پاتک شرقی به ترامپ؟

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه روز جمعه در نخستین سفر خود به چین، با مقام‌های ارشد این کشور دیدار و گفت‌و‌گو کرد؛ سفری که به باور ناظران با توجه به مناسبات تهران و پکن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اهدافی چندگانه را پیگیری می‌کند. گفتنی است سفر سید عباس عراقچی به پکن بنا به دعوت رسمی «وانگ یی»، وزیر امور خارجه چین انجام شده است.

به گزارش اعتماد، همزمان با این سفر وزیر خارجه کشورمان یادداشتی را در نشریه «پیپلز دیلی» یکی از معتبرترین نشریه‌های چین منتشر کرد. عراقچی در این یادداشت با اشاره به سابقه ۵۰‌ساله روابط ایران و چین آورده است که تهران و پکن برای مقابله با یکجانبه‌گرایی و قلدرمآبی باید در سمت درست تاریخ قرار بگیرند. گفتنی است عراقچی در بدو ورود به پکن به مساله هسته‌ای ایران نیز اشاره کرد و این را هم گفت که برنامه هسته ایران احتمالا در سال جدید با وضعیتی مواجه خواهد شد که نیاز داریم مشورت‌های بیشتری داشته باشیم و هدف اصلی این سفر رایزنی و مشورت‌های منطقه و بین‌المللی و رایزنی‌های دو‌جانبه خواهد بود.

از آخرین باری که عراقچی در مقام معاون وزیر خارجه برای شرکت در «نشست مشورتی مشترک در مورد برجام» در سال ۲۰۱۹ به پکن رفت تقریبا پنج سالی می‌گذرد؛ حالا این سفر در حالی انجام شده که معادلات جهان بالاخص خاورمیانه به واسطه ماجراجویی‌های اسراییل تغییر کرده است. همزمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید نیز مقدمات تغییر نظم جهانی را فراهم ساخته است. در چنین شرایطی دیدار مقام‌های ایران و چین؛ دو بازیگری که فشار بر آنها در اولویت‌های احتمالی دولت دوم ترامپ قرار دارد، قابل تامل است.

در همین راستا نشریه چینی ساوت چاینا مورنینگ به بهانه سفر عباس عراقچی به پکن با انتشار گزارشی ابعاد مختلف مراودات ایران و چین را مورد ارزیابی قرار داده است.

ساوت چاینا مورنینگ پست: بازگشت ترامپ و تحولات شام معادلات تهران و پکن را تحت تاثیر قرار می‌دهد!

در این نشریه آمده است، زمانی که پکن طی سال گذشته میانجیگری میان تهران و ریاض را عهده‌دار شد و یک توافق تاریخی صلح میان دو کشور برقرار کرد، این اقدام به عنوان یک نقطه عطف برای تعامل فعال چین با خاورمیانه تلقی شد. برای تهران که تحت فشار‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی از سوی جو بایدن، رییس‌جمهور وقت ایالات متحده قرار داشت، این توافق به عنوان یک پیشرفت دیپلماتیک و فرصتی بالقوه برای پایان دادن به انزوای ادعایی ایران البته با کمک پکن محسوب می‌شد.

با این حال، با سقوط بشار اسد در سوریه و شرایط پیش روی حماس و حزب‌الله که طی یک‌سال درگیری‌های گسترده با اسراییل تحت تاثیر قرار گرفته و بر معادلات خاورمیانه متمرکز شده‌اند، اکنون تهران نیز با تهدیدات (ادعایی) ژئوپلیتیکی از سوی کشور‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس که به چندین گروه تقسیم شده‌اند، مواجه است.

به ادعای گروهی از کارشناسان در این شرایط با وجود روی کار آمدن کابینه‌ای تندرو در دولت دوم دونالد ترامپ و همچنین مسوولان امور مربوط به خاورمیانه در این کابینه، روابط چین و ایران به احتمال زیاد تحت فشار‌های مشترکی که احتمالا از سوی واشنگتن وارد خواهد شد، تقویت می‌شود.

به ادعای ساوت چاینا مورنینگ‌پست این فشار ناشی از تحریم‌ها و همچنین سیاست‌های خصمانه ایالات متحده می‌تواند دو کشور را به یکدیگر بیش از میزان کنونی نزدیک‌تر کند، زیرا هر دو به دنبال تقویت موقعیت خود در برابر نفوذ غرب و همچنین ایجاد همکاری‌های استراتژیک هستند. چین به عنوان یک شریک اقتصادی و سیاسی برای ایران می‌تواند به کاهش اثرات منفی این فشار‌ها کمک کند و در عین حال، ایران نیز قادر است به چین در تحقق اهدافش در خاورمیانه یاری رساند.

به ادعای این نشریه توانایی چین برای باقی ماندن به عنوان یک میانجی نیز ممکن است در معرض خطر قرار گیرد، زیرا احتمال افزایش تنش‌ها میان تهران و اعراب منطقه در شرایط کنونی در حال افزایش است. این شرایط همزمان می‌تواند میراث دیپلماتیک چین در منطقه را وارد مسیرپیچیده تری کند.

فان هونگدا، استاد موسسه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای در این زمبنه به ساوت چاینا مورنینگ‌پست گفت که تقریبا مطمئن است که دولت بعدی ایالات متحده فشار‌های شدیدی بر ایران اعمال خواهد کرد. فان در ادامه مدعی شد: «احتمالا شرایطی که محور مقاومت به ویژه حزب‌الله و حماس اکنون در آن قرار دارند ایران را وادار خواهد کرد تا به همکاری نزدیک‌تر با دیگر قدرت‌ها، از جمله چین و روسیه روی آورد.»

به ادعای دیگر نشریات خارجی که به بهانه سفر عراقچی روابط جاری ایران و چین را مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده‌اند، ایران از زمان ریاست‌جمهوری اول ترامپ و همچنین خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای ایران (برجام) که چارچوبی چندقطبی برای مذاکره در مورد مساله هسته‌ای ایران بود، با مشکلات اقتصادی مواجه شده است. ترامپ همچنین تحریم‌های سخت‌تری را تحت سیاست ادعایی موسوم به فشار حداکثری بر ایران با هدف اثرگذاری بر اقتصاد این کشور اعمال کرد. در جبهه امنیتی نیز همچنان اقدام دولت ترامپ در سال ۲۰۲۰ برای به شهادت رساندن شهید سردار قاسم سلیمانی، در اذهان ایرانی‌ها باقی مانده و در این شرایط روابط ایالات متحده و ایران در یکی از خطرناک‌ترین ادوار خود طی دهه‌های اخیر قرار دارد.

به ادعای ساوت چاینا مورنینگ پست این سیاست سختگیرانه و تهاجمی ایالات متحده احتمالا به واسطه حضور شاهین‌های خاورمیانه‌ای در کابینه ترامپ در دولت دوم او نیز ادامه خواهد یافت که شامل مسعد بولوس، مشاور خاورمیانه رییس‌جمهور، استیون ویتکوف، نماینده ویژه خاورمیانه‌ای ترامپ، و مایک هاکبی، سفیر ایالات متحده در اسراییل می‌شود. در این شرایط احتمالا دولت دوم ترامپ نیز همچنان قصد سیاست ادعایی موسوم به انزوای اقتصادی و ژئوپولیتیکی ایران را در پیش گرفته و تشدید کند.

در این راستا بولوس به رسانه فرانسوی لو پوان گفت که ترامپ قطعا دوباره سیاست موسوم به فشار حداکثری علیه ایران را دنبال خواهد کرد. کلمنس چای، پژوهشگر موسسه خاورمیانه دانشگاه ملی سنگاپور طی گفت‌وگویی با این نشریه چینی مدعی شد که تهران دو دلیل برای تقویت بیشتر روابط با پکن دارد: «اول، برای نشان دادن این واقعیت که از تحمیل انزوای ادعایی علیه تهران موفقیت چندانی به دست نیامده است. دوم، حفظ خط‌های اقتصادی ایران.»

به ادعای ناظران این گزاره دارای اهمیت است که در مقابل تشدید خصومت‌های واشنگتن طی سال‌های اخیر روابط چین با ایران همزمان با اعمال این فشار‌های ادعایی از نظر اقتصادی و سیاسی رشد کرده و پکن همچنین تلاش کرده است تا از انزوای ادعایی تهران جلوگیری کند. همزمان به گزارش واشنگتن پست، چین دومین اقتصاد بزرگ جهان، یک شریک تجاری و خریدار نفت حیاتی برای ایران است که طی گزارشاتی ادعایی تهران از طریق ترانزیت تجاری برای دور زدن تحریم‌ها از تعاملش با پکن سود برده است.

گفتنی است چین همچنین از تهران دعوت کرده است تا به بریکس و سازمان همکاری شانگهای بپیوندد؛ دو بلوک منطقه‌ای تحت رهبری چین. چای در ادامه گفت‌وگوی خود با ساوت چاینا مورنینگ‌پست مدعی شد که این موضوع یعنی عضویت در دو بلوک منطقه‌ای همچنین عدم تقارن در روابط چین و ایران را نیز نشان می‌دهد که به دلیل نیاز‌های شدید تهران، یک رابطه نا‌متناسب است.

این در حالی است که جیمز دورسی، پژوهشگر ارشد در مدرسه مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام در دانشگاه فناوری نانیانگ گفت که اگر ترامپ در مورد همکاری‌های اخیر ایران و چین موضع سخت‌گیرانه‌ای اتخاذ کند، پکن ممکن است برای داشتن روابط نزدیک‌تر با ایران تمایلی نداشته باشد. دورسی در ادامه این را هم گفت که ایران در حال حاضر با چین رابطه نزدیکی دارد. اما فکر نمی‌کنم چین بخواهد بیش از این به ایران نزدیک شود. چین نمی‌خواهد تحریم‌های ایالات متحده را نقض کند.

به ادعای دورسی البته که چین و ایران منافع مشترکی دارند، اما همزمان منافع متفاوتی نیز دارند. با این وجود در نهایت روابط دو کشور بستگی بزرگی به این دارد که ترامپ چه رویکرد‌هایی را در قبال دو طرف اتخاذ کند. به گزارش این نشریه ایران یکی از شرکای چین در خاورمیانه در طرح ابتکار کمربند و جاده است، اما در مقایسه با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان، پکن در دهه گذشته سرمایه‌گذاری‌های به مراتب کمتری را در ایران انجام داده است. علاوه بر این، اجرای توافقنامه همکاری ۲۵‌ساله‌ای که در سال ۲۰۲۱ بین دو کشور امضا شد، بسیار محدود بوده است.

به ادعای ناظران، اما ایران همچنان یکی از ارکان مهم برای جاه طلبی‌های چین به عنوان یک میانجیگر در منطقه است، به ویژه پس از اینکه پکن توافق میان تهران و ریاض را میانجیگری کرد. با این حال، ناظران هشدار می‌دهند که نقش رو به رشد چین به عنوان یک میانجی ممکن است در چهار سال آینده با توجه به تغییر ادعایی شرایط ایران و رقبای منطقه‌ای‌اش در معرض خطر قرار گیرد.

ون شائوبیاو، متخصص خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای گفت که حمایت قاطع ترامپ از اسراییل و رویکرد ادعایی سخت‌گیرانه‌اش نسبت به ایران می‌تواند نقش چین را به عنوان یک میانجی منطقه‌ای تحت تاثیر قرار دهد. او همچنین پیش‌بینی کرد که اگر ترامپ موضع سخت‌گیرانه‌ای برای حمایت قاطع خود از اسراییل اتخاذ کند، جنگ غزه ممکن است به موقع به پایان برسد. ترامپ به ادامه تلاش‌های دیپلماتیک خود در منطقه، از جمله توافق‌های ادعایی ابراهیم ادامه خواهد داد که اسراییل بزرگ‌ترین رقیب ایران در منطقه را به برقراری روابط دیپلماتیک با کشور‌های عربی تشویق می‌کند.

به گزارش ساوت چاینا مورنینگ‌پست تلاش بایدن برای برقراری ارتباط بین عربستان سعودی و اسراییل در سال گذشته به واسطه جنگ اسراییل- غزه مختل شد. ون نیز در این رابطه مدعی شد: «چین همیشه بر این نکته تاکید کرده است که مساله فلسطینی-اسراییلی، مساله اصلی در خاورمیانه است و خواستار راه‌حل دو دولتی است. با این حال، توافق‌های ادعایی ابراهیم در تلاش است تا مساله فلسطینی- اسراییلی را به حاشیه ببرند. درگیری احتمالی بین چین و ایالات متحده در این موضوع به‌طور فزاینده‌ای مشخص‌تر خواهد شد.» همزمان جسی مارکس، پژوهشگر غیر مقیم در مرکز استیمسون و مشاور سابق دفاع ایالات متحده گفت که درگیری‌های رو به رشد در خاورمیانه به ویژه تغییر دولت سوریه خطر تشدید تقابل بین ایران و عربستان سعودی را افزایش می‌دهد، چرا که به ادعای مارکس سوریه یکی از میدان‌های اصلی نبرد برای تقابل یک دهه‌ای تهران و ریاض بوده است.

به ادعای این نشریه، عربستان سعودی به عنوان یکی از موانع اصلی برای عضویت کامل سوریه در اتحادیه عرب شناخته می‌شد. همچنین ریاض به دلیل وتوی چین و روسیه در مورد تحریم‌های بشار اسد، از شورای امنیت سازمان ملل استعفا داد و این موضوع یکی از معدود اختلافات دیپلماتیک چین با این پادشاهی را ایجاد کرد. مارکس در پایان به این نشریه چینی گفت که پکن در تلاش است تا ارتباطات قوی‌تری میان عربستان سعودی و ایران برقرار کند.

این در حالی است که بی ثباتی و تشدید تنش‌ها که احتمالا در پی تحولات اخیر سوریه ایجاد خواهد شد، اختلافات و تنش‌ها را در سراسر منطقه تشدید خواهد کرد. چین، اما در این شرایط باید به دقت در یک محیط سیاسی انفجاری حرکت کند، زیرا بسیاری از شرکای کلیدی این بازیگر در مورد آینده سوریه در دو طرف مخالف قرار دارند.