نگرش ماترالیستی به تکامل در ایران، روایت احزاب چپ

پیشگفتار:
نظریه تکامل داروین و نظریه تکامل اجتماعی مارکس هر دو ریشه در مدرنیته غربی داشتند. بار اصلی ترویج اندیشه داروین در ایران نیز در عصر پهلوی یکم بر عهده مارکسیستها بود. رویکرد مارکسیستها به نظریه تکامل داروین در این دوره ضمن شباهتهایی که با مواجهه اندیشمندان ایرانی دوره ی قاجار با نظریه تکامل داشت اما روایت زیست شناختی دقیقتری را از نظریه تکاملی داروین ارائه می داد. به همین دلیل در طول چند دهه روایتهای داروینی مارکسیستی بر جامعه فکری ایران غالب شد. پس از گذشت سه دهه از آغاز فعالیتهای تاثیرگذار علمی مارکسیست ها در عصر پهلوی ایران، نقاط ضعف ماتریالیست دیالکتیک مارکسیستی در تبیین و توجیه نظریه های جدید علمی (کوانتوم، نسبیت، عدم قطعیت) هویدا شد. همزمان با افول علمی مارکسیست ها، نوعی مواجهه متفاوت از سوی اندیشمندان مسلمان با نظریه تکامل داروین، خیز برداشت که اتفاقاً مورد استقبال اکثریت جامعه ایرانی قرار گرفت. مجموع این مسائل باعث شد تعدادی از متفکران ایرانی که هنوز راه سعادت را در جامعه سوسیالیستی می یافتند، سعی بر سازگار نمودن افکار سوسیالیستی با اصول خداپرستی و مبانی اسلام نمایند. تحت تاثیر روحیه عملگرایانه آنها بود که بعضاً آن چنان نظریه زیست شناسی تکامل داروین را با نظریه تکامل اجتماعی مارکس در هم می آمیختند که دیگر تفکیک این دو کار سهل و آسانی نبود آنها تغییر و تکامل را به شکل انقلابی مورد نظر مارکس می پذیرفتند اما نه برحسب تصادف کورکورانه بلکه تحت نظر خالقی مدبر.
با بررسی آرای تکاملی متفکران شاخص چپ ایرانی ضمن اینکه در می یابیم چگونه و چرا یک نظریه علمی زیست شناسی مورد توجه احزاب چپ قرار گرفت، روند صعود و افول سیطره اندیشه های تکاملی مارکسیستی را بر جامعه علمی ایرانی نظاره خواهیم نمود.