جنگ هسته ای چه تاثیرات فاجعه باری بر روی محیط‌ زیست و نسل بشر برجا می‌گذارد؟

خطر وقوع جنگ هسته ای به اعتقاد بسیاری کاملا جدی است. در ادامه تاثیرات فاجعه ‌آمیز بمباران اتمی بر محیط سیاره و زندگی بشر را بررسی خواهیم کرد.

رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، به تازگی در جریان تهدید استفاده از قوی‌ترین سلاح‌های کشتارجمعی جهان در شبه‌جزیره کره، وعده داده است که در صورت لزوم، کره شمالی را به دلیل اقدامت تحریک آمیزش با «خشم و آتشی که جهان تاکنون به خود ندیده» مورد هدف قرار خواهد داد. بر اساس بررسی‌های تحلیل گران دفاعی بسیاری هم در سال‌های اخیر، خطر وقوع جنگ هسته ای و استفاده از بمب اتمی بر فراز اروپا و در شبه‌قاره هند افزایش یافته است.

از طرف دیگر، تصویب معاهده جدید منع گسترش سلاح‌ های هسته ای در چند ماه گذشته توسط سازمان ملل متحد در نیویورک آمریکا و رای موافق 122 کشور جهان در این رابطه، باعث امیدواری ملت‌ها شده است. این معاهده که استفاده از سلاح ‌های اتمی برای کشورهای رای دهنده را ممنوع می‌کند، به اعتقاد بسیاری می‌تواند قدمی در جهت خلع سلاح اتمی کشورهای سراسر جهان باشد.

طرفداران معاهده تصویب شده اظهار می‌کنند که حتی وقوع کوچک‌ترین جنگ اتمی در ابعاد منطقه‌ای، باعث ایجاد بحران انسانی فاجعه آمیزی در سطح جهان می‌شود؛ اما تحلیلگرانی هم هستند که معتقدند خطر استفاده از بمب هسته ای در درگیری‌ها و تاثیرات این اقدامات، بیش از حد بزرگ نشان داده می‌شوند.

در اواخر سال خورشیدی گذشته، متایس ایکِن (Matthias Eken) از محققان رفتاری پیرامون سلاح های اتمی در وب سایت “The Conversation” نوشت که قدرت تخریب نسبت داده شده به این سلاح‌ها به طور گسترده‌ای اغراق‌آمیز است و بهتر است که در این زمینه کمتر از سناریوها و الفاظ آخرالزمانی استفاده شود. او اظهار کرد که در صورت منفجر شدن یک کلاهک 9 مگاتنیِ بمب هیدروژنی یا همان گرماهسته‌ای در ایالت آرکانزاس آمریکا، تنها 0.2 درصد از مساحت کلی ایالت تخریب خواهد شد که این رقم با توصیف‌های اغراق‌آمیز تحلیلگران در تضاد است.

ایکن با اشاره به این آمار که تاکنون 2 هزار بمب هسته ‌ای بر روی زمین منفجر شده‌اند و اینکه هیچ یک از آن‌ها تمدن بشر را تهدید نکرده‌اند، گفت که برای کاهش خطر این سلاح‌ها و اطلاع‌رسانی در مورد آن‌ها، بهتر است که در توصیف این خطرات اغراق صورت نگیرد.

اما تحلیل خوش‌بینانه ایکن با رویکردهای نگران‌کننده‌تری که در مورد خطرات وقوع جنگ هسته هشدار می‌دهند و عواقب احتمالی مصیبت باری که به حیاط بشر بر روی زمین پایان خواهند داد را گوشزد می‌کنند،‌ در تضاد است؛ پس چه منطقی پشت این رویکرد بدبینانه قرار گرفته است؟

وقوع یک جنگ هسته ای کوچک چه آثاری به جا می‌گذارد؟

بخش بزرگی از نگرانی‌های موجود به یک پژوهش نسبتا جدید مربوط می‌شود که اثرات غیرمستقیم انفجار اتمی را بر روی شرایط آب و هوایی و محیط زیست شبیه‌سازی کرده است؛ سناریوای که تاکنون بیش از همه مورد بررسی قرار گرفته، وقوع یک جنگ هسته ای فرضی در مقیاس منطقه‌ای، میان هندوستان و پاکستان است که در آن 100 بمب اتمی با قدرت کلاهک استفاده‌شده در هیروشیما ژاپن، برای بمباران مناطق شهری، بین دو کشور رد و بدل می‌شود. البته باید توجه داشت که بمبی که در هیروشیما منفجر شد بر اساس استانداردهای امروزی جزو سلاح‌ های اتمی کوچک به حساب می‌آید!

همانطور که اشاره شد، تنش‌ میان این دو کشور که زرادخانه‌‌های آن‌ها جمعا 220 بمب هسته ‌ای دارند، کم نیست؛ بنابراین، به نظر بسیاری از تحلیلگران بررسی نتایج یک جنگ احتمالی بین هند و پاکستان چندان هم دور از ذهن نخواهد بود.

تخمین زده می‌شود که در هفته اول این جنگ خیالی 20 میلیون نفر به واسطه‌ی اثرات مستقیم انفجار، آتش‌سوزی‌های ناشی از انفجار و تشعشعات محلی، جان خود را از دست می‌دهند؛ این میزان کشته از تلفات جنگ جهانی اول هم بیشتر است!

اما این تمام ماجرا نیست؛ در یک انفجار هسته ‌ای احتمال به وجود آمدن آتش در مقیاس وسیع بسیار زیاد است و به همین دلیل حجم عظیمی از دود و گردوغبار وارد لایه استراتوسفر (لایه دوم از پنج لایه اصلی اتمسفر) خواهد شد.

در سناریو جنگ میان هند و پاکستان، چیزی در حدود 6.5 تن دود و گردوغبار وارد لایه بالایی اتمسفر خواهد شد؛ این امر باعث جلوگیری از رسیدن نور خورشید به زمین،‌ کاهش چشم‌گیر دما در سطح جهانی و کم شدن میزان بارندگی کلی به مدت یک دهه می‌شود. اختلال اکولوژیکی ایجادشده تاثیر بزرگی بر میزان غذای تولیدشده در جهان خواهد گذاشت.

شاید فکر کنید که هند و آمریکا فاصله بسیار زیادی با هم دارند، اما در یک پژوهش نشان داده شده است که با وقوع چنین فاجعه‌ای، میزان تولید ذرت توسط آمریکا (بزرگ‌ترین تولیدکننده دنیا) در طول یک دهه به میزان 12 درصد کاهش خواهد یافت. در چین هم کشت برنج در فصل‌های میانی سال 17 درصد کم شده، تولید ذرت 16 درصد و تولید گندم در زمستان نیز 31 درصد کاهش می‌یابد.

از آنجایی که میزان ذخایر دانه در کل جهان تنها جوابگوی مصرف انسان‌ها به مدت 100 روز می‌شود، این تغییرات در میزان تولید محصولات غذایی 2 میلیارد از جمعیت سیاره را در خطر قحطی قرار می‌دهد.

با در نظر داشتن زرادخانه‌ی نسبتا محدود کره شمالی، می‌توان گفت که جنگ هسته ای احتمالی میان آمریکا و این کشور کوچک‌تر خواهد بود، اما همچنان عده‌ی زیادی کشته خواهند شد و نتایج فاجعه بار اکولوژیکی این درگیری، سلامت جهانی را تا سال‌ها تحت تاثیر قرار می‌دهد. به علاوه، در صورت آغاز جنگ بین این دو کشور احتمال زیادی وجود دارد که ابرقدرت‌های دیگر هم وارد درگیری شوند و خرابی‌ها را از آنچه که هست،‌ بیشتر کنند.

اگر مقیاس جنگ هسته ای بزرگ‌تر باشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟

تاثیرات وقوع جنگ اتمی در مقیاس بزرگ، بین دو ابرقدرت آمریکا و روسیه، به میزان قابل‌توجهی مخرب‌تر است؛ اکثر کلاهک‌های این دو کشور بین 10 تا 50 برابر از بمبی که هیروشیما را نابود کرد قوی‌ترند!

اگر این دو کشور تصمیم بگیرند که از سلاح های هسته ای استراتژیک خود، که به منظور هدف قرار دادن زیرساخت‌ها و شهرهای اصلی در یک جنگ تمام عیار طراحی شده‌اند، استفاده کنند، بیش از 150 میلیون تن گردوغبار و دود غلیظ وارد اتمسفر خواهد شد. این اتفاق که به سناریو «زمستان هسته‌ای» معروف است، دمای جهان را به میزان 8 درجه سانتی‌گراد کاهش داده و باعث متوقف شدن تولید مواد غذایی و قحطی‌زدگی بخش بسیار بزرگی از جمعیت انسان‌های می‌شود!

متایس ایکِن معتقد است که احتمال عملی شدن هر یک از سناریوهای بررسی‌شده، بعید است؛ اما تحلیلگران بسیاری با او موافق نیستند و با وجود ممکن نبودن تعیین میزان دقیق احتمال ایجاد درگیری، خطر وقوع جنگ هسته ای را بعید نمی‌دانند. از طرف دیگر، با ادامه‌دار شدن سخنان تهاجمی دونالد ترامپ و کیم جونگ اون، رهبر فعلی کره شمالی، در مورد استفاده از بمب اتمی، می‌توان گفت که این خطر اگر بیشتر نشده باشد، کمتر هم نشده است.

با تمام این تفاسیر، واضح است که دکترین بازدارندگی هسته‌ای، یک قمار پرخطر است. سلاح های هسته ای امنیت ما را در مقابل حملات تروریستی تامین نمی‌کنند و در زمینه‌های بحرانیِ مهم‌تری چون افزایش سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها، تغییرات شدید در آب‌وهوا، اسیدی شدن اقیانوس‌ها، کاهش تنوع زیستی و پدیده مقاومت آنتی‌بیوتیکی هم نمی‌توانند مورداستفاده قرار بگیرند.

چنین دلایلی باعث شده‌اند که سازمان‌های پزشکی و بهداشتی سراسر جهان برای غیرقانونی کردن استفاده از سلاح های هسته ای، با جان و دل تلاش کنند.

صرف‌نظر از اینکه چه تعداد انفجار هسته ای برای پایان دادن به نسل بشر نیاز است و یا اینکه میزان خطر وقوع یک جنگ اتمی چقدر است، می‌توان اطمینان داشت که بهترین راه مبارزه با یک فاجعه هسته‌ای و ریشه‌کن کردن سلاح‌های شوم و وحشتناک کشتارجمعی، توجه داشتن به اهمیت بسیار بالای پیش‌گیری نسبت به درمان است.

در ماه میلادی آینده کنفرانسی با نام “Health Through Peace 2017” در دانشگاه نیویورک، برای بحث و گفتگو در مورد تاثیرات سلامتی و محیط زیستی سلاح‌ های اتمی برگزار خواهد شد و موضوعات اصلی مطرح‌شده در این مطلب هم بخش مهمی از مباحث این کنفرانس خواهند بود.