خصوصی‌سازی صحیح؛ راهگشای مشکلات صنعت خودرو

صنعت خودرو ایران با بیش از نیم قرن فعالیت، یکی از صنایع استراتژیک کشور به شمار می‌آید. با این‌حال، چالش‌هایی همچون ساختار مدیریتی ناکارآمد، انحصار دولتی، بدهی‌های انباشته و نارضایتی مصرف‌کنندگان از کیفیت محصولات، این صنعت را در وضعیتی بحرانی قرار داده است. در دهه‌های اخیر، خصوصی‌سازی به‌عنوان راهکاری برای خروج از این وضعیت مورد توجه قرار گرفته، اما تجربه واگذاری‌های گذشته در سایر صنایع، نگرانی‌هایی درباره شفافیت، کارآمدی و پیامدهای آن بر معیشت کارکنان ایجاد کرده است.

مسیح نوروزی، فعال و کارشناس حوزه خودرو در مصاحبه با «دنیای‌خودرو» با تاکید بر اهمیت شفافیت در فرآیند واگذاری سهام و اصلاح ساختارهای مدیریتی، خصوصی‌سازی را فرصتی بی‌بدیل برای بهبود بهره‌وری، افزایش کیفیت و کاهش هزینه‌ها دانست، اما درعین‌حال نسبت‌به خطرات احتمالی مانند تبدیل انحصار دولتی به انحصار خصوصی هشدار داد.

وی ضمن بیان این‌که خصوصی‌سازی اگر به‌درستی انجام شود، می‌تواند راهگشای این مشکلات باشد، هشدار داد: «نبود شفافیت، واگذاری به شبه‌دولتی‌ها و ضعف در نظارت، ممکن است نه تنها به بهبود شرایط منتهی نشود، بلکه مشکلات جدیدی مانند انحصار خصوصی و کاهش حقوق مصرف‌کنندگان را به همراه داشته باشد.»

نوروزی راهکارهایی برای اصلاح ساختارهای مدیریتی، تسهیل ورود سرمایه‌گذاران واقعی و اهمیت نظارت مستمر بر فرآیند خصوصی‌سازی ارائه داد و تاکید ‌کرد: «این واگذاری‌ها باید در بستری شفاف و با در نظر گرفتن منافع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان انجام شود تا بتواند به کاهش قیمت‌ها، افزایش کیفیت و رقابت‌پذیری صنعت خودرو در بازارهای جهانی منتهی شود.»

آیا خصوصی‌سازی دو خودروساز بزرگ جاده مخصوص می‌تواند به بهبود کیفیت محصولات آنان و کاهش قیمت‌ها منتهی شود؟

خصوصی‌سازی می‌تواند شرایط رقابتی بهتری برای خودروسازان ایجاد کند، اما این موضوع به نحوه اجرای خصوصی‌سازی و نظارت بر آن بستگی دارد. اگر واگذاری به شرکت‌هایی انجام شود که تجربه مدیریت و توانایی سرمایه‌گذاری در این صنعت را دارند، کیفیت و بهره‌وری افزایش خواهد یافت. تجربه خصوصی‌سازی در ایران نشان داده است واگذاری‌ها به افراد یا نهادهایی که فاقد تخصص لازم هستند، نتیجه‌ای جز کاهش بهره‌وری و نارضایتی عمومی ندارد. علاوه‌بر این، خصوصی‌سازی باید به‌گونه‌ای باشد که فضای رقابت برای سایر شرکت‌های داخلی و خارجی فراهم شود. حذف انحصار و شفاف‌سازی فرآیندها از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند تاثیر مثبت خصوصی‌سازی بر کیفیت و قیمت‌ها را تضمین کند.

چرا دولت تاکنون در واگذاری سهام خودروسازان بزرگ تعلل کرده است؟

یکی از دلایل تعلل دولت در واگذاری سهام خودروسازان بزرگ، نگرانی از کاهش کنترل بر این صنعت است. دولت همواره از صنعت خودروسازی به عنوان ابزاری برای اشتغال‌زایی و تنظیم بازار استفاده کرده است. واگذاری کامل سهام به معنای کاهش قدرت نظارتی دولت و وابستگی بیشتر به بازار آزاد خواهد بود. علاوه بر این، مشکلاتی مانند بدهی‌های انباشته خودروسازان، ساختار مدیریتی غیرشفاف و نبود برنامه روشن برای حمایت از خصوصی‌سازی، باعث شده است که این فرآیند به تعویق بیفتد. اما دولت باید با آماده‌سازی بستر مناسب، شفاف‌سازی بدهی‌ها و اصلاح ساختارهای مدیریتی، این واگذاری‌ها را تسریع کند تا از منافع آن بهره‌مند شود.

چه تضمینی وجود دارد که خصوصی‌سازی خودروسازان منجر به انحصار جدیدی در بازار نشود؟

تجربه خصوصی‌سازی در سایر صنایع ایران نشان داده که در صورت نبود نظارت دقیق، ممکن است انحصار دولتی به انحصار خصوصی تبدیل شود. برای جلوگیری از این وضعیت، نیاز است که فرآیند خصوصی‌سازی به‌صورت شفاف و رقابتی انجام شود. همچنین نهادهای نظارتی باید بر عملکرد شرکت‌های خصوصی‌شده نظارت داشته باشند تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری شود. ایجاد قوانین ضدانحصار، تسهیل ورود شرکت‌های جدید به بازار و نظارت بر فرآیند قیمت‌گذاری ازجمله اقداماتی است که می‌تواند از بروز انحصار جلوگیری کند. همچنین واگذاری مدیریت به‌صورت موقت و مشروط و واگذاری باقیمانده سهام دولت به‌صورت تدریجی و با در نظر گرفتن منافع مصرف‌کنندگان، می‌تواند خطرات این فرآیند را کاهش دهد.

آیا واگذاری سهام خودروسازان بزرگ به بخش خصوصی واقعی امکان‌پذیر است یا همچنان شبه‌دولتی‌ها سهام‌داران اصلی خواهند بود؟

یکی از چالش‌های اصلی خصوصی‌سازی در ایران، واگذاری سهام به نهادهای شبه‌دولتی به جای بخش خصوصی واقعی است. این نهادها که معمولا وابسته به ارگان‌های مختلف هستند، اغلب به‌جای بهبود کیفیت و بهره‌وری، به دنبال کسب منافع کوتاه‌مدت هستند. برای جلوگیری از این وضعیت، نیاز است که فرآیند واگذاری به‌گونه‌ای طراحی شود که سهام به شرکت‌های خصوصی واقعی و متخصص واگذار شود. این امر می‌تواند از طریق برگزاری مزایده‌های شفاف، جذب سرمایه‌گذاران خارجی و ارائه مشوق‌های مناسب به بخش خصوصی واقعی انجام شود.

خصوصی‌سازی در صنعت خودرو ایران چه تاثیری بر اشتغال‌زایی و معیشت کارگران خواهد داشت؟

یکی از نگرانی‌های اصلی درباره خصوصی‌سازی، تاثیر آن بر اشتغال‌زایی و معیشت کارگران است. در بسیاری از موارد، خصوصی‌سازی باعث کاهش نیروهای مازاد و تعدیل ساختارهای غیرکارآمد می‌شود. این امر ممکن است در کوتاه‌مدت باعث بروز نگرانی‌هایی در میان کارکنان شود، اما در بلندمدت، اگر مدیریت جدید بر بهبود بهره‌وری تمرکز کند، می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار و افزایش سطح درآمدها منتج شود. برای کاهش آثار منفی، دولت باید برنامه‌های حمایتی برای کارگران و آموزش‌های تخصصی برای به‌روزرسانی مهارت‌های آن‌ها فراهم کند. همچنین نظارت بر سیاست‌های استخدامی شرکت‌های خصوصی‌شده می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.

چه تجربیاتی از سایر کشورها در زمینه خصوصی‌سازی صنایع خودروسازی می‌توان به کار گرفت؟

تجربه کشورهای دیگر نشان می‌دهد که خصوصی‌سازی موفق نیازمند زیرساخت‌های قوی، شفافیت و نظارت است. به‌عنوان مثال، در کشورهای اروپایی، خصوصی‌سازی همراه با اصلاحات ساختاری و سرمایه‌گذاری در فناوری انجام شده است. این امر به رشد کیفیت محصولات و افزایش توان رقابت در بازارهای جهانی منتهی شده است. ایران نیز می‌تواند از این تجربیات بهره بگیرد و با جذب سرمایه‌گذاران خارجی، ارتقای فناوری تولید و ایجاد قوانین حمایتی، خصوصی‌سازی را به سمت موفقیت هدایت کند. همچنین ایجاد نهادهای مستقل برای نظارت بر فرآیند خصوصی‌سازی و عملکرد شرکت‌ها از دیگر اقداماتی است که می‌تواند تضمین‌کننده موفقیت باشد.

آیا ورود بخش خصوصی به صنعت خودرو می‌تواند به کاهش قیمت خودروها منتهی شود؟

ورود بخش خصوصی به صنعت خودرو می‌تواند تاثیر مثبتی بر کاهش هزینه‌های تولید و بهبود مدیریت داشته باشد. اما کاهش قیمت‌ها مستلزم ایجاد فضای رقابتی واقعی است. درصورتی‌که بخش خصوصی بتواند با کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری محصولات باکیفیت‌تر و ارزان‌تر تولید کند، قیمت‌ها نیز کاهش خواهند یافت.

برای تحقق این هدف، نیاز است که دولت علاوه بر خصوصی‌سازی، سیاست‌های ضد انحصار و تسهیل ورود شرکت‌های جدید به بازار را اجرایی کند. در غیر این صورت، ممکن است بخش خصوصی نیز به دنبال افزایش سودآوری خود باشد و کاهش قیمت‌ها محقق نشود.

چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد خصوصی‌سازی خودروسازان منتج به بهبود خدمات پس از فروش شود؟

خصوصی‌سازی به خودی خود تضمینی برای بهبود خدمات پس از فروش نیست. اما اگر نظارت دقیقی بر عملکرد شرکت‌های خصوصی‌شده وجود داشته باشد و این شرکت‌ها ملزم به رعایت استانداردهای مشخصی شوند، خدمات پس از فروش می‌تواند بهبود یابد.
ایجاد رقابت در بازار خدمات پس از فروش، ارائه مشوق‌های مالی به شرکت‌های برتر و اعمال جریمه برای شرکت‌هایی که استانداردهای خدماتی را رعایت نمی‌کنند، می‌تواند گام‌هایی موثر در این زمینه باشد. همچنین خصوصی‌سازی باید به‌گونه‌ای انجام شود که شرکت‌ها انگیزه کافی برای جلب رضایت مشتریان داشته باشند.