فضا چه بویی دارد؟ تجربه فضانوردان و شیمی اجرام آسمانی

فضا، با وجود خلأ تقریباً کامل خود، به گونه‌ای که هوای کافی برای انتقال بوها در آن وجود ندارد، همواره موضوع کنجکاوی دانشمندان و فضانوردان بوده است. فضانوردان پس از بازگشت از پیاده‌روی‌های فضایی گزارش‌هایی از تجربه بوهای متمایز ارائه کرده‌اند. این سؤال مطرح می‌شود که چگونه در محیطی بدون هوا، چنین تجربیاتی امکان‌پذیر است؟ مطالعات علمی نشان می‌دهند که بررسی بوهای فضایی، فراتر از یک کنجکاوی ساده، دریچه‌ای به فهم شیمی و ترکیب اجرام آسمانی و فرآیندهای کیهانی است.

به گزارش ایتنا، هر رایحه متمایز ناشی از وجود مولکول‌های خاص است و شناسایی آن‌ها به محققان امکان می‌دهد تا ترکیب شیمیایی سیارات، قمرها و گازهای بین ستاره‌ای را درک کرده و اطلاعات ارزشمندی درباره رشد و تکامل منظومه شمسی به دست آورند. برای نمونه، ترکیبات گوگردی نشان‌دهنده فعالیت‌های آتشفشانی هستند، در حالی که هیدروکربن‌ها می‌توانند با فرآیندهای مرتبط با اجزای سازنده حیات ارتباط داشته باشند. در نهایت، این بوها سرنخ‌هایی از شرایط سطحی و واکنش‌های جوی اجرام آسمانی ارائه می‌کنند و به دانشمندان کمک می‌کنند مدل‌های دقیق‌تری از جهان‌های دوردست ایجاد کنند.

تجربه فضانوردان از بوهای فضا

فضانوردان پس از پیاده‌روی‌های فضایی، بویی فلزی، تند یا شبیه به فلز داغ و بخارات جوشکاری را گزارش کرده‌اند. به عنوان مثال، دان پتیت، فضانورد ناسا، این بو را «دلپذیر و شیرین، شبیه بخارات جوشکاری» توصیف کرده است که یادآور تجربه‌های کاری او با تجهیزات جوشکاری بود. دیگر فضانوردان نیز تجربه‌هایی مشابه از جمله بوی گوشت سوخته، کلوچه سوخته یا باروت مصرف‌شده را گزارش کرده‌اند.

به گزارش ایتنا، در ماموریت‌های آپولو، کابین‌های ماژول‌های ماه نیز مملو از بوی باروت مصرف‌شده بود. هریسون «جک» اشمیت، فضانورد آپولو ۱۷، اظهار داشت که این بو بیش از سایر رایحه‌ها در خاطراتشان نقش بسته است. چارلز دوک، فضانورد آپولو ۱۶، نیز بیان کرد که «گرد و غبار ماه بوی باروت می‌دهد».

دانشمندان معتقدند که این بوها ناشی از واکنش اکسیژن اتمی موجود در مدار پایین زمین با مواد لباس فضایی و فشرده‌سازی آن‌ها در هوای اطراف است. ترکیبات اکسیدشده، از جمله اوزن، ممکن است رایحه‌های فلزی ایجاد کنند. در مورد بوی گرد و غبار ماه، این پدیده احتمالا ناشی از پیوندهای شیمیایی ایجادشده توسط برخورد شهاب‌سنگ‌هاست که پس از واکنش با هوای کابین، بوی باروت متمایزی تولید می‌کنند. این بو با گذر زمان و قرار گرفتن گرد و غبار در معرض اکسیژن و رطوبت، کاهش می‌یابد.

دنباله‌دارها و ترکیبات فرار

ماموریت روزتا آژانس فضایی اروپا، فرصتی بی‌سابقه برای بررسی بوی دنباله‌دار ۶۷P/Churyumov-Gerasimenko فراهم کرد. محققان سوئیسی با استفاده از کاوشگر فیله، ترکیب غنی از مولکول‌های فرار را شناسایی کردند. کاترین آلتوگ، سرپرست مأموریت، این ترکیب را چنین توصیف کرد: «رایحه‌ای از تخم‌مرغ گندیده (سولفید هیدروژن)، اصطبل اسب (آمونیاک)، فرمالدئید، سیانید هیدروژن، متانول، دی‌اکسید گوگرد و دی‌سولفید کربن که با هم ترکیبی قوی و تند ایجاد می‌کنند.»

به گزارش ایتنا، با این حال، این ترکیبات تنها در هاله گازی دنباله‌دار به مقدار کم حضور دارند و بخار آب، دی‌اکسید کربن و مونوکسید کربن غالب هستند. یافته‌های روزتا نشان می‌دهند که شیمی دنباله‌دارها نمایانگر مواد اولیه منظومه شمسی است.

بوی مریخ و دیگر اجرام منظومه شمسی

جو مریخ، غنی از دی‌اکسید کربن، و سطح آن تحت سلطه مواد معدنی است. ترکیبات شیمیایی شناسایی‌شده توسط مریخ‌نوردها و ابزارهای مداری، نشان می‌دهند که بوی مریخ احتمالا ناشی از گوگرد گازی همراه با شیرینی گچی است. با این حال، مشاهدات اخیر مدارگرد اگزومارس نشان داده که گازهای حاوی گوگرد تنها در مقادیر بسیار اندک یا عمدتاً در خاک وجود دارند؛ بنابراین بوی تخم‌مرغ گندیده در مریخ، اگر وجود داشته باشد، بسیار محدود و موضعی است.

قمر تیتان زحل، با جو متراکم و دریاچه‌های هیدروکربنی، از نظر شیمیایی بویی شبیه نفت یا بنزین دارد. داده‌های ماموریت کاسینی-هویگنس نشان می‌دهند که چرخه تبخیر، ابر و باران در این قمر مشابه زمین است، اما به جای آب، متان و اتان نقش دارند.

در قلب کهکشان راه شیری، ابر مولکولی Sagittarius B2 ترکیبات آلی متعددی دارد، از جمله اتیل فرمات که رایحه‌ای شبیه تمشک و رام دارد. دیگر مولکول‌ها مانند اتیلن گلیکول، اتانول، استون و سولفید هیدروژن، پیچیدگی عطر این منطقه را افزایش می‌دهند. هرچند تصور بوهای شیرین و دلپذیر شاعرانه است، واقعیت ترکیبی پیچیده و احتمالا ناخوشایند است که توسط حس بویایی انسان قابل تشخیص نیست.