسی از مسئولان برنامه‌های آنها برای کاهش آلودگی هوا است.» خدائیان از ضرورت تعیین مجازات برای ترک فعل مدیران هم سخن گفته و معتقد بود: «اگر برای ترک فعل‌ها مجازات تعیین شود بسیاری از ترک فعل‌ها از بین می‌رود.

ما به هیچ وجه دنبال مچ‌گیری نیستیم و در زمینه قانون هوای پاک می‌خواهیم که هر وزیری برنامه چهار ساله خود را به سازمان بازرسی ارائه دهد.»، اما با توجه به آلودگی هوای تهران و کلانشهر‌ها به نظر می‌رسد قانون هوای پاک در بعد اجرایی و نظارتی چندان موفق نبوده و با گذشت سال‌ها هنوز با چالش‌های بسیاری مواجه است در این میان نکته مهم، اما سلامت مردم است به دلیل اجرا نشدن کامل این قانون قربانی آلودگی هوا می‌شوند و دانش‌آموزانی که یک روز در هوای ناسالم به مدرسه می‌روند و یک روز آموزش آنلاین را تجربه می‌کنند.