میلتون فریدمن زمانی گفته بود: «ساختار خوب، ساختاری است که در آن، نفع آدم‌های بد در انجام کار‌های درست باشد، اما برخی ساختار‌ها به قدری بد هستند که آدم‌های خوب را هم مجبور به انجام کار‌های بد می‌کنند».

به گزارش سازندگی، بابک زنجانی در اقتصاد ایران حکم «آدم خوبه» را ندارد، اما اقتصاد تحریم‌زده ایران همان ساختار بد است که ده‌ها بابک زنجانی را تحویل جامعه ایران داده که نان‌شان در تداوم تحریم ایران است. درحالی که اقتصاد ایران تحریم است، افرادی نفت ایران را قاچاق می‌کنند و علاوه بر اینکه بابت هر کشتی ۷ تا ۱۰ میلیون دلار پورسانت دریافت می‌کنند، این مجوز را دارند که در برگشت، انواع کالای مصرفی را وارد کنند. به همین دلیل بابک زنجانی درحال حاضر به نماد اقتصاد غیررسمی ایران تبدیل شده است.

او خود را کارآفرین و تاجر بین‌المللی می‌داند، اما برای جامعه ایران، چیزی جز کاسب تحریم نبود. او در اقتصاد سالم قد علم نکرده و زمانی بزرگ و غیرقابل دسترس شده که اقتصاد ایران تحریم بوده و راهبرد «دور زدن تحریم‌ها» در دستور کار نظام حکمرانی قرار گرفته است. پرونده بابک زنجانی یکی از بزرگ‌ترین موارد فساد نفتی در ایران ازجمله در ارتباط با دور زدن تحریم‌ها در یک دهه اخیر بوده است. زنجانی به اتهام عدم بازپرداخت حدود ۲.۵ میلیارد یورو پول نفت و به دلیل فساد مالی و رانت‌خواری در دی ماه ۱۳۹۲ بازداشت شد.

او به اتهام «اخلال در نظام اقتصادی کشور، کلاهبرداری از شرکت ملی نفت، بانک مسکن و تامین‌اجتماعی، پولشویی، جعل ۲۴ فقره اسناد بانکی و صورت‌حساب‌های بانکی، جعل حواله‌های ارزی و جعل دستور انتقال بین بانک‌ها»، مفسد فی‌الارض شناخته و به اعدام محکوم شد. اما وکیل او همان زمان اعلام کرده بود که اگر پول‌های یاد شده به ایران بازگردانده شوند، احتمال عفو او وجود دارد. سخنگوی قوه قضائیه اردیبهشت‌ماه گفته بود که درخواست تخفیف مجازات بابک زنجانی «از سوی دادگستری استان تهران مطرح و با تایید رئیس قوه قضائیه و موافقت رهبر انقلاب حکم اعدام بابک زنجانی نقض و تبدیل به ۲۰ سال حبس شد».

گذشته بابک زنجانی را می‌توان دو گونه روایت کرد؛ روایتی که خودش جعل کرده و براساس آن خود را کارآفرین و تاجر بین‌المللی معرفی کرده است و روایتی که ما به چشم دیده‌ایم و مستند و مبتنی بر واقعیت‌های اقتصادی کشور است. در روایت جعلی، او از رانندگی مرحوم محسن نوربخش شروع می‌کند. اما این روایت مستند به مدرک یا شاهدی نیست. او نه راننده رئیس‌کل فقید بانک مرکزی بوده، نه فروشنده ارز بانک در بازار. در زمانی که زنجانی ادعای فروشندگی ارز را دارد رابطان و فروشندگان ارز بانک مرکزی کارمندان رسمی بانک بوده‌اند و اتفاقاً در بازار کاملاً شناخته شده و شهره بودند. در بازار هم کسی بابک زنجانی را نمی‌شناسد. اما از لابه‌لای آگهی‌های روزنامه رسمی می‌توان به بخشی از گذشته او دست یافت. زنجانی زندگی تجاری خود را از منطقه آزاد کیش آغاز کرده است.

شرکت «سورینت کیش» به نظر اولین تجربه تجاری او بوده که هنوز هم فعالیت می‌کند. در مردادماه سال ۱۳۸۲ برند SORINET را به ثبت می‌رساند. برندی که گل سرخ بزرگ معنا می‌دهد و قرار بود برای تولید انواع شامپو و خمیردندان استفاده شود. اما در ادامه این برند را با پسوند‌های مختلف وارد اکثر حوزه‌های اقتصادی می‌کند؛ از صنایع غذایی، فلزی گرفته تا گردشگری و حتی ورزشی. ابتدا تمام اعضای هیات‌مدیره شرکت او تعداد مشخصی بوده‌اند، اما هرچه زمان جلوتر رفته تعداد آدم‌ها و زمینه کاری شرکت‌ها متنوع‌تر شده است. در اواخر دهه ۸۰ وارد حوزه بانکداری و حتی ارسال پیام سوئیفت شد.

پیامی که در ایران منحصراً از سوی شبکه بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و استفاده از آن نیازمند مجوز بانک مرکزی است. اما او بی‌توجه و ظاهراً هدفمند شرکت‌های پیچیده تاسیس می‌کند که یک فرد همزمان در شرکت‌های مختلف پست‌هایی همچون بازرس، مدیرعامل و … دارد. بابک زنجانی تنها چهره‌ای نیست که متهم به استفاده از منابع عمومی و مردم شده است. نام‌های زیادی از این دست در اقتصاد ایران به چشم می‌خورند؛ جابر ابدالی، فاضل خداداد، شهرام جزایری و… این نام‌ها هر بار با حجم بزرگ‌تری از تخلفات تکرار می‌شوند.

بابک زنجانی این روز‌ها چه می‌کند؟

بابک زنجانی در حساب کاربری خود در شبکه ایکس استوری خبرسازی را منتشر کرد؛ این استوری دربردارنده تصویری از یک هواپیماست که بر روی آن نام «دات‌وان» نوشته شده و در توضیح آن آمده است: «به زودی هواپیمایی «دات‌وان» صنعت هوایی کشور را تغییر خواهد داد». یک روز پیش از آن بابک زنجانی در پست دیگری خبر تاسیس «بیت‌بانک» را اعلام کرد.

او همچنین در پست دیگری اعلام کرد: «به زودی با ۶۰۰ دستگاه نفتکش ریلی «دات‌وان» و ۱۰ رام قطار مسافری «دات وان» جایگاه ریلی کشور را تغییر خواهیم داد». نهم دی‌ماه بود که در پی انتشار استوری جنجالی وکیل او، نام بابک زنجانی بار دیگر به تیتر یک اخبار در فضای مجازی تبدیل شد. رسول کوهپایه‌زاده، وکیل بابک زنجانی با گذاشتن عکسی از موکلش در صفحه شخصی اینستاگرام خود تلویحاً از آزادی موکلش خبر داد.

با این حال خبر آزادی زنجانی، نه از سوی کوهپایه‌زاده و نه از سوی مقامات رسمی کشور به صورت مستقیم تایید یا تکذیب نشد. به گزارش خبرگزاری مهر، انتشار این شایعه، اما واکنش قوه قضائیه را به همراه داشت.

اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضائیه در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا آزادی بابک زنجانی صحت دارد و موضوعات مطروحه در رابطه با او در فضای مجازی گفت: «درخصوص آزادی بابک زنجانی با بررسی انجام شده او آزاد نشده، در مرخصی هم به سر نمی‌برد و موضوعات مطروحه درخصوص آزادی و مرخصی و بیرون بودن ایشان، مورد تایید ما نیست».

بابک زنجانی فعلاً آزاد، اما تحت نظر است. سال گذشته رئیس قوه قضائیه اعلام کرد که اگر بدهی بابک زنجانی پرداخت شود، آزادی او منعی ندارد. سال گذشته رسول کوهپایه‌زاده گفت: «همان مرجعی که موکل را به‌عنوان محکوم و مجازات اشد اعلام کرد؛ در ذیل دادنامه آورده که محکوم‌علیه اگر بتواند بدهی‌اش را بدهد، استحقاق بهره‌مندی مقررات ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی را دارد. ماده ۱۱۴ قانون مجازات بحث عفو و بخشودگی را مطرح می‌کند و از ابتدا بحث این بود که اگر اموال مسترد شود، حقوق قانونی‌اش مدنظر قرار گیرد».

اما از این مهم‌تر، سخنان رئیس قوه قضائیه بود که گفت: «در نتیجه تلاش‌ها و مجاهدت‌های همه بخش‌های ذی‌ربط، اموال بابک زنجانی در خارج از کشور شناسایی و به تهران منتقل شد و بنا بر کارشناسی‌های اولیه صورت گرفته، این اموال، کفاف بدهی‌ها و خسارت‌های او، خواهد بود». اظهارنظر جدیدی از مقامات رسمی قوه قضائیه درباره بابک زنجانی نشنیده‌ایم، اما شواهد نشان می‌دهد که او این روز‌ها دور از زندان به فعالیت‌های گسترده مشغول است. او که با اتهام فساد مالی و اختلاس میلیارد‌ها دلار از منابع مردم ایران روانه زندان شد، اکنون بیرون از زندان مشغول راه‌اندازی شرکت و سامان‌دهی کسب‌وکار‌های قدیمی‌اش است.

او خبر از تاسیس بانک، ایرلاین و ارز دیجیتال داده و در عین حال به امور مالی و بانکداری هم مشغول است. برای خودش سایتی جدید طراحی کرده و خود را بنیان‌گذار و سرمایه‌گذار یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های بزرگ تجاری ایران می‌داند. مدعی است که در زمینه تولید و واردات لوازم‌آرایشی حرف اول را می‌زند و در زمینه‌های مالی و بانکی، هتل داری، حمل‌ونقل هوایی تجاری، زیرساخت‌ها، مصالح ساختمانی، فناوری اطلاعات و املاک و مستغلات، در زمره بهترین‌های منطقه است. در سایت رسمی‌اش نوشته که در کشور‌های ایران، امارات متحده عربی، ترکیه، تاجیکستان، مالزی، چین و انگلیس شرکت دارد و همچنین موسس شرکت هواپیمایی قشم و مالک باشگاه ورزشی راه‌آهن است.

همه اینها را در سایتش نوشته و علاوه بر اینها در شبکه ایکس هم درباره فعالیت‌های گسترده‌اش اطلاع‌رسانی می‌کند. هرکس آزاد است برای خود سایت طراحی کند و حتی می‌تواند برای خود شرکت به ثبت برساند و فعالیت‌های گسترده داشته باشد، اما موضوع برای جامعه زمانی عجیب‌وغریب می‌شود که یک فرد که تازه از زندان آزاد شده، مدعی این همه فعالیت اقتصادی باشد. البته فردی که درباره او صحبت می‌کنیم، خیلی پیچیده‌تر از این حرف‌هاست چنان که در بدو رهایی از زندان، فقط در یک مورد، دو میلیارد دلار دارایی‌اش توسط وکلای شرکت کرسنت در مالزی شناسایی شده و در شرف مصادره است.

کرسنت و زنجانی

همزمان با داغ شدن اخبار و حواشی پیرامون بابک زنجانی، پرونده کرسنت هم وارد حواشی بزرگی شده است. ساختمان‌های شرکت ملی نفت ایران بابت پرونده کرسنت یکی‌یکی توقیف می‌شوند و داغ مردم ایران را تازه می‌کنند. زمان زیادی از مصادره ساختمان شرکت ملی نفت ایران در لندن بابت تسویه بخشی از غرامت پرونده کرسنت نمی‌گذرد که خبر توقیف یک ساختمان دیگر شرکت نفت که در هلند واقع شده، به گوش می‌رسد.

ظاهراً وکلای شرکت کرسنت ذره‌بین برداشته‌اند و درحال شناسایی اموال ایران هستند و این‌بار بخشی از اموال پنهان مانده بابک زنجانی در مالزی را شناسایی کرده‌اند که بیش از ۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود. ظاهراً این میزان دارایی و پول نقد از ۹ سال پیش در بانکی در مالزی بلوکه شده است. رسول کوهپایه‌زاده، وکیل بابک زنجانی اخیراً از تلاش شرکت کرسنت برای توقف و ضبط اموال موکلش در مالزی خبر داده است. وکیل آقای زنجانی گفته: «بانک اول سرمایه‌گذاری اسلامی (اف‌آی‌آی‌بی) در مالزی متعلق به بابک زنجانی است که پول معاملات نفتی آقای زنجانی و شرکت نفت به آن واریز می‌شد».

رسانه‌های مالزیایی در این‌باره نوشتند: «کرسنت پترولیوم توجه خود را به وجوه مسدود شده در بانک FIIB در لابوان مالزی معطوف کرده است». گفته می‌شود که مبلغ ۲.۷ میلیارد دلار در موسسات مالی بین‌المللی مختلف به نام NIOC و شرکت‌های تابعه آن، ازجمله شرکت نفتیران اینترترید (NICO) نگهداری می‌شود. از این مبلغ، حدود ۲ میلیارد دلار در بانک FIIB مالزی مسدود شده است. اکنون، کرسنت پترولیوم به دنبال دریافت مجوز دادگاه برای دسترسی به این ذخایر مالی به‌عنوان بخشی از اجرای احکام داوری است».

معمای زنجانی

بابک زنجانی اگر دنبال کسب‌وکار بود، بی‌سر‌وصدا کارش را می‌کرد و هیچ کس هم متوجه نمی‌شد، اما مسیری که او برگزیده، معنا و مفهوم دیگری دارد. مسیری که به نظر می‌رسد تبلیغات و جاروجنجال در آن راهبردی ویژه است. قوه قضائیه مدعی است که معادل پول‌های گمشده متعلق به ملت ایران را از بابک زنجانی پس گرفته و ما قطعاً به این قوه اعتماد داریم، اما سوال این است که بقیه دارایی‌های بابک زنجانی که در بانک‌های مختلف مسدود شده، متعلق به کیست؟ بابک زنجانی مثل خسروشاهی‌ها، خیامی‌ها، ایروانی‌ها، خلیلی‌ها و ده‌ها کارآفرین واقعی نیست که دارایی‌هایشان با زحمت به دست آمده باشد.

بابک زنجانی با کمک دست‌های پنهان و ذی‌نفعان تحریم‌ها به این ثروت رسیده است. برخی معتقدند که نان او در تحریم ایران است و آجر به آجر دارایی‌های او از سختی‌ها و مرارت‌های مردم ایران به دست آمده است. او از خودش چیزی ندارد؛ نه پدر پول‌داری داشته، نه دارایی به ارث برده است.