بررسی آرا و اندیشه های نخستین باستان گرایان ایران در عصر قاجاریه

از متن کتاب:
باستان گرایی پدیده ای است که در دوران قاجار در عرصه فرهنگ و اجتماع و سیاست و هنر جامعه ی ایرانی پدیدار شد و طی چندین دهه به عنوان یکی از چالش های مهم فکری و فرهنگی جامعه ی ایران ذهن بسیاری از روشنفکران و نویسندگان را به خود مشغول کرد. باستان گرایی پدیده ای است جدید که جامعه و فرهنگ ایرانی در دو سده ی اخیر خود با آن مواجه شده است. گرایش و علاقه ی ایرانیان به تاریخ باستانی خویش و حتی ستایش و تمجید از این دوره ی تاریخی چیزی نیست که فقط در دو سده به وجود آمده باشد و باید بین نگاه به تاریخ و گذشته ی ایران باستان و باستان گرایی در دویست سال اخیر تفاوت قائل شد. باستان گرایی یا آرکانیسم از مولفه های جدید برای نوسازی ایران به حساب می آید و در پی آن است تا با احیا و تجدید حیات سنتها و عقاید کهن و باستانی، نظم جدیدی را در تفکر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تولید کند و زیر ساخت های فرهنگی و اجتماعی نوینی را بر پایه ی سنتهای کهن بنا کند (اکبری، ۱۳۷۵ ۱۸۸). باستان گرایی و نگاه حسرت بار به گذشته ی ایران قبل از اسلام، تقریبا در کلام بیشتر شرق شناسان و متون شرق شناسی مرتبط با ایران مشاهده می شود که معمولا همراه با مایه های اسلام ستیزی است. به طوری که اسلام ستیزی همواره یکی از مولفه های گفتمان شرق شناسی بوده است. با این توصیف باستان گرایی نخستین بار در ادبیات غربی سده های هفدهم و هجدهم اروپا در قالب بازپردازی به روایتهای تاریخ باستانی ایران پدیدار شد. باستان گرایی با این نگرش در پی آن است که فضای مربوط به زمان گذشته را باز آفرینی کند و یک ایدئولوژی جدید بسازد و در پی اهداف و مقاصد معینی است که مهم ترین آنها را می توان عبارت دانست از کم رنگ کردن و کنار زدن فرهنگ و مذهب کنونی جامعه به عنوان عامل عقب ماندگی جامعه و جایگزینی آن با یک فرهنگ جدید است...