از هزار عضو نظام روانشناسی در استان فقط ٣٠٠نفر پروانه کار دارند

میگنا: روزگاری نه چندان دور هر اتفاقی که در خانه و بین اعضای خانواده می‌افتاد همانجا هم رفع و رجوع می‌شد یا فوقش به کمک گرفتن از بزرگان فامیل یا در و همسایه می‌کشید. اما تصور اینکه روزی مشکلاتشان با همسر یا بچه‌هایشان را به یک آدم غریبه بگویند اصلا به ذهنشان ‌نمی‌رسید.

در سال ١٣۴۴ دکتر سعید شاملو بنیان‌گذار روان‌شناسی بالینی ایران، اولین کلینیک مرکز مشاوره و راهنمایی در دانشگاه تهران را تأسیس کرد و بعدها به تدریج چنین مراکزی در دیگر دانشگاه‌ها تأسیس شد.

حالا مدت‌هاست افرادی به نام روان‌شناس و مشاور در حل مشکلات شخصی، تحصیلی، شغلی و.. به ما کمک می‌کنند. اما داستان کمک‌ آن‌ها به این سادگی‌ها هم نیست و مانند هر شغل دیگری اما و اگرهایی دارند که باعث می‌شوند بخشی از مردم جامعه همچنان نسبت به آنان بدبینانه بنگرند.



نوبت‌های طولانی
برای دانستن حسن و عیب مشاوره‌ها راهی یکی از مراکز مشاوره می‌شوم که اسم و رسمی برای خودش دارد. ‌منشی آقای دکتر علت مراجعه‌ام را می‌پرسد و در حین صحبت کردن صفحه‌های سالنامه پیش ‌رویش را یکی پس از دیگری ورق می‌زند. روی تاریخ٢٧خرداد دست می‌گذارد و می‌گوید: همه وقت‌هایمان پر است. وقتی اسم معرفم را می‌‌گویم کمی تآمل می‌کند و می‌گوید: مبلغ مشاوره‌ برای ۴۵دقیقه ١۵٠هزار تومان است. ‌به این فکر می‌کنم که قراراست آقای دکتر چه چیزی در آن ۴۵‌دقیقه بگوید که باید به ازای آن این مبلغ را بپردازم. ‌از منشی می‌پرسم چند جلسه باید بیایم و او ‌با اظهار بی‌اطلاعی می‌گوید بین ۵‌تا ١٠‌جلسه که تعدادش بستگی به مشکلات خودتان دارد. وقتی از مرکز بیرون می‌آیم هنوز دارم قیمت نهایی را حساب کتاب می‌کنم.



بازاریابی و مراکز بی‌نام و نشان
سری به یک مرکز مشاوره دیگر می‌زنم. این یکی دیگر اسم و رسمی ندارد از همان‌هایی است که در چندسال اخیر در سطح شهر زیاد شده‌اند. نوبت هم دارند. از فضا و ساختمان کوچک و برخورد نه چندان گرم پرسنل که بگذریم ۴۵‌دقیقه مشاوره با خانم روان‌شناس کودک هم، چیزی دستگیرم نمی‌کند. خودش می‌گوید نیاز به حدود ١۵‌تا ٢٠‌جلسه درمانی دارم اما بعید می‌دانم تعداد زیادی آدم پیدا بشوند که این‌همه پشتکار برای آمدن به مشاوره داشته باشند. چند مادر به همراه فرزندانشان به مرکز آمده‌اند. وقتی می‌پرسم چطور با اینجا آشنا شده‌اید می‌گویند مهدکودک ما را معرفی کرده‌ و ۶‌ ماه است که می‌آییم و می‌رویم. یک جورایی همان بازاریابی خودمان که این روزها در مهدها و مدرسه‌ها روال شده‌است.


١٠٠٠‌عضو و ٣٠٠پروانه کار

مشکلات این صنف را با حمید اصغری‌پور، نایب رئیس نظام روان‌شناسی و مشاوره استان خراسان رضوی در میان گذاشتیم. او برایمان توضیح می‌دهد که در استان خراسان رضوی نظام روان‌شناسی بالغ بر هزار عضو دارد که صرفا کارت عضویت دارند. این‌در‌حالی است که تنها ٣٠٠نفر از افرادی که عضو نظام هستند موفق به کسب پروانه از نظام برای ارائه خدمات روان‌شناسی شده‌اند.
وی ادامه می‌دهد:‌٩٠درصد از افرادی که پروانه دارند در مشهد مشغول به کار هستند و در شهرستان‌ها کمترین اعضای نظام و دارای پروانه مشغول به کارند. تآکید ما هم بر این است که اگر قصد مشاوره گرفتن را دارید‌ به مشاورانی مراجعه کنید که دارای پروانه هستند.


امان از گرانی صحبت‌کردن
نرخ‌نامه مصوب نظام روان‌شناسی برای ۴۵تا۵٠دقیقه مشاوره کارشناس ارشد ۶٠تا٧٠هزار تومان و برای مقطع دکتری ٧٠تا٩٠هزار تومان را تصویب کرده است. اما این نرخ‌ها عملا اجرایی نمی‌شود و فقط افراد تازه کار این نرخ‌ها را برای شروع کارشان دریافت می‌کنند. واقعیت این است که یک کارشناس ارشد بین ٨٠تا١۵٠هزار تومان و دکتری بین ١۵٠تا ٢٠٠هزارتومان دریافت می‌کنند. به همین خاطر است که گروهی ترجیح می‌دهند به نهادهای دولتی که رایگان است و نوبت‌دهی زودتری دارند، مراجعه کنند.


مشاوره روی خط
برخلاف تمام دنیا که فرد تنها در زمان اضطراری مانند خودکشی از مشاوره تلفنی استفاده می‌کند در کشور ما برای همه موضوعات می‌توان از مشاوره تلفنی کمک گرفت. این روش از دید مراجعه‌کننده راه‌حل خوبی است، زیرا چهره‌شان را کسی نمی‌بیند و می‌توانند به راحتی درباره تمام موارد زندگی خود سخن بگویند. در این روش مواردی همچون ‌مشکل رفت و آمد هم وجودندارد. ‌اما این نوع مشاوره هم ایرادهایی دارد. اصل اول در مشاوره همدلی است که در این نوع ایجاد نمی‌شود زیرا رویارویی مشاور و مراجعه کننده وجود ندارد. ‌ مشاوره‌هایی این چنینی اغلب سرانجامی ندارد و در هرمرحله با قطع تماس، ارتباط پایان می‌پذیرد.


روانشناس نماها و غیر مشاورها
روان‌شناسی هم مانند همه شغل‌های دیگر افراد غیرمتخصصی را جذب کرده که از غفلت و شرایط سخت زندگی مراجعان برای خود کیسه دوخته‌اند.انجام یک مشاوره و راهنمایی ‌نادرست می‌تواند سرنوشت آدم‌ها را به بدترین شکل تغییر بدهد. ‌دختری به دلیل ارتباط با جنس مخالف به مشاوری غیرمتخصص مراجعه می‌کند اما مشاور آن‌قدر او را سرزنش می‌کند و به او عذاب وجدان می‌دهد که پس از سومین جلسه دخترجوان خودکشی می‌کند. گروهی دیگر که این روزها کار و بارشان حسابی سکه است، مشاورانی هستند که در زمینه موفقیت کار می‌کنند. مشاور در مدت دو تا سه ماه انرژی مثبت به فرد می‌دهد که تو می‌توانی هر کاری انجام بدهی. فرد هم احساس می‌کند هر کاری می‌تواند انجام بدهد، اما واقعیت چیز دیگری است و او بعد از مدتی با شکست‌های سنگین‌تر از دفعه قبل مواجه می شود. موارد تخلف افراد غیرمختصص این حوزه از جلسات طولانی بی‌نتیجه تا‌ القای طلاق به افراد، راه‌اندازی بنگاه ازدواج به جای مشاوره و در موارد حادتر به برقراری رابطه عاطفی با مراجعان بسیار مختلف است. به همین دلیل لازم است پیش از مراجعه به هر مرکزی ابتدا از صلاحیت و مجوز آن اطمینان پیدا کرد.



درمان جسم با آرامش روح
برخلاف نظر عامه که معتقدند فقط بیماران به روان‌شناس مراجعه می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد درصد بسیار کمی از افراد جامعه را مبتلایان به اختلالات‌روانی تشکیل می‌دهند و اکثریت مردم نیاز به راهنمایی دارند که کیفیت زندگی آن‌ها را افزایش دهد. همه ‌مردم و به‌خصوص کسانی که دارای دغدغه ‌روزانه هستند، لازم است هر چند وقت یک‌بار با مراجعه به یک مشاور از دل مشغولی خود کاسته و درباره مسائل روزانه خود سخن بگویند. بیشتر افراد جامعه دچار اختلالات خفیف نظیر اضطراب یا افسردگی خفیف اند که برای رفع مشکل کوچک خود نیازمند مراجعه به روان‌شناس هستند. ‌مواردی همچون روان‌پریشی، توهم و اختلالات شدیدی چون پرخاشگری‌های غیرقابل کنترل و وسواس‌های شدید علاوه بر روان‌درمانی نیاز به درمان‌های دارویی هم دارد.


مشاوره رایگان
از آنجا که اهمیت و جایگاه مشاوره در زندگی روزمره شناخته شده است برخی از نهادها به ارائه خدمات به صورت حضوری و غیرحضوری می‌پردازند. بهزیستی مشهد مرکز تلفنی ١۴٨٠را برای مشاوره افتتاح کرده است. نیرو انتظامی هم مرکز مشاوره‌ «آرامش ناجا» دارد که مشاوره‌هایی در زمینه اعتیاد، نظام وظیفه، حقوقی، ازدواج، خانواده، تحصیلی، نوجوان و جوان و تست‌های روان‌شناختی ارائه می‌دهد. آستان قدس رضوی نیز در حرم رضوی باب الهادی به صورت حضوری به ارائه خدمات در زمینه ازدواج، همسران، سبک زندگی، راهنمایی والدین و...می‌پردازد.


معنی آن اختلال روانی نیست
مشاهدات نشان می‌دهد به جز موارد معدودی تقریبا تمام مراجعان به مشاوران، روان‌شناسان و روان‌پزشکان پس از بروز یک اختلال روانی یا مشکل حاد حاضر به مراجعه شده‌اند. درحالی که در بسیاری از کشورها مراجعه به یک مشاور متخصص، از جمله کارهای برنامه‌ریزی شده افراد در طول هفته یا ماه است. اما متأسفانه در برخی جوامع مراجعه به مشاور، روان‌شناس‌ یا روان‌پزشک را معادل با ابتلا به بیماری روانی می‌دانند.

حتی پس از مراجعه، اغلب افراد در مقابل ‌روان‌شناس در ابتدای جلسه از صحبت‌کردن فرار می‌کنند که علت این امر ناخود‌آگاه را می‌توان در نگاه جامعه و باورهای غلط جست‌و‌جو کرد. باور غلطی که شاید ناشی از تداخل سنت و مدرنیته باشد و هنوز نمی‌دانیم باید راه علم را پیش بگیریم یا روش فامیلی را.