در روزگار پرچمداری فناوری‌های دفاعی در ساختار امنیت ملی کشورها، ایران با رونمایی از موشک بالستیک میان‌برد «خرمشهر ۴» مشهور به خیبر، گامی بلند و قاطع در جهت تثبیت دکترین بازدارندگی فعال و نمایش اقتدار بومی خود برداشت.

این سامانه، که در خردادماه ۱۴۰۲ با حضور شهید رئیسی به نمایش درآمد، یک جهش فناورانه محسوب می‌شود که ایران را در زمره معدود کشورهایی قرار می‌دهد که به چرخه‌ کامل طراحی و ساخت موشک‌های بالستیک پیشرفته با قابلیت‌های تاکتیکی و راهبردی همزمان، دست یافته‌اند.

موشک خرمشهر ۴ با برد ۲۰۰۰ کیلومتر و توانایی حمل سنگین‌ترین سرجنگی در میان سامانه‌های موشکی ایران (۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلوگرم)، پاسخی قاطع به تهدیدات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.

اما قدرت واقعی این موشک، نه فقط در برد و وزن سرجنگی، بلکه در سه فناوری پیشرفته‌ای نهفته است که آن را به سلاحی دقیق، سریع و انعطاف‌پذیر تبدیل کرده است. در ادامه به بررسی این ۳ فناوری کلیدی می پردازیم:

. فناوری اول، هدایت فاز میانی و نقطه زنی

یکی از بزرگترین چالش‌ها در موشک‌های بالستیک، حفظ دقت در بردهای بلند است. موشک پس از شلیک، بخش عمده‌ای از مسیر خود را در خارج از جو زمین در فاز میانی طی می‌کند، جایی که دیگر امکان استفاده از بالک‌های آیرودینامیکی (مانند باله‌های هواپیما) برای اصلاح مسیر وجود ندارد.

شرح فنی:

موشک خرمشهر ۴ برای حل این معضل، از یک سیستم هدایت و کنترل پیشرفته در فاز میانی بهره می‌برد. برخلاف بسیاری از موشک‌های نسل قدیم که پس از خاموش شدن موتور، در یک مسیر بالستیک (مانند یک توپ شلیک شده) حرکت می‌کردند و خطای بالایی داشتند، خیبر مجهز به سامانه‌ای در سرجنگی خود است که در خلاء فضا نیز کار می‌کند.

این سامانه شامل موتورهای هدایتگر یا تراستر کوچک است که با روشن شدن در جهات مختلف، سرجنگی را به دقت به سمت مختصات از پیش تعیین شده هدایت می‌کنند.

نکته‌ی جالب توجه در طراحی بدنه اصلی موشک، حذف بالک‌های کنترلی پایدارساز در انتهای بدنه است.

این نشان می‌دهد که کنترل موشک در فاز پرواز اتمسفریک نیز نه با بالک، بلکه احتمالاً از طریق کنترل بردار رانش موتور اصلی صورت می‌گیرد. این طراحی، هم به کاهش سطح مقطع راداری و رادارگریزی کمک می‌کند و هم نشان‌دهنده بلوغ در طراحی سیستم‌های پیشران است.

شرح ساده:

تصور کنید می‌خواهید یک سنگ را از فاصله‌ی ۲۰۰۰ کیلومتری به سمت یک هدف مشخص پرتاب کنید. در موشک‌های قدیمی، پس از پرتاب، دیگر کنترلی روی سنگ نداشتید و باد و جاذبه مسیر آن را تغییر می‌دادند.

اما خرمشهر ۴ مانند یک سنگ هوشمند است که حتی وقتی به فضا می‌رسد، چندین موتور جت کوچک روی آن روشن می‌شوند تا مطمئن شوند دقیقاً در حال حرکت به سمت مرکز هدف است.

این فناوری باعث می‌شود که ضریب خطای موشک به کمتر از ۳۰ متر برسد؛ یعنی می‌تواند از ۲۰۰۰ کیلومتر دورتر، یک ساختمان خاص را با دقتی شگفت‌انگیز هدف قرار دهد.

اهمیت راهبردی:

این سطح از دقت، موشک را از یک سلاح منطقه‌زن (برای تخریب یک شهر) به یک سلاح نقطه‌زن (برای انهدام یک پایگاه نظامی، یک آشیانه هواپیما یا یک مرکز فرماندهی مستحکم) تبدیل می‌کند.

این دقت بالا همچنین باعث می‌شود که سرجنگی ۱۵۰۰ کیلوگرمی، حداکثر تخریب را دقیقاً روی هدف مورد نظر وارد کند.

۲. فناوری دوم، پیشران هایپرگولیک و آمادگی تاکتیکی

یکی از معضلات تاریخی موشک‌های بالستیک سوخت مایع، زمان طولانی آماده‌سازی قبل از شلیک بود. تزریق سوخت و اکسیدکننده (مانند اکسیژن مایع) فرآیندی زمان‌بر، خطرناک و پیچیده بود که می‌توانست ساعت‌ها طول بکشد. این تأخیر، موشک را در برابر حملات پیش‌دستانه دشمن آسیب‌پذیر می‌کرد.

شرح فنی:

موشک خرمشهر ۴ با بهره‌گیری از سوخت هایپرگولیک این مشکل را به طور کامل حل کرده است. سوخت هایپرگولیک به ترکیبی از سوخت و اکسیدکننده گفته می‌شود که به محض تماس با یکدیگر، خودمشتعل می‌شوند و نیازی به هیچ سیستم جرقه‌زن یا احتراق خارجی ندارند.

این ویژگی به متخصصان دفاعی ایران اجازه داده است تا موشکی طراحی کنند که می‌تواند با سوخت شارژ شده، برای سال‌ها (گزارش‌ها تا ۱۰ سال را ذکر می‌کنند) در سیلوهای زیرزمینی یا بر روی پرتابگرهای متحرک، در حالت آماده‌باش کامل نگهداری شود.

علاوه بر این، طراحی موتور این موشک نیز نوآورانه است؛ موتور در داخل مخزن سوخت قرار گرفته است. این طراحی پیشرفته باعث کاهش چشمگیر طول کلی موشک (به حدود ۱۳ متر) و در نتیجه افزایش چابکی و سهولت در حمل‌ونقل و استتار آن شده است.

شرح ساده:

موشک‌های سوخت مایع قدیمی مانند یک اجاق گاز بودند که برای روشن کردنشان ابتدا باید کپسول گاز را وصل می‌کردید، شیر را باز می‌کردید و بعد با کبریت آن را روشن می‌کردید.

این کار وقت‌گیر بود. اما موشک خرمشهر ۴ از سوختی استفاده می‌کند که مانند ترکیب دو ماده شیمیایی است که به محض مخلوط شدن، منفجر شده و آتش می‌گیرند. به همین دلیل، موشک همیشه پر و آماده است. هر زمان که دستور شلیک صادر شود، فقط کافی است دو شیر باز شوند تا موشک در کمتر از ۱۲ تا ۱۵ دقیقه شلیک شود.

اهمیت راهبردی:

این فناوری، بهترین ویژگی‌های موشک‌های سوخت جامد (سرعت واکنش بالا) را با بهترین ویژگی موشک‌های سوخت مایع (قدرت حمل سرجنگی بسیار سنگین و ضربه ویژه بالا) ترکیب می‌کند.

خرمشهر ۴ یک موشک راهبردی با برد بلند است که اکنون قابلیت واکنش سریع «تاکتیکی» را نیز پیدا کرده است و می‌تواند در کوتاه‌ترین زمان ممکن به هر تهدیدی پاسخ دهد.

۳. فناوری سوم، سرجنگی سنگین، هوشمند و چندمنظوره

قدرت تخریب یک موشک، تنها به دقت آن وابسته نیست، بلکه به وزن و نوع سرجنگی آن نیز بستگی دارد. خیبر با داشتن سرجنگی به طول تقریبی ۴ متر و وزن ۱۵۰۰ کیلوگرم، لقب «سنگین‌ترین» سرجنگی را در زرادخانه موشکی ایران یدک می‌کشد.

شرح فنی:

این وزن بالا به تنهایی قابلیت نفوذ و تخریب فوق‌العاده‌ای علیه اهداف مستحکم و زیرزمینی ایجاد می‌کند. اما فناوری خیبر فراتر از یک کلاهک انفجاری سنگین است. گزارش‌ها حاکی از آن است که این موشک، میراث‌دار قابلیت‌های پیشرفته نسل‌های قبلی (مانند خرمشهر ۲) در حمل سرجنگی بارشی است. این قابلیت به معنای توانایی حمل ده‌ها ریزمهمات است که در ارتفاع مشخصی از هدف رها شده و منطقه‌ی وسیعی را مورد اصابت قرار می‌دهند. (اشاره فرماندهان به قابلیت اصابت به ۸۰ هدف، موید این موضوع است).

علاوه بر این، برخی منابع به بهره‌گیری از هوش مصنوعی و جستجوگرهای راداری و اپتیکی در سرجنگی اشاره دارند. این به معنای مجهز بودن به هدایت فاز نهایی است. یعنی سرجنگی پس از ورود مجدد به جو، خود به دنبال هدف می‌گردد (مثلاً یک ناو هواپیمابر یا یک هدف متحرک زمینی) و خود را به سمت آن هدایت می‌کند.

شرح ساده:

سرجنگی این موشک یک پتک هوشمند است.

۱. حالت پتک سنگین: می‌تواند مانند یک پتک ۱۵۰۰ کیلویی عمل کند و با سرعت ۸ ماخ (۸ برابر سرعت صوت) به یک سنگر بتنی یا پایگاه زیرزمینی بکوبد و آن را متلاشی کند.

۲. حالت بمب خوشه‌ای: می‌تواند مانند یک قطار باری عمل کند که به جای یک محموله اصلی، ۸۰ بمب کوچک حمل می‌کند. قبل از رسیدن به زمین، درهای قطار باز شده و این ۸۰ بمب بر سر یک فرودگاه یا یک پادگان نظامی پخش می‌شوند و کل منطقه را نابود می‌کنند.

۳. حالت هوشمند می‌تواند مانند یک عقاب تیزبین عمل کند. پس از ورود به جو، چشمان (سنسورهای) خود را باز می‌کند و اگر هدف کمی جابجا شده باشد، مسیر خود را در لحظه آخر اصلاح می‌کند تا دقیقاً به آن برخورد کند.

اهمیت راهبردی:

این انعطاف‌پذیری، به فرماندهان این امکان را می‌دهد که با یک سامانه موشکی، طیف وسیعی از اهداف (از اهداف نقطه‌ای و مستحکم گرفته تا اهداف گسترده و نرم، و حتی اهداف متحرک دریایی) را مورد تهدید قرار دهند.

در مجموع، موشک بالستیک خرمشهر ۴ (خیبر) بیش از یک سلاح، یک نمایشگاه فناوری نظامی است.

این سامانه، حاصل تلفیق هوشمندانه سه فناوری کلیدی است: دقت نقطه‌زنی (از طریق هدایت فاز میانی)، سرعت واکنش آنی (از طریق سوخت هایپرگولیک) و قدرت تخریب انعطاف‌پذیر (از طریق سرجنگی سنگین و هوشمند).

خیبر نماد بلوغ صنایع دفاعی ایران و ابزاری قدرتمند برای تضمین امنیت ملی و تثبیت بازدارندگی راهبردی در برابر هرگونه ماجراجویی دشمنان است.