رانش جاده‌های جنگلی و کوهستانی در شهر‌های مختلف مازندران به یک چالشی فراگیری تبدیل شد که ضمن تخریب این میراث کهن چند میلیون ساله هزاران میلیارد ریال سرمایه ملی را برای مرمت و بازسازی چند باره این جاده‌ها به هدر می‌دهد.

رانش جاده‌های جنگلی در گلیران، شیخ موسی و سماکوش محله بابل بخشی از این مصیبت است که هر از چند گاهی خبر آن در شبکه‌های اجتماعی بازنشر می‌شود.

کارشناسان و صاحبنظران محیط زیست گسترش این جاده سازی‌ها در مناطق جنگلی و کوهستانی را که به بهانه توسعه معدن، انتقال خط لوله آب، برق و گاز عنوان می‌شود را بسیار زیان بار دانسته و این جاده سازی را شلیکی مرگ بار برای جنگل‌های هیرکانی می‌دانند.

پیش از این که بسیاری از کارشناسان نسبت به جاده سازی در گلیران بابل که به شاهرگ حیاتی شهرستان معروف است انتقاد‌های شدیدی داشتند و از قضا پیش بینی‌های آنها درست از آب درآمده و در حال حاضر مناطق بالا دست گلیران که جاده سازی‌های غیر ضرور انجام شد رانش‌های عمیقی اتفاق افتاد که با صد‌ها میلیارد ریال اعتبار جدید هم نمی‌توان این جاده را بازسازی کرد.

اواخر بهمن ماه سال گذشته رانش جاده سماکوش محله بندپی شرقی بابل راه دسترسی بیش از ۷۰ روستای این شهرستان را قطع کرده بود و مدیران شهرستانی به سرعت با انتخاب پیمانکار فرایند بازسازی آن آغاز کرده بودند.

خشم هیرکانی

بارش‌های چند روز گذشته و جریان مداوم آب در آن مسیر سبب شد که در فرایند بازسازی و مرمت این جاده اخلال ایجاد شده و به ناچار تدابیر ویژه دیگری برای این طرح اندیشیده شود.

همه این هدر رفت‌های سرمایه ملی به خاطر آن است که هیرکانی و مناطق کوهستانی مازندران ظرفیت این حجم از جاده سازی را ندارد و با توجه به حجم انبوه بارش‌ها در مناطق جنگلی که از میانگین دیگر مناطق بیشتر است این رانش‌ها همیشگی خواهد بود.

قدمت جنگل‌های هیرکانی به طور دقیق مشخص نیست، اما بر اساس آخرین نظرات کارشناسان قدمت جنگل‌های هیرکانی بیش از ۴۰ میلیون سال برآورد شده و بازمانده دوره سوم زمین شناسی هستند. از همین جهت به فسیل‌های زنده شهرت دارند و در حوزه باستان شناسی و گیاه شناسی یک موزه طبیعی به شمار می‌روند.

در دنیایی که تاکنون هزاران گونه گیاهی و جانوری منقرض شده‌اند، مجموعه‌ای کهن با قدمتی این چنینی نه تنها یادگاری با ارزش از دل تاریخ است، بلکه منبع عظیمی از گونه‌های منحصر‌به‌فرد زنده است که باید حفظ شود.

اما اهمیت جنگل‌های هیرکانی تنها از بعد قدمت آن نیست، چرا که این جنگل‌ها علاوه بر تامین اکسیژن، در ذخیره مقادیر بسیار زیاد آب، حفاظت از بافت خاک و جلوگیری از جاری شدن سیل نقش بسیار مهمی دارند.

همچنین از بعد توسعه گردشگری و ایجاد درآمد برای ساکنین نواحی شمالی کشور نیز جنگل‌های هیرکانی بسیار موثر بوده‌اند. به طوری که نوار شمالی کشور از محبوب‌ترین سایت‌های گردشگری ایران به شمار می‌رود و ورود گردشگر به این خطه موجب درآمد پایدار از راه گردشگری برای اهالی سرزمین‌های شمالی کشورمان شده است.

گاز و برق بهانه‌ای برای جاده سازی

کارشناسان محیط زیست انتقال گاز و برق به مناطق بالادست جنگلی را یکی از علت‌های اصلی جاده سازی پی در پی در هیرکانی برشمردند که این امر جز تخریب محیط زیست هیچ دستاورد دیگر برای جنگل‌های هیرکانی ندارد.

چهره‌های علمی و دانشگاهی استان چندی پیش در خصوص این رانش‌ها هشدار داده بودند که با توجه به زون گسلی که در مازندران داریم براساس تحقیقات انجام شده تا عمق ۲ هزار متری نتیجه گرفتند باید طرح‌های زون گسلی اجرا شود و این امر نیازمند اتخاذ تمهیدات خاصی است و آزمایش‌های سازه‌ای در حوزه راه سازی باید صورت گیرد و افزون بر این اقدامات اجرای طرح‌های زهکشی در نقاط، ساخت دیواره‌های حفاظتی و گاویونی بسیار مهم است چرا که در پیشگیری از رانش و لغزش زمین تاثیر فراوانی دارد.

با توجه به تغیرات اقلیمی در ۲ سال اخیر شاهد بارش‌های سیلابی شدید در این استان هستیم تا جایی که این سیلاب در غرب، مرکز و شرق مازندران به وقوع پیوست و مختص یک منطقه خاص نبود.

باپیش بینی‌های صورت گرفته این بارش‌های سیل آسا نه تنها کم نخواهد شد بلکه در سال‌های پیش رو با شدت بیشتری ادامه خواهد یافت.

صاحبنظران محیط زیست هم در هفته‌های اخیر نسبت به جاده سازی‌های بی رویه در مناطق کوستانی و جنگلی مازندران هشدار دادند، چون طول وسیعی از این جاده‌ها در کنار دره‌های بسیار عمیقی ساخته شد که رانشی بودن این زمین‌ها حتمی است.

آنها بر این باورند برای اینکه سیلاب بیش از این به جاده‌ها و بخش‌های مختلف زیرساختی استان ضربه نزند مانع از قطع درختان شویم، چون این درختان بزرگترین سد طبیعی برای سیلای‌های هستند که به مناطق پایین دست سرازیر می‌شود.

فعالان این حوزه تلاش‌های زیادی از خود نشان دادند تا این مهم را در جامعه نهادینه کنند قطع درختان هیرکانی زمینه‌ای برای مرگ مازندران است و اگر امروز این خطه از شمال شاهد سیلاب‌های هولناکی است زمینه آن را سر بریدن‌های پیاپی درختان هیرکانی فراهم کرد.

نوش دارو بعد از مرگ سهراب

این کارشناسان تاکید دارند زمانی مردم خطه شمال و مازندران قدر این درختنان را می‌دانند که آنها را از دست بدهند آن وقت به مصیبتی جبران ناپذیر دچار خواهند شد و در شرایط فعلی باید از همه ظرفیت‌ها استفاد شود تا این اتفاق ناگوار برای مازندران حادث نشود و این درختان به عنوان بزرگترین سد طبیعی در جهت جلوگیری از سیلاب‌ها و بارش‌های سیل آسا برای نسل‌های آینده باقی بمانند.

جنگل‌های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل‌های شمال نامیده می‌شود و این جنگل‌ها متراکم‌ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می‌دهند. این جنگل‌ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته‌اند بین کشور‌های ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل‌های هیرکانی از سال‌های بسیار دور به جا مانده‌اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسور‌ها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می‌دانند.

البته این جنگل‌ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می‌شناسند.

ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می‌شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می‌یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می‌گیرد.

همچنین در حال حاضر جنگل‌های هیرکانی از غنی‌ترین اکوسیستم‌های جهان محسوب می‌شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته‌ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل‌ها زندگی می‌کنند.

از گونه‌های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگل‌های هیرکانی می‌توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه‌های پستانداران ساکن در این زیست بوم می‌توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه‌ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

درختان این جنگل‌ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه‌ای و مرطوب سازگارند. جنگل‌های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه‌های کم ارتفاع، کوهپایه‌های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف‌ترین درختان این جنگل‌ها می‌توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.

به طور کلی از نظر علمی در عرض‌های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل‌های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته‌اند، توده‌های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده‌اند که از این نظر منحصر بفرد هستند.