باشگاه خبرنگاران جوان - سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه صبح امروز (یکشنبه ۲۵ آبانماه) در مراسم افتتاحیه کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم: تجاوز و دفاع» حاضر و سخنرانی کرد.

متن سخنرانی وزیر امور خارجه به شرح زیر است:

به همه شما در تهران و مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران خوشامد می گویم. بسیار خرسندم که امروز در این کنفرانس، با موضوع بسیار پراهمیت حقوق بین‌المللِ تحت تهاجم، امکان حضور و تبادل نظر پیدا کرده‌ام. در هشتادمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد و در حالی که انتظار می‌رفت بیش از هر زمان دیگری شاهد پایبندی به اصول و مبانی حقوق بین‌الملل به عنوان فضیلت‌های جهان شمول و پاسداشت دستاوردهای جامعه بین‌المللی در این حوزه باشیم، متاسفانه شاهد حمله تمام عیار به این اصول از سوی قدرت‌های تجدید نظرطلب هستیم.

امروز در برابر حقیقتی ایستاده‌ایم که دیگر نمی‌توان چشم بر آن بست و از آن سخن نگفت: حقوق بین‌الملل زیرآماج حمله است. جهان با چالش‌های بسیار عمیق، روندهای نگران کننده و تغییرات راهبردی بی‌سابقه در سطوح مختلف روبرو شده است.

پایه‌های مقوّم حقوق بین‌الملل مورد بی‌سابقه‌ترین حملات از سوی قدرت‌هایی قرار گرفته‌است که انتظار می‌رفت به عنوان مدعیان همیشگی معماری نظم بین الملل پساجنگ جهانی دوم، حافظان آن باشند. حتی ساختار هنجاری شناخته شده‌ پس از تاسیس ملل متحد، دچار یک هرج و مرج فراگیر شده است تا جایی که به جای آنکه «جنگ و خشونت» استثنا و «صلح و همزیستی» قاعده باشد، خشونت و جنگ به یک هنجار جدید در روابط بین‌المللی تبدیل گردیده و استفاده از ابزارهای نظامی، به قاعده‌ای برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی برخی کشورها مبدل شده است.

وضعیت کنونی میوه و نتیجه روندهای ضد حقوق بین‌المللی است که متاسفانه طی سال‌های اخیر توسط آمریکا و برخی دول متحد این کشور به نفع نظم غرب- محور و با شعار «نظم بین‌المللی قاعده-محور rules-based international order» به جای «نظم بین المللی قانون-محور law-based international order» پیگیری شده‌اند.

نظم قاعده-محور در عمل بر اساس نیات، اهداف، برنامه‌ها و منافع زودگذر و موسمی کشورهای غربی و عمدتاً بر ضد حقوق بین الملل، تفسیر و تأویل شده و به گزینشی ترین شکل ممکن، همچون ابزاری در اختیار برتری طلبی سرمستانه آمریکا و غرب قرار گرفته است.

رئیس جمهور آمریکا به وضوح می‌گوید که آمریکا دیگر نمی‌خواهد بر اساس ملاحظات معتبر سیاسی و در چارچوب حقوق بین‌الملل رفتار کند و صرفاً می‌خواهد «برنده» باشد. این مانیفست یک آمریکای هژمونی طلب و در عمل بازگشت به قانون جنگل است.متاسفانه هشدارها و انذارهای بی‌شمار شخصیت‌های طراز اول بین المللی و کشورهای مختلف از جمله جنوب جهانی، برای ضرورت بازگشت به حقوق بین‌المللی مبتنی بر جهان‌شمولی، مساوات و نفی زور و تبعیض شنیده نشده است، تا جایی که امروز حتی از نظم قاعده-محور نیز کمتر صحبت در میان بوده و در عمل شاهد تلاش برای برساختن «نظم بین المللی زور-پایه force-basedinternational order» از سوی ایالات متحده و برخی متحدانش هستیم.

رئیس جمهور ایالات متحده با دکترین «صلح از طریق قدرت» به کاخ سفید آمد. دیری نپایید که روشن شد این دکترین در اصل، رمز عملیات و پوششی برای یک چارچوب اقدام جدید بود: «هژمونی از طریق زور»، آن هم زور عریان.

آنچه که امروز مقامات آمریکایی به کرّات و بدون هرگونه لاپوشانی به زبان می‌آورند، جای هیچ تفسیری درباره این واقعیت باقی نمی‌گذارد. رئیس جمهور آمریکا به وضوح می‌گوید که آمریکا دیگر نمی‌خواهد بر اساس ملاحظات معتبر سیاسی و در چارچوب حقوق بین‌الملل رفتار کند و صرفاً می‌خواهد «برنده» باشد. این مانیفست یک آمریکای هژمونی طلب و در عمل بازگشت به قانون جنگل است.

در این مانیفست، وزیر دفاع به وزیر جنگ تبدیل می شود و آزمایش سلاح های هسته ای دوباره در دستور کار قرار می گیرد. رئیس جمهوری که خود را رئیس جمهور صلح می نامد، خودسرانه و بدون هیچ دلیل و توجیهی به هر کجا خواست حمله می کند، دستور خالی کردن شهرها را می دهد، خواهان تسلیم بدون قید و شرط می شود، و تمامی قوانین بین المللی، حتی تعهدات روسای جمهور پیش از خود را زیر پا می گذارد و پاره می کند.

این روند استفاده عریان و بی پروا از زور و حمله مداوم به پایه‌های حقوق بین‌الملل، اگر قانون جنگل نیست پس چیست؟ از هر زاویه ای که نگاه کنید این روند قطعاً نمی‌تواند و نباید ادامه یابد.

جدیدترین آمارهای منتشره حاکی از آن است که بودجه نظامی جهان به رقم بی سابقه ۳ تریلیون دلار نزدیک شده که بالاترین رشد طی چند دهه گذشته را نشان می‌دهد. تنها در سال ۲۰۲۴ به طور متوسط بیش از ۷ درصدبودجه‌ دولت ها به نظامی‌گری اختصاص یافته و برآوردها برای سال ۲۰۲۵ حداقل ۱۰ درصد می‌باشد. این افزایش شامل تمامی مناطق جغرافیایی جهان است که یک نتیجه بیشتر در پی نخواهد داشت: جنگ، خشونت و تنش فراگیر بیشتر. دلیل آن هم روشن است، در جنگلی که آمریکا درست کرده است، قانونی وجود ندارد و برای دفاع از خود باید قوی باشی.

در نتیجه‌ این نظامی گری مفرط، امروز شاهد گسست‌های فراگیر ژئوپلیتیک، رقابت‌های فزاینده قدرت‌های بزرگ، توسعه موشک‌ها و زرادخانه‌های هسته‌ای و سلاح‌های تهاجمی، تسلیحاتی‌سازی فناوری های صلح‌آمیز همچون تجهیزات معمولی مخابراتی، درگیری‌های فرامرزی قدرت‌های متوسط منطقه‌ای، هرج و مرج چند لایه در نظم بین المللی و منطقه‌ای، کاهش همگرایی های اقتصادی، فرهنگی و حتی نظامی میان کشورها و مهم‌تر از همه حاشیه نشینی دیپلماسی هستیم.

حقیقت آن است که وقتی رژیم اسرائیل در تاریخ ۲۳ خرداد (۱۳ ژوئن) به دستور و هدایت رئیس جمهور آمریکا به ایران حمله کرد، اولین بمب ها به سوی میز مذاکرات ایران و آمریکا شلیک شد، مذاکراتی که پنج دور آن برگزار شده و دور ششم برای دو روز بعد یعنی ۲۵ خرداد تنظیم شده بود. دیپلماسی اولین قربانی جنگ ۱۲ روزه بود.

جدیدترین آمارهای منتشره حاکی از آن است که بودجه نظامی جهان به رقم بی سابقه ۳ تریلیون دلار نزدیک شده که بالاترین رشد طی چند دهه گذشته را نشان می‌دهد. دلیل آن هم روشن است، در جنگلی که آمریکا درست کرده است، قانونی وجود ندارد و برای دفاع از خود باید قوی باشی.منطقه غرب آسیا به عنوان یکی از بین‌المللی ترین مناطق جهان قربانی اصلی این وضعیت تراژیک است و تحولات آن به طور مستقیم تحت تاثیر روندهای ذکر شده قرار گرفته است. در واقع تحولات این منطقه، به ویژه طی دو سال گذشته، آیینه تمام نمای این روندهای خطرناک ضدصلح و ضد حقوق بین‌الملل به شمار می روند.

بر کسی پوشیده نیست که رژیم تل‌آویو، به عنوان کارگزار و زائده ایالات متحده در منطقه غرب آسیا، چگونه با حمله به بدیهی‌ترین مبانی حقوق بین‌الملل، جاه طلبی های بی حد و حصر و خطرناک ژئوپلیتیک خود را پیگیری می کند. این رژیم متّکی به چک سفید امضای واشنگتن و برخی دول اروپایی و با دلگرمی به میلیاردها دلار سلاح و تجهیزات نظامی ناتو و غرب و مصونیتی که آنها برایش در مجامع بین المللی ایجاد کرده اند، دست به شنیع‌ترین جنایات بر علیه بشریت، کشتار، قتل، نسل کشی و پاکسازی نژادی زده و همچنان ادامه می دهد.

این رژیم طی دو سال گذشته به ۷ کشور حمله کرده، علاوه بر فلسطین مناطق جدیدی در کشورهای دیگر از جمله لبنان و سوریه را به اشغال خود درآورده، و بی‌شرمانه صحبت از بازنویسی نظم منطقه غرب آسیا و «اسرائیل بزرگ» می‌کند. امروز این به یک حقیقت مسجل تبدیل شده است که هیچ کشوری از سودای سلطه نظامی و امنیتی رژیم اسرائیل در منطقه غرب آسیا ایمن نیست.

رژیم اسرائیل با همین منطق و در چارچوب توهّمات و آرزوهای ژئوپلیتیک خود، به دستور و هدایت کامل ایالات متحده همان گونه که رئیس جمهور آن کشور اخیرا اعتراف کرد، در نیمه شب ۲۳ خرداد (۱۳ ژوئن) و تنها دو روز قبل از دور ششم مذاکرات هسته‌ای در مسقط، به دیپلماسی و امکان دستیابی به توافق از طریق صلح‌آمیز شبیخون زد.

ایران مبتنی بر حق دفاع مشروع از سرزمین و مردم خود در مقابل یک تجاوز نامشروع، نه تنها متجاوزین را متوقف کرد، بلکه با ضربات سختی که به متجاوز زد نشان داد اگر چه ملت ایران، ملتی صلح طلب است اما در بزنگاه جنگ تا آخر می ایستد و متجاوز را پشیمان می‌کند.تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک ایران و به شهادت رساندن شماری از غیرنظامیان و ترور فرماندهان در منازل مسکونی خود و هدف قراردادن تاسیسات صلح آمیز هسته ای، نه تنها ناقض بدیهی‌ترین اصول حقوق بین‌الملل و بندهای مکرر منشور ملل متحد، بلکه یک تهاجم تمام عیار به نظام پادمان و عدم اشاعه بود.

ایالات متحده در هشتادمین سالگرد فاجعه هیروشیما و ناکازاکی، با حملات تجاوزکارانه، سرکشانه و عمیقا غیرمسئولانه به سایت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز تحت نظارت آژانس در خاک ایران، جنایت دیگری را مرتکب گردید و بار دیگر تبدیل به تهدید اول صلح و امنیت جهانی شد.

جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر حق دفاع مشروع از سرزمین و مردم خود در مقابل یک تجاوز نامشروع، نه تنها متجاوزین را متوقف کرد، بلکه با ضربات سختی که به متجاوز زد نشان داد اگر چه ملت ایران، ملتی صلح طلب است اما در بزنگاه جنگ تا آخر می ایستد و متجاوز را پشیمان می‌کند. همگان دیدند که چگونه در ظرف ۹ روز، پیام «تسلیم بی قید و شرط» به درخواست برای «آتش بس بی قید و شرط» تغییر کرد و توهّمات اولیه درباره ملت و نظام ایران محو گردید.

رفتار جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بنیانگذاران ملل متحد همواره و کاملاً منطبق با حقوق بین‌الملل بوده است. برنامه هسته‌ای ایران اساساً بر حقوق شناخته‌شده ما در ماده ۴ معاهده NPT استوار است. توسعه فناوری هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز، به شمول غنی سازی، حق غیرقابل سلب ملت ایران است؛ حقی که هرگز از آن عدول نکردیم. ایران سال‌ها به‌طور کامل تحت جامع‌ترین رژیم راستی‌آزمایی آژانس قرار داشت و به همه تعهدات فنی پایبند بود.

پس از توافق هسته ای ۲۰۱۵، جمهوری اسلامی ایران به‌طور کامل به تعهدات خود ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پایبند بود و ۱۵ گزارش پی در پی آژانس موید آن است. این آمریکا بود که یکجانبه و بدون هیچ دلیل از این توافق خارج شد نه ایران. اگر ایالات متحده به تعهدات خود در برجام پایبند مانده بود امروز در وضعیتی کاملا متفاوت به سر می بردیم.

پاسخ ایران به تجاوز اسرائیل و ایالات متحده دقیقاً بر اساس ماده ۵۱ منشور ملل متحد، یعنی «حق ذاتی دفاع مشروع» انجام شد. عملیات دفاعی ما با رعایت اصول ضرورت، تناسب، و تمایز میان اهداف نظامی و غیرنظامی طراحی شد.

ایران، امنیت کشورهای منطقه را امنیت خود می داند و می خواهد «اعتماد پایدار» مبنا و محور فضای جدید در این منطقه باشد. همه ما باید در این منطقه نقش مثبت خود را ایفا کرده و دکترین جدیدی را برای امنیت، صلح، رفاه و همگرایی حاکم نماییم.ایران، حتی در اوج تهدید و تجاوز، موازین حقوق بین‌الملل بشردوستانه را رعایت کرد. برخلاف رژیم اسرائیل که به کوچکترین بهانه، صدها غیرنظامی را قتل‌عام می‌کند، هیچ‌یک از اقدامات ایران متوجه مناطق مسکونی یا غیرنظامیان نبود. جمهوری اسلامی ایران ثابت کرده است که در تمام بحران‌ها و منازعات، از مسیر قانون حرکت میکند؛ در حالی‌که متجاوزان، منشور ملل متحد، نظام منع اشاعه، اصول انصاف، و حتی قواعد آمره حقوق بین‌الملل را در مقابل چشم جهانیان زیر پا گذاشته‌اند.

حقوق بین‌الملل، اگرچه زیر حملات ناجوانمردانه قرار دارد، اما هنوز زنده است، البته به شرط آن‌که همه ما از آن دفاع کنیم. چالش‌هایی که پیش‌تر ذکر کردم، البته فرصت‌های بزرگی نیز در درون خود دارد که آگاهی جهانی و منطقه ای از وضعیت خطیر کنونی، و اراده تجمیع شده‌ جهانی برای شمول‌گرایی، دوری از نظامی‌گری و همکاری مبتنی بر منافع دسته‌جمعی، از جمله آنها است. همه ما باید به رویکردی که پایه‌های آن بازگشت به دستاوردهای ارزشمند بشری در قانون‌گرایی، منع زور و تجاوز و پیشبرد سرشت منشور ملل متحد است، بازگردیم. اگر امروز جلوی روند خطرناک قانون شکنی، رفتارهای فراقانونی و استفاده از زور عریان گرفته نشود، ممکن است همه‌ ما در آینده شاهد تجربیات تلخ‌تری باشیم.

جهان و منطقه، امروز در دوراهی انتخاب میان دو گفتمان قرار گرفته است: گفتمان سلطه‌طلبی، هژمونی و برتری جویی، استفاده از زور و امنیتی سازی، نظامی گری، جنگ و خشونت و در یک کلام قانون جنگل از یک طرف؛ گفتمان جهانی مبتنی بر قانون و حقوق بین المللِ جهانشمول، مساوات طلبی مبتنی بر همگرایی، گفت‌وگو و صلح در یک چارچوب دسته جمعی از طرف دیگر. جمهوری اسلامی ایران به راه اول اعتقاد دارد و آماده است در مسیر بازگشت نظم جهانی به یک نظم جهانی قانون-محور و در همکاری با جنوب جهانی و دولت های مسئول، نقش خود را ایفا کند.

در منطقه‌ پیرامونی، ایران به دنبال منطقه‌ای قوی و مبتنی بر فهم مشترک، برادری و صلح است. ما نیاز به رویکرد شمول گرایانه بر مبنای استفاده از همه ظرفیت های منطقه داریم. جمهوری اسلامی ایران، امنیت کشورهای منطقه را امنیت خود می داند و می خواهد «اعتماد پایدار» مبنا و محور فضای جدید در این منطقه باشد. همه ما باید در این منطقه نقش مثبت خود را ایفا کرده و دکترین جدیدی را برای امنیت، صلح، رفاه و همگرایی حاکم نماییم.

«سعید خطیب زاده» معاون وزیر خارجه و رئیس مرکز مطالعات بین‌المللی در ابتدای مراسم افتتاحیه و پیش از سخنرانی وزیر خارجه با استقبال از فرصت برگزاری این کنفرانس گفت: بسیار خرسندم که این فرصت فراهم شد تا درباره مهم‌ترین موضوعات مبتلابه امروز و آینده نظام بین‌الملل، یعنی تهاجم همه‌جانبه به حقوق بین‌الملل، گفت‌وگو کنیم. بسیاری از ما اردیبهشت ماه سال جاری در همین مرکز و در مجمع گفت‌وگوی تهران در خصوص عبور از گسست به‌سوی همگرایی صحبت کردیم. بیش از ۲۷۰ مهمان بین‌المللی و ۳۰۰ مهمان داخلی تنها چند هفته پیش از آغاز حملات و تجاوزهای آمریکا و اسرائیل گرد هم آمدیم و درباره آینده سخن گفتیم. اکنون همچنان منطقه دچار آشوب است و همچنان جهان شاهد روندهایی است که در ادامه در خصوص تحولات منطقه و جهان صحبت خواهم کرد. این همایش به‌عنوان مبنایی برای نشست سالیانه «مجمع گفت‌وگوی تهران» است که ان‌شاءالله در اردیبهشت سال آینده برگزار خواهد شد.

کنفرانس بین‌المللی «حقوق بین‌الملل تحت تهاجم: تجاوز و دفاع» روز یکشنبه ۲۵ آبان در تهران و با سخنرانی افتتاحیه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. این اجلاس، در یک روز کاری کامل و در قالب چهار نشست اصلی برگزار خواهد شد و به بررسی چالش‌های فزاینده علیه اصول بنیادین حقوق بین‌الملل می‌پردازد.

در این نشست ۳۵۰ میهمان بین‌المللی و داخلی، شامل هیات‌های دیپلماتیک، استادان و تحلیلگرانی از کشورهای فرانسه، ایتالیا، یونان، لبنان، عراق، ایرلند، اسلواکی، انگلیس، فنلاند، روسیه و کشورهای دیکر منطقه در قالب پنل‌های تخصصی به بررسی ابعاد حقوقی تجاوز و دفاع در چارچوب حقوق بین‌الملل می‌پردازند. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، در گفت‌وگویی آزاد به میزبانی سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر خارجه و رئیس مرکز مطالعات بین‌المللی، حضور خواهد داشت.

پس از مراسم افتتاحیه، چهار پنل تخصصی با عناوین زیر برگزار می‌شود:

۱. حقوق بین‌الملل در محاصره: از نظم مبتنی بر قانون تا نظم مبتنی بر قواعد
۲. خیانت به دیپلماسی: تجاوز آمریکا و اسرائیل علیه ایران
۳. عدم اشاعه هسته‌ای در معرض خطر: روندها و گفتمان‌های غالب
۴. بازنگری ترتیبات امنیتی منطقه: عناصر کلیدی و عوامل تعیین‌کننده

این رویداد با حضور استادان دانشگاه، کارشناسان و تحلیلگران ارشد حوزه روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل برگزار می‌شود.