«شاهین آخوندزاده» معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره وضعیت سلب اعتبار (Retraction) مقالات علمی ایران اظهار کرد: اگر به حوزه مقالات علوم پزشکی و علوم زیستی (Life Science) نگاه کنیم، حدود ۱۰۰ تا ۱۰۵ مقاله در این زمینه سلب اعتبار شده‌اند. البته این به معنای آن نیست که تمام این ۱۰۵ مقاله الزاماً مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی باشد، چرا که حوزه Life Science نیز در این آمار لحاظ می‌شود.

وی افزود: دلایل سلب اعتبار این مقالات متفاوت است و برخی از آن‌ها اصلاً جنبه اخلاقی ندارند. برای مثال، ممکن است مجله‌ای Open Access باشد و برای انتشار مقاله نیاز به پرداخت هزینه‌ای موسوم به APC داشته باشد. گاهی نویسنده ایرانی به‌دلیل تحریم‌ها قادر به انتقال وجه نیست، زیرا انتقال پول از ایران عملاً مسدود است. در این شرایط، ناشر مقاله نویسنده ایرانی را سلب اعتبار یا Retraction می‌کند. حتی در مواردی دیده شده که این اتفاق به‌دلیل‌عدم پرداخت هزینه چاپ تصاویر رنگی رخ داده است، زیرا باید مبلغی پرداخت می‌شده که ممکن نبوده است.

ردپای عوامل سیاسی در سلب اعتبار مقالات علمی ایران

آخوندزاده تصریح کرد: البته علاوه بر این مسائل که فاقد جنبه اخلاقی هستند، گاهی موارد اخلاقی نیز در میان است. برای مثال، ممکن است داده‌های مطالعه دارای اشکالات جدی باشد، یا بخشی از مقاله از منبع دیگری کپی شده باشد. همچنین، ممکن است بعداً مشخص شود که در مطالعه، تعارض منافع (Conflict of Interest) وجود داشته است.

او اضافه کرد: حتی در برخی موارد ردپای مسائل سیاسی نیز دیده می‌شود. برای مثال، مقاله‌ای که نام یکی از روسای پیشین جمهوری اسلامی ایران در آن ذکر شده بود، بدون هیچ دلیل علمی سلب اعتبار شد. بنابراین، در بسیاری از موارد ردپای عوامل سیاسی نیز قابل مشاهده است.

وی یکی دیگر از دلایل شایع سلب اعتبار مقالات را داوری‌های تقلبی یا ضعیف عنوان کرد و گفت: در برخی موارد، نویسنده فردی را به عنوان داور معرفی می‌کند که وجود خارجی ندارد و در حقیقت داوری توسط خود نویسنده انجام می‌شود. این پدیده‌ی داوری نامناسب یکی از مهم‌ترین دلایل سلب اعتبار مقالات در جهان و ایران به شمار می‌رود.

ایران در رتبه هشتم جهانی Retraction

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: به طور کلی، ایران از نظر رتبه Retraction در دنیا در جایگاه هشتم یا نهم قرار دارد و این جایگاه مطلوبی نیست و باید دقت بیشتری صورت گیرد. البته باید تأکید کنم که در کنار مسائل غیراخلاقی، در درصد قابل توجهی از مقالات ایرانی که سلب اعتبار می شوند، ردپای سیاسی وجود دارد.

امسال ۱۵ مرکز تحقیقاتی غیرفعال سلب اعتبار می شوند

وی در پاسخ به پرسشی درباره سلب اعتبار مراکز تحقیقاتی گفت: امسال حدود ۱۵ مرکز تحقیقاتی که به‌اصطلاح علائم حیاتی ندارند، یعنی عملاً غیرفعال هستند، سلب اعتبار خواهند شد. در عوض، مراکز جدید و فعال جایگزین آن‌ها می‌شوند، یعنی ضمن حذف، ایجاد مراکز جدید نیز خواهیم داشت. در حال حاضر، حدود ۸۶۰ مرکز تحقیقاتی در کشور فعالیت دارند.

فشار تحریم ها و نفوذ رژیم صهیونیستی مانع چاپ مقالات ایرانی

آخوندزاده در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر تحریم‌ها بر وضعیت انتشار مقالات علمی ایران اظهار کرد: متأسفانه فشارهای تحریمی به شدت افزایش یافته و تأثیر منفی قابل توجهی بر چاپ مقالات ایرانی داشته است. این فشارها نیز روزبه‌روز بیشتر می‌شود. علت اصلی آن، این است که بسیاری از ناشران بین‌المللی بزرگ جهان، متأسفانه ردپایی از رژیم صهیونیستی در ساختار سهامداری آن‌ها دارند و همین مسئله باعث تبعیض علیه پژوهشگران ایرانی می‌شود. البته دنیا، دنیای ناجوانمردی است و نمی‌توان در بسیاری از موارد اقدام مؤثری انجام داد.

وی در ادامه گفت: کاری که ما در ایران انجام داده‌ایم، این است که ضمن اطلاع‌رسانی گسترده به جامعه جهانی درباره این رفتارهای غیراخلاقی، از حدود ده سال پیش روند نمایه‌سازی مجلات ایرانی را در نمایه‌نامه‌های بین‌المللی آغاز کرده‌ایم و اکنون نیز آن را با شدت بیشتری ادامه می‌دهیم. این مجلات، چه فارسی و چه انگلیسی‌زبان، با نمایه شدن در پایگاه‌هایی مانند Scopus و Web of Science، ارزش علمی بین‌المللی پیدا می‌کنند.

او افزود: خوشبختانه از ابتدای سال ۲۰۲۵ تاکنون، ۱۰ مجله علوم پزشکی ایران در پایگاه‌های Scopus و Web of Science نمایه شده‌اند و این یکی از راهکارهایی است که می‌تواند به حفظ و تداوم رشد مقالات بین‌المللی ایران کمک کند.

انتهای پیام/