رژیم غذایی دیابت نوع دو (بخش دوم)

رژیم غذایی می‌تواند هم در پیشگیری از ابتلا به دیابت و هم در کنترل قند خون مؤثر باشد که باعث شده ما در این مقاله به رژیم غذایی دیابت نوع دو بپردازیم.

مقاله رژیم غذایی دیابت نوع دو توسط تحریریۀ “به اضافۀ سلامتی” تدوین شده و برگرفته از گفتگوی رادیو سلامت با دکتر رازقی جهرمی متخصص تغذیه و رژیم درمانی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در مورد تغذیه در مبتلایان به دیابت نوع دو می باشد.

خانم دکتر شما اشاره کردید که تعداد میوه زیاد نباشد در رژیم غذایی عزیزانی که مبتلا هستند به دیابت نوع دو. چرا تأکید شده است بر روی محدودیت میزان مصرف میوه؟ و چه میوه‌هایی ترجیحاً مصرف شود؟

– خوب باز هم همان داستان معروف که هر چیز خوبی زیاد شود اثرات مفیدش تبدیل به اثرات مضر می‌شود در مورد میوه‌ها هم ما این قضیه را داریم. اولاً که بالاخره میوه بدون انرژی نیست، خیلی از دوستان فکر می‌کنند که خوب میوه کالری ندارد. واقعیت این است که در هر صورت یک عدد میوۀ متوسط که اندازۀ یک مشت هست تقریباً مثل یک سیب متوسط، پرتقال متوسط ۶۰ کیلوکالری انرژی دارد که معادل یک اندازۀ ۱۰ در ۱۰ سانتی‌متری نان سنگک است تقریباً، پس انرژی وجود دارد. موضوع دیگر اینکه به هر حال میوه‌ها هم کربوهیدرات دارند، درست است که در کنار این کربوهیدرات میوه‌ها فیبر قرار گرفته است ولی معنیش این نیست که قند خون را بالا نمی‌برند، یک مقداری قند خون را بالا می‌برند ولی کمتر از مواد نشاسته‌ای مثل سیب‌زمینی یا مثل برنج. در مورد دیابت موضوعی که برای ما مهم است تعداد میوه است که خیلی بیشتر از نوع میوه اهمیت دارد ولی در مجموع هم میوه‌هایی که رنگشان متمایل به قرمز- نارنجی است کمتر قند خون را بالا می‌برند تا آن مواردی که رنگشان متمایل به سبز و زرد است مثلاً یک مادۀ غذایی مثل موز یا مثل انگور این‌ها قند خون را بیشتر بالا می‌برند. یا مثلاً کیوی، خیلی‌ها فکر می‌کنند که کیوی خیلی قند خون را بالا نمی‌برد ولی کیوی جزء آن مواردی است که اتفاقاً در مقایسه با یک مادۀ غذایی مثل سیب قند خون را بیشتر بالا می‌برد. بین میوه‌هایی که کمتر قند خون را بالا می‌برند سیب جزء مواردی است که به خاطر نوع خاصی از فیبر خوراکی که در آن است قند خون را کمتر بالا می‌برد. توت فرنگی همینطور قند خون را کمتر بالا می‌برد ولی در مجموع آن موضوعی که مهم است تعداد است و نوع آنقدر از درجۀ اهمیت بالایی برخوردار نیست و اینکه بعضی از افرادی که مبتلا به دیابت می‌شوند فکر می‌کنند که دارو کافی است و غذا را رها می‌کنندف این اصلاً پیشنهاد ما نیست؛ اهمیت دیابت را در نظر داشته باشند و بسیار جدی‌اش بگیرند. من عذرخواهی می‌کنم که اینجوری مثالش می‌زنم ولی متأسفانه مثل سرطان است یعنی می‌تواند تمام بدن فرد را درگیر کند. اگر که قند کنترل نشود به چشم می‌زند، به اعصاب می‌زند و عوارض بسیار زیادی دارد و سیستم قلبی- عروقی را دچار مشکل می‌کند. پس بنابراین جدی‌اش بگیرند و در این جدی گرفتن یکی از موارد مهم تغذیه است و این تغذیۀ خوب کمک می‌کند که نیاز به داروها کمتر شود، داروی خوراکی دیرتر تبدیل به داروی تزریقی شود. عدۀ دیگری هستند که از آن ور خیلی سختگیری‌های بیش از حد می‌کنند، سختگیری خیلی بیش از حد را هم واقعاً توصیه نمی‌کنیم یعنی اینکه به قدری رعایت می‌کنند که کاهش وزن شدید پیدا می‌کنند و آن کاهش وزن شدید دوباره کنترل قند را سخت خواهد کرد و می‌تواند باعث دوره‌هایی از افت قند خون شود که این اصلاً به نفع بدن نیست. مثلاً کلاً دیگر هندوانه نمی‌خورند یا دیگر کلاً موز نمی‌خورند. ما اصلاً قانون مطلقی نداریم، یعنی اگر شما هوس هندوانه دارید و فصل گرم است بخورید ولی کم بخوریدف مقدار را رعایت کنند دوستانمان و خودشان را از هیچ مادۀ غذایی به طور کامل محروم نکنند.

– بله، خیلی متشکر خانم دکتر رازقی. دوستان شنونده از همراهی شما هم تشکر می‌کنیم. اما یک سوال دیگر دربارۀ استفاده از مغز دانه‌هاست، خشکبار، عزیزانی که مبتلا به دیابت نوع دو هستند چه باید بکنند و آیا می‌توانند مغز دانه‌ها را مصرف کنند؟ به خصوص بیشتر در بارۀ کشمش و توت سوال کردند و حتی می‌گویند که ما قند را حذف کردیم و به جای آن توت و کشمش می‌خوریم اما به میزان بسیار زیاد، یعنی با یک استکان چای شاید مشت مشت کشمش خورده می‌شود.

– سوال بسیار خوبی را پرسیدید. در مورد آجیل‌ها در سال‌های اخیر تحقیقات خیلی خوبی انجام شده است در مطالعات بزرگ یعنی جمعیت‌های چهل، پنجاه هزار نفری را برای ده سال پیگیری کردند و دیدیند که آدم‌هایی که یک حداقلی از آجیل را در طول روز مصرف می‌کنند خیلی کمتر دچار بیماری‌های مزمن از جمله دیابت می‌شوند و مرگ و میر در آن‌ها کم می‌شود و عددها عددهای بزرگی است در کاهش مرگ‌ و میر در افرادی که آجیل استفاده می‌کنند. آجیل‌ها بسیار توصیه شده است، پروتئین گیاهی خوبی دارد و نوع چربیش از نوع چربی بدی نیست، خیلی‌ها نگران هستند که به فرض اگر من بادام بخورم چربی خونم بالا می‌رود، نه این‌ طور نیست، اگر شما به اندازه مصرف کنید در حد همان ۱۲، ۱۴ تا دانه در روز بخورید نوعی از چربی خون که بالا می‌رود اتفاقاً چربی خوب خون است و اصلاً اتفاق بدی نیست اگر آن چربی خوب خون بالا رود. پس بنابراین نوع چربیش چربی خوبی است و چربی‌ ضروری برای بدن است که بدن به آن احتیاج دارد. آجیل‌ها فیبر و مواد معدنی بسیار زیادی را دارند مثلاً منبع خیلی خوبی برای روی هستند و ما روی را برای ایمنی در بدن و حفظ تعادل ایمنی در فردی که مبتلا به دیابت نوع دو است احتیاج داریم. پس آجیل‌ها خوب هستند ولی خام استفاده شوند تا دیگر آن مضرات سدیم و بو دادن را نداشته باشد. خود عمل بو دادن می‌تواند تغییراتی را در چربی آجیل ایجاد کند و اگر می‌خواهند از ویتامین‌های آجیل هم کاملاً بهره‌مند شوند ترجیح به این است که نزدیک به زمان خوردن پوست جدا شود یعنی آجیل برای مدت طولانی در معرض هوا قرار نگیرد. برای نگهداری در منزل هم ترجیح بر این است که در فریزر نگهداری شود که کمترین میزان از دست دادن مادۀ مغذی برایش اتفاق بیافتد. در مورد میوه‌های خشک مثل کشمش و توت، اولاً که هر دو قاشق غذاخوری کشمش یا توت به اندازۀ همان یک مشت میوۀ تازه دارد به شما انرژی و مواد مغذی می‌رساند. پس دقیقاً فرمایش شما درست است و خیلی از دوستان جایگزینی را انجام می‌دهند و در این جایگزینی همان که شما فرمودید یک مشت توت را با یک استکان چای می‌خورند و اوضاع بدتر می‌شود و کنترل قند حتی می‌تواند سخت‌تر شود. مقدار را رعایت بفرمایند و پیشنهاد ما این است که مثلاً اگر از خرمای خشک به عنوان مادۀ شیرین در کنار چای استفاده می‌شود در کل روز دیگر بیشتر از ۴ تا ۵ عدد خرمای خشک نباشد. تکه تکه‌اش کنند و با هر چای کوچک یک تکۀ کوچکش را استفاده کنند که حالا اگر هم تعداد زیاد چای می‌خورند باید بدانند که همان ۵ عدد خرما سهمشان در طول روز است و باید با این کنار بیایند.

– اصلاً خرما می‌تواند جایگزین میوه هم باشد.

– بله هر ۳ تا عدد خرمای تازه برای ما به اندازۀ یک میوه است. یا در مورد کشمش و توت و موارد این چنینی هم اگر قرار است که جایگزین یکی از میوه‌هایشان در طول روز شود این یعنی دو قاشق غذاخوری از آن برای کل چای‌هایی است که استفاده می‌شود. در مورد قاشق هم که همکاران ما هم اسمش را در رژیم زیاد استفاده می‌کنند طبیعتاً قاشقی که به اندازۀ یک ملاقه در آن مواد غذایی باشد مد نظرمان نیست، قاشق یک قاشق متوسط معمولی است.

– استاندارد؟

– دقیقاً.

– خانم دکتر رازقی، عزیزانی که مبتلا به دیابت نوع دو هستند رژیم غذایی دارند و دارو هم مصرف می‌کنند و ممکن است که دچار افت قند شوند، توصیه‌های شما چیست؟

– باز در مورد افت قند اول اینکه در وعده‌های غذایی اصلی باید مواد غذایی به گونه‌ای باشد که احتمال افت قند را به حداقل برساند. این یعنی اینکه آن مادۀ پروتئینی و مادۀ پرفیبر در وعده‌های غذایی اصلی وجود داشته باشد. تنظیم زمان داروها است که متخصصین محترم غددمان حتماً به بیمارشان می‌گویند که مثلاً اگر شما دارو را با فاصله زمانی نیم ساعت تا غذا یا هم‌زمان با غذا استفاده می‌کنید در این صورت ۲ ساعت بعدش تقریباً آن دارو دارد به حدی در خون می‌رسد که شما ممکن است که افت قند خون را تجربه کنید. پس برای اینکه افت قند خون تجربه نشود میان وعده‌ها هم در فرد مبتلا به دیابت بسیار مهم است. پس وعده‌های غذایی اصلی پرپروتئین و پرفیبر و میان وعدۀ خوب در ساعت‌های مناسب. ما زمان میان‌ وعده را با توجه به نوع دارو به صورت خوراکی یا تزریقی تنظیم می‌کنیم. پس خیلی مهم است که نوع دارو و تزریق چیست و به متخصص مراجعه بفرمایند که با توجه به نوع تزریق و نوع دارو به ایشان خواهند گفت که چند ساعت بعد از صبحانه قرار است میان‌ وعده داشته باشند و میان وعده‌ چند ساعت بعد از ناهار و قبل از خواب به چه صورتی باشد تا افت قند خون را تجربه نکنند. در میان‌ وعده‌ها هم تمایلمان باز به این است که علاوه بر یک مادۀ کربوهیدارتی پرفیبر یک مادۀ پرپروتئین هم در میان وعده داشته باشیم که کمک بکند که افت قند خون تجربه نشود ولی اگر شد آن وقت دیگر ناچار هستیم سراغ مواد شیرین برویم که قند خون بتواند به سرعت جبران شود مثلاً یک مقدار آب میوه باشد یا چند عدد بیسکوویت باشد یا چند عدد پاستیل باشد که بتوانند قند را سریع به بدن برسانند و این افت قند خون را جبران کنند.

– بله، خیلی متشکر. دیده هم می‌شود که بعضی از عزیزانی که مبتلا هستند به دیابت نوع دو دستگاه گلوکومتر یا سنجش میزان گلوکز را دارند و هر چیزی که می‌خورند بلافاصله از این دستگاه استفاده می‌کنند و قند خونشان را چک می‌کنند.

– این بسیار کار خوبی است چون بعضی از آدم‌ها حساسیتشان به مواد غذایی با همدیگر متفاوت است مثلاً ممکن است که بعد از خوردن یک سیب واکنش یک فرد با افراد مختلف در مورد میزان افزایش قند خون با همدیگر متفاوت باشد. استفاده از گلوکومتر خیلی خیلی به فرد کمک می‌کند که ببیند اگر یک مادۀ غذایی دارد خیلی زیاد قندش را بالا می‌برد آن را کمتر بخورد و در هر صورت کنترلش بکند و مواد غذایی دیگری بخورد که این اثر کمتر شود و یادداشت کردن آنچه که خورده‌اند و قند خونشان هم کمک می‌کند که در چند روزی که می‌گذرد یادداشت می‌کنند متوجه می‌شوند که احیاناً کدام مادۀ غذایی به صورت تکرار شونده دارد قند خون را بیشتر بالا می‌برد.

برای مطالعه رژیم غذایی دیابت نوع دو (بخش اول) بر روی اینجا بزنید.