ماجراهای یک سازمان جنجالی در دولت چهاردهم؛ بالاخره متولی اصلی هوش مصنوعی کجاست؟

به گزارش خبرنگار مهر، ماجرا درباره یک سازمان حساس و استراتژیک است؛ سازمانی با عنوان «سازمان ملی هوش مصنوعی» که در دولت سیزدهم زیر نظر ریاست جمهوری افتتاح شد و قرار بود متولی «هوش مصنوعی» در کشور باشد اما درباره ماهیت، کارکرد و مدیریتش در دولت جدید ابهامات و تناقضاتی وجود دارد.

ایجاد سازمانی استراتژیک در انتهای دولت سیزدهم

سرعت بالای پیشرفت فناوری و تکنولوژی در دنیا بالاخص در حوزه هوش مصنوعی، مسئولان دولت گذشته را به این سمت و سو سوق داد که به فکر راه اندازی سازمانی ویژه در حوزه هوش مصنوعی بیفتند و در همین راستا کلیات تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ به تصویب رسید و مقرر شد تا افق ۱۴۱۲ ایران با برخورداری از زیست‌بوم هوش مصنوعی پیشرفته و نوآور در بین کشورهای پیشرو در فناوری‌های هوش مصنوعی دنیا قرار گیرد.

مسئولان متولی دولت سیزدهم وظیفه این سازمان را ایجاد زیرساخت‌هایی شامل یک ایجاد یک مزرعه پردازشی خوب، طراحی و اجرای الگوهای بزرگ نرم‌افزاری و جمع آوری داده‌های آماده به کار در حوزه هوش مصنوعی تعریف کرده بودند اما عمر دولت سیزدهم به اجرای این برنامه‌ها کفاف نداد و مدیریت آن به دولت بعد محول شد.

ادامه کار سازمان ملی هوش مصنوعی در دولت چهاردهم مشروط شد

با نیمه کاره ماندن دولت سیزدهم، حواشی پیرامون این سازمان در دولت چهاردهم آغاز شد. ماجرا از آنجا شروع شد که فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت اواخر مهرماه در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره تکلیف سازمان هوش مصنوعی در دولت جدید اینطور اظهار نظر کرد که اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی در حال تدوین است و در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب خواهد رسید. او این را هم افزود که تا زمان تصویب و انتخاب ریاست این سازمان، همه برنامه‌های هوش مصنوعی طبق برنامه هفتم توسعه در معاونت علمی بررسی می‌شود.

پزشکیان اختیارات سازمان را به عارف تفویض کرد / عدم هماهنگی تیم سابق با تیم فعلی

چند روز بعد از اظهارات سخنگو، حسین افشین معاون علمی رئیس جمهور در آبان ماه ۱۴۰۳ خبر داد که رئیس جمهور در حکمی ریاست سازمان ملی هوش مصنوعی و شورای راهبردی آن را به دکتر محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور تفویض کرده است. در ابتدا در رسانه‌ها اینطور تلقی شد که معاون اول، ریاست سازمان هوش مصنوعی را برعهده گرفته است اما بعدتر در خبر تکمیلی شفاف سازی شد که به دلیل عدم هماهنگی تیم سابق مستقر در سازمان ملی هوش مصنوعی با برنامه دولت در طرح ملی هوش مصنوعی و تدوین اساسنامه سازمان برای انسجام و هماهنگی بیشتر کلیه اختیارات سازمان هوش مصنوعی و تشکیل شورای آن ذیل معاون اول ریاست جمهوری رقم می‌خورد. با توجه به این انتصاب اینطور برداشت شد که از مسئولان فعلی سازمان سلب اختیار شده و این سوال مطرح شد که چرا رئیس جدیدی برای سازمان مشخص نشده و با احتیاط تنها تفویض امور به معاون اول صورت گرفته است؟

سازمان فعال است؛ مسئولان برنامه می‌دهند، مصاحبه می‌کنند

موضوع دیگر بحث تدوین اساسنامه این سازمان است که بنا بر تاکید معاون علمی رئیس جمهور تا زمان تصویب آن عملاً امورات این سازمان ذیل معاونت اول و به دبیری معاون علمی واگذار شده و تمام تکالیف هوش مصنوعی کما فی سابق توسط معاون علمی ریاست جمهوری و ستاد هوش مصنوعی پیگیری خواهد شد.

با این تاکیدات این سوال مطرح است که تکلیف برنامه‌های فعلی سازمان چیست؟ آیا اقدامات و برنامه‌ها در این چند ماه بلااثر خواهد شد؟ چرا که در همین دو ماه اخیر شاهد هستیم مسئولان فعلی سازمان درباره برنامه‌هایشان در توسعه هوش مصنوعی با رسانه‌ها مصاحبه داشته و حتی تفاهم نامه‌های همکاری با برخی نهادها به امضا رسانده اند. سوال این است که آیا این برنامه‌ها در هماهنگی با معاونت علمی پیش می‌رود یا سازمان کار خودش را می‌کند، معاونت هم به دنبال اجرا کردن برنامه‌های دیگری است!

معاون علمی: اساسنامه سازمان هوش مصنوعی آماده و به دولت ارسال شد

در همین رابطه حسین افشین معاون علمی و فناوری رئیس جمهور در گفتگو با خبرنگار مهر خبر داد که اساسنامه سازمان هوش مصنوعی به تازگی (حدود ۲ هفته گذشته) به دولت ارسال شده و قرار است ابتدا در کمیسیون‌های تخصصی و پس از آن در کمیسیون‌های فرعی و کمیسیون اصلی دولت مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت این اساسنامه بعد از تاییدیه نهایی در کمیسیون‌ها در صحن هیات وزیران بررسی می‌شود و انشاالله تا ۳ ماه آینده مصوب و ابلاغ می‌شود.

افشین در پاسخ به پرسشی درباره کارکرد و وظیفه اصلی سازمان ملی هوش مصنوعی نیز توضیح داد و گفت: در بحث هوش مصنوعی کسانی که باید کارهای توسعه‌ای انجام دهند، ارگان‌ها و دستگاه‌ها هستند و اصلاً نباید محدودیت در این بخش ایجاد کرد و همه دستگاه‌ها باید با تمام توان خود در حوزه‌های کاربردی و زیرساختی هوش مصنوعی ورود کنند و ایجاد محدودیت برای فعالیت‌های وزارتخانه‌ها در این حوزه قابل قبول است.

سازمان ملی هوش مصنوعی یک سازمان تنطیم گر و ناظر است

وی ضمن بیان این مطلب که قرار نیست سازمانی تشکیل شود که بگوید هیچ کس نمی‌تواند هیچ کاری در حوزه هوش مصنوعی انجام دهد، گفت: سازمان ملی هوش مصنوعی در واقع یک سازمان تنطیم گر و ناظر است و برنامه‌هایی که قرار است در دستگاه‌ها در حوزه هوش مصنوعی اجرایی شود، توسط این سازمان ابلاغ می‌شود. با ابلاغ اساسنامه سازمان ملی هوش مصنوعی این موضوعات کاملاً شفاف سازی خواهد شد.

توییتی که جنجالی شد؛ ماهیت سازمان ملی هوش مصنوعی قابل قبول است یا خیر؟

اما ماجرا به تصویب اساسنامه و تعیین تکلیف رئیس سازمان ختم نمی‌شود، همین چند روز پیش موضوع جدیدی از سوی یکی از مدیران اپراتورهای ارتباطی در فضای مجازی مطرح شد مبنی بر اینکه رئیس جمهور در جلسه هیئت دولت، تصریح کرده است که ایجاد سازمانی مستقل برای اداره هوش مصنوعی قابل قبول نیست! این فعال حوزه کسب و کار دیجیتال این را هم اضافه کرده بود که رئیس جمهور به وزیر ارتباطات ماموریت داده تا رویکرد هوش مصنوعی کشور با استفاده از تجربیات بین المللی تدوین شود.

فراگیر شدن این موضوع در فضای مجازی کافی بود تا این سوال در ذهن کاربران و فعالان حوزه فناوری شکل بگیرد که این ناهماهنگی در دولت برای چیست؟ اینکه اگر واقعاً رئیس جمهور اعتقادی به تشکیل سازمانی مستقل برای هوش مصنوعی ندارد، چرا اساسنامه آن در کمیسیون‌های دولت در حال بررسی است!

رویکرد رئیس‌جمهور حذف سازمان ملی هوش مصنوعی نیست

در همین رابطه به سراغ سخنگوی دولت رفتیم و موضوع را جویا شدیم. فاطمه مهاجرانی در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به این سوال که آیا رویکرد رئیس‌جمهور حذف سازمان ملی هوش مصنوعی است؟ گفت: خیر. اصلاً اینگونه نیست. اساسنامه این سازمان در حال تصویب است.

همچنین این موضوع را از حسین افشین معاون علمی و فناوری رئیس جمهور نیز جویا شدیم. او در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: خیر چنین موضوعی را بنده نشنیده‌ام و در جریان آن نیستم. البته دکتر پزشکیان در رابطه با سازمان ملی هوش مصنوعی تاکیده کرده اند که باید ببینیم ساز و کار سازمان چیست و چگونه باید باشد تا کار درست پیش برده شود.

آقای رئیس جمهور نتیجه گرا هستند

معاون علمی رئیس جمهور ضمن اشاره به اینکه رئیس جمهور درباره اجرای شیوه درست در این سازمان تاکیداتی داشته اند، تصریح کرد: ایشان در واقع نتیجه گرا هستند و می‌گویند کاری انجام ندهیم که خروجی آن صفر باشد. اجازه دهید در مورد سازمان هوش مصنوعی به یک عقلانیت درستی برسیم و بعد از آن اطلاع رسانی خواهیم کرد.

یکی دیگر از موضوعات قابل ذکر درباره این سازمان بحث بودجه آن است که به گفته معاون سابق رئیس جمهور برای این سازمان ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود ولی بعدتر اعلام شد ۱۵ همت، ولی آنطور که خبرنگار مهر کسب اطلاع کرده این سازمان هنوز ردیف بودجه مستقلی ندارد و نهاد تامین کننده بودجه آن فعلاً معاونت علمی است.

نکته پایانی

با توجه به گزاره‌های بالا به نظر می‌رسد در حال حاضر سازمان ملی هوش مصنوعی در بلاتکلیفی به سر می‌برد و این بلاتکلیفی حداقل تا ۳ ماه آینده که اساسنامه آن تصویب و ابلاغ شود، ادامه دارد. از سوی دیگر علیرغم مصوبات اخیر دولت آنچه مشهود است این است که تعاملی نیز بین این سازمان و معاونت علمی وجود ندارد.

این سازمان که قرار بود با مدیریت دولت قبل زیرساخت‌های هوش مصنوعی مثل ایجاد یک مزرعه پردازشی را محقق کند در دوره جدید مسئولیتش به عنوان یک سازمان صرفاً ناظر و تنظیم گر تعریف شده است و باید دید بعد از تصویب اساسنامه چه آینده‌ای در انتظار آن است.

با همه اینها آنچه مشخص است این است که باید هر چه زودتر نحوه فعالیت این سازمان و ادامه مسیر آن مشخص شود تا مجموعه‌ای که با هدف ارتقا و توسعه فناوری هوش مصنوعی راه اندازی شده با قوت بیشتری به کار خود ادامه دهد.