تکلیف ایران با پرونده جهانی «یلدا» چیست؟

با گذشت سه سال از ثبت پیشنهاد ایران برای تدوین پرونده مشترک «یلدا» در یونسکو، هنوز هیچ کشوری این پیشنهاد را نپذیرفته است.

۳۰ آذر ۹۴ ایران نخستین کشوری بود که در صفحه «اشتراک گذاری اطلاعات برای ترویج پرونده های چند ملیتی» پرونده ی «یلدا» یا همان «شب چله» را در سایت یونسکو به ثبت رساند، با باز کردن صفحه یونسکو می توان به چشم دید که در طول این سه سال هنوز هیچ کشوری در این صفحه پیشنهاد ایران را مبنی بر مشارکت برای تدوین پرونده ی مشترک با ایران قبول نکرده است.

هر چند در طول سال های گذشته رسانه های مختلف در قالب هشدار یا خبرهای در گوشی از پیش دستی دوباره ی دولت جمهوری آذربایجان برای ثبت جهانی یکی از به یادماندنی ترین شب های تاریخ ایرانی ها، یعنی «شب چله» یا همان «یلدا» خبر می دادند.

اما تا کنون هیچ کشوری در سایت یونسکو پیشنهاد ثبت آئین این شب خاطره انگیز ایرانی را ثبت نکرده است.

در این شرایط باید دید ایران تا چه زمانی قصد دارد پرونده ی «یلدا» را در این صفحه از یونسکو باز بگذارد. هرچند فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی در این زمینه می گوید: ما تلاش می کنیم امسال پرونده ی یلدا را تکمیل کنیم و کار را جلو ببریم، اما این که با چه کشورهایی یا به طور مستقل این کار را انجام دهیم، باید بررسی کنیم.

ما به اندازه کافی فراخوان داده ایم و برای اعلام نظر کشورهای دیگر منتظر مانده ایم، اما تا کنون هیچ کشوری در این زمینه ابراز علاقه نکرده است.

محمدحسن طالبیان، مسئول تدوین پرونده های ثبت جهانی، نیز در این زمینه توضیح می دهد: تا امروز ما تلاش مان را در این زمینه کرده ایم، از این به بعد باید به فکر تکمیل و تدوین پرونده ی «یلدا» برای ثبت جهانی آن باشیم.

ایران تا کنون فقط نام پرونده را در یونسکو اعلام کرده، برخی اطلاعات نیز جمع آوری شده اند، اما این که پرونده چطور تدوین شود، اهمیت دارد.

وی با تاکید بر این که نوع آماده کردن پرونده با توجه به کشورهایی که در آن مشارکت می کنند، متفاوت می شود، بیان می کند: اگر پرونده در حد ملی باشد، نیز تدوین آن متفاوت است. بنابراین نخست باید اطلاعات به طور کامل جمع آوری شود، اما این که آن چطور تدوین و آماده شود، به مشارکت کشورها برمی گردد.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با بیان این که در مرحله ی اول و برای اعلام نام پرونده ی یونسکو، از طریق کمیسیون ملی یونسکو نامه نگاری هایی انجام شده است، اظهار می کند: باید بار دیگر در این زمینه با یونسکو مذاکراتی انجام شود، تا بدانیم در کدام مرحله این اقدامات زودتر انجام می شوند و در هر شرایط نیز باید پایه اطلاعاتی کامل تر شود.

با این وجود میراث فرهنگی تلاش می کند تا پایان سال تلاش خود را برای تهیه و تدوین پرونده ی ملی یا مشترک به نتیجه برساند.

طالبیان با تاکید بر این که ایران همه ی تلاش خود را برای تهیه ی پرونده مشترک انجام می دهد، می گوید: از یک سو فقط ایران نیست که این آئین را برگزار می کند، از سوی دیگر مشارکت در تهیه ی پرونده های مشترک بسیار کم بوده است.

براساس آن چه هنوز در صفحه ی «اشتراک گذاری اطلاعات برای ترویج پرونده های چند ملیتی» یونسکو قرار دارد، ایران پرونده میراث ناملموس «شب یلدا»، را به عنوان بلندترین شب سال در صفحه ی ویژه اشتراک گذاری، ثبت کرده تا کشورهای دیگر در صورت دارا بودن نسبتی مشابه، آمادگی خود را برای ثبت چند ملیتی این سنت باستانی اعلام کنند.

در این پرونده که در تاریخ نوزدهم مارس ۲۰۱۵ در یونسکو ثبت شده، در توصیف میراث ناملموس شب یلدا آمده است: «با طلوع اولین روز زمستان، بلندترین شب سال «شب یلدا» به پایان می رسد، پس از این رویداد طول روزها به تدریج افزایش می یابد و از همین رو شب یلدا را به عنوان «شب تولد خورشید» می نامند.

یلدا یکی از چهار جشن فصلی ایران و به عنوان یکی از باستانی ترین جشنواره های کشور شناخته می شود. این میراث ناملموس فرهنگی عمدتا از طریق شفاهی و روش های غیررسمی به نسل های جوان منتقل شده است و اعتقادات و سنت های فراوانی پیرامون مراسم شب یلدا در میان مردم جاری است.

در میان این ویژگی های مرتبط با این میراث ناملموس حضور قابل ملاحظه رنگ قرمز بسیار مهم است؛ انارهای قرمز، هندوانه، انگور قرمز و نظایر آن بخش جدایی ناپذیر از این مراسم هستند. جمع شدن در خانه بزرگترها دور یک سفره که روی زمین پهن شده و بسیاری از عناصر سنتی این مراسم از جمله انار، هندوانه، آجیل شب یلدا، سوپ مخصوص شب یلدا و چندین و چند نوع غذای دیگر روی آن قرار دارد. خواندن دیوان حافظ، شاهنامه فردوسی بویژه توسط بزرگ ترهای خانواده، آواز خواندن و نواختن آلات موسیقی از جمله دیگر سنن این مراسم باستانی است. »