چرا اردوغان در برابر امام‌اوغلو احساس خطر می‌کند؟

فرارو- بازداشت «اکرم امام‌اوغلو»، شهردار استانبول و یکی از چهره‌های شاخص اپوزیسیون ترکیه، پس از یک سخنرانی در ۱۹ مارس رخ داد. این اقدام که با محدودیت‌های اینترنتی، منع تجمعات و بازداشت همکاران او همراه بود، اعتراضات گسترده‌ای به همراه داشت. امام‌اوغلو که پیش‌تر به دلیل پیروزی در انتخابات شهرداری ۲۰۱۹ تهدیدی جدی برای رجب طیب اردوغان محسوب می‌شد، اکنون با مجموعه‌ای از اتهامات مواجه است. این رویداد چشم‌انداز دموکراسی در ترکیه را بیش از پیش تیره کرده و نگرانی‌های داخلی و بین‌المللی را برانگیخته است.

به گزارش فرارو به نقل از نشریه اکونومیست، «اکرم امام‌اوغلو»، شهردار استانبول و یکی از چهره‌های شاخص اپوزیسیون ترکیه، در ۱۹ مارس (برابر با ۲۹ اسفند) طی یک پیام ویدیویی به هوادارانش گفت: «صد‌ها مأمور پلیس در مقابل در‌ها صف کشیده‌اند. ما در برابر استبداد مقاومت می‌کنیم، اما هیچ‌گاه دلسرد نخواهیم شد.» این سخنان را پیش از ترک خانه‌اش بیان کرد، اما لحظاتی بعد بازداشت شد. حزب جمهوری‌خواه خلق که امام‌اوغلو به آن تعلق دارد، این اقدام را «کودتای اردوغان» نامید.

از شهرداری تا زندان؛ آیا اردوغان رقیب اصلی خود را کنار زد؟

در همان روز، مقامات ترکیه حکم بازداشت ۱۰۵ نفر دیگر را نیز صادر کردند. این افراد شامل مشاوران امام‌اوغلو، چند مقام ارشد شهرداری استانبول از حزب جمهوری‌خواه خلق و یک روزنامه‌نگار برجسته بودند. پس از اعلام این بازداشت‌ها، نیرو‌های پلیس تمامی مسیر‌های منتهی به ایستگاه پلیسی که امام‌اوغلو به آن منتقل شده بود را مسدود کردند. به‌طور همزمان، مقامات دولتی دسترسی به شبکه‌های اجتماعی را نیز محدود کردند و ایستگاه‌های مترو را به حال تعطیل درآوردند. فرماندار استانبول نیز به بهانه حفظ «نظم عمومی»، تجمعات عمومی را به مدت چهار روز ممنوع اعلام کرد. اما با وجود این ممنوعیت، هزاران معترض آن شب در مقابل دفتر شهردار تجمع کردند؛ جایی که این تجمعات به‌سرعت به اعتراضاتی سیاسی و گسترده تبدیل شد.

دادستان‌های ترکیه در برخورد با «اکرم امام‌اوغلو» رویکردی اتخاذ کرده‌اند که یادآور روش‌های قدیمی شوروی است: «شخص را نشان بده، جرمش را پیدا می‌کنم.» در سه سال گذشته، امام‌اوغلو با طیفی از اتهامات روبه‌رو بوده است: از فساد مالی گرفته تا توهین به مقامات انتخاباتی که تلاش داشتند پیروزی او در انتخابات شهرداری ۲۰۱۹ را بی‌اعتبار کنند. اکنون مجموعه‌ای از اتهامات جدید از جمله رهبری یک سازمان جنایی، همکاری با گروه‌های تروریستی، رشوه‌خواری و دستکاری در مناقصات دولتی به پرونده او اضافه شده است.

زمان‌بندی بازداشت امام‌اوغلو نیز قابل‌توجه است. قرار بود در کنگره حزبی که برای ۲۳ مارس (برابر با سوم فروردین) برنامه‌ریزی شده بود، حزب جمهوری‌خواه خلق او را به‌عنوان نامزد ریاست‌جمهوری برای انتخابات سال ۲۰۲۸ معرفی کند؛ انتخاباتی که شاید زودتر برگزار شود. امام‌اوغلو سال گذشته در انتخابات محلی توانست اپوزیسیون را به یک پیروزی بزرگ برساند؛ شکست مهمی که برای نخستین بار در دو دهه اخیر بر اردوغان و حزب عدالت و توسعه تحمیل شد. از آن زمان، امام‌اوغلو در نظرسنجی‌ها از اردوغان پیشی گرفته و به‌عنوان یک تهدید جدی برای او تلقی می‌شود.

بازداشت امام‌اوغلو چگونه صحنه سیاست ترکیه را تغییر می‌دهد؟

به نظر می‌رسد دولت ترکیه قصد ندارد چیزی را به شانس واگذار کند. تنها یک روز پیش از بازداشت اکرم امام‌اوغلو، مقامات به‌طور ناگهانی اعتبار مدرک دانشگاهی او را لغو کردند؛ اقدامی چشمگیر که به‌طور ضمنی رقابت او را برای انتخابات ریاست‌جمهوری آینده زیر سؤال برده است. طبق قوانین ترکیه، تنها فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مجاز به شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری هستند و این تصمیم عملاً شانس امام‌اوغلو را برای حضور در رقابت‌های آتی از بین می‌برد. با این وجود، مقامات دولت اردوغان همچنان اصرار دارند که سیستم قضایی مستقل است و تحت تأثیر ملاحظات سیاسی قرار ندارد.

اگرچه بسیاری از مردم ترکیه پیش‌بینی می‌کردند که امام‌اوغلو با پرونده‌های قضایی بیشتری مواجه خواهد شد، اما احتمال به زندان افتادن او برای بسیاری غیرمنتظره بود. «گونول تول»، تحلیلگر مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن، این اقدام را حتی با استاندارد‌های خود اردوغان یک گام بسیار بزرگ توصیف کرده و می‌گوید: «این حرکت حتی برای سیاست‌های پیشین اردوغان فراتر از حد انتظار است.» به عقیده تول، اردوغان شاید تصور می‌کند که شرایط جهانی به‌ویژه تأثیرات دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، فضای بیشتری برای مانور به او داده است. او توضیح می‌دهد: «ترامپ چنان بی‌نظمی ایجاد کرده که مستبدان خارجی اکنون فکر می‌کنند می‌توانند هر کاری که بخواهند انجام دهند.»

منصور یاواش: «نوبت من هم می‌رسد»؛ ترکیه در مسیر سیاست بدون رقابت؟

چشم‌انداز دموکراسی در ترکیه که پیش‌تر هم تحت فشار بود، اکنون از همیشه تیره‌تر به نظر می‌رسد. «منصور یاواش»، شهردار آنکارا و یکی دیگر از چهره‌های مطرح اپوزیسیون برای انتخابات ریاست‌جمهوری آینده هشدار داده است که او نیز ممکن است به سرنوشت امام‌اوغلو دچار شود. «ابراهیم اوسلو»، تحلیلگر سیاسی، وضعیت کنونی را چنین توصیف می‌کند: «ترکیه در حال نزدیکی به الگویی است که رقابت سیاسی تقریباً غیرممکن می‌شود.»

بازداشت شهردار استانبول بزرگ‌ترین نمونه این روند رو به نزول است؛ اما این، نه اولین مورده بوده و احتمالاً نه آخرین آن خواهد بود. طی ماه‌های گذشته، چندین شهردار مخالف و روزنامه‌نگارانی که پرونده امام‌اوغلو را پوشش می‌دادند، بازداشت شده‌اند. حتی دو تن از اعضای ارشد انجمن پیشرو تجاری ترکیه که به سرکوب‌ها اعتراض کردند، به بازجویی فراخوانده شده‌اند و اکنون ممکن است با حکم پنج سال زندان روبه‌رو شوند.

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به نظر می‌رسد که با هدف تضعیف رقیب اصلی خود، تلاش دارد ائتلاف میان «حزب جمهوری‌خواه خلق» (CHP) و «حزب دموکراسی خلق» (HDP) را در تنگنا قرار دهد. بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول اکنون حزب دموکراسی خلق را که در سال‌های گذشته با زندانی شدن ده‌ها سیاستمدارش روبه‌رو بوده، در شرایط دشوارتری قرار داده است. این حزب امیدوار است که اردوغان با اعطای امتیازاتی، به درخواست آتش‌بس از سوی عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) پاسخ دهد.

اردوغان ممکن است پیشنهادی به حزب دموکراسی خلق ارائه دهد که رد آن دشوار باشد: سکوت در برابر اقدامات دولت یا مواجهه با پایان روند صلح. «سینم آدار»، پژوهشگر مؤسسه امور بین‌الملل و امنیت آلمان می‌گوید: «با توجه به ادامه مذاکرات با اوجالان، حزب دموکراسی خلق چیز‌های زیادی برای از دست دادن دارد، بنابراین به احتمال زیاد واکنش آنها محدود خواهد بود.»

بازار‌های مالی، که به‌طور سنتی نقش یک نیروی بازدارنده در برابر قدرت‌نمایی‌های سیاسی رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان داشته‌اند، این بار واکنش شدیدی نشان دادند. لیر ترکیه که در سال‌های اخیر به‌واسطه سیاست‌های ریاضتی و افزایش نرخ بهره به نوعی ثبات رسیده بود، تنها ساعاتی پس از بازداشت اکرم امام‌اوغلو، شهردار استانبول، بیش از ۱۲ درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد. با وجود اینکه بخشی از این زیان‌ها بعداً جبران شد، اما این افت ناگهانی، نگرانی‌های عمیقی را در بازار‌ها ایجاد کرد. بانک مرکزی ترکیه نیز برای مهار نوسانات اعلام کرد که حدود ۱۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی خود را برای حمایت از لیر تزریق کرده است. همزمان، شاخص اصلی بورس ترکیه نیز با کاهشی ۸.۷ درصدی مواجه شد و به توقف موقت معاملات منجر شد.

در این شرایط، حزب جمهوری‌خواه خلق تصمیم گرفت کنگره خود را در تاریخ ۲۳ مارس برگزار کند. این حزب از مردم سراسر ترکیه و نه فقط اعضای حزب دعوت کرد تا در این کنگره شرکت کنند و اکرم امام‌اوغلو را به‌عنوان نامزد خود معرفی کنند. در میان موج اعتراضات، «اوزگور اوزل»، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق گفت: «ما با چیزی جز یک کودتای مدنی رو‌به‌رو نیستیم.»