عملگرایی انقلابی، الگوی کنش سیاسی امام(ره) بود/ توانایی امام در همبسته‌سازی گروه‌های اجتماعی

به گزارش ایکنا، ابراهیم متقی، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران روز گذشته در همایش «انقلاب اسلامی در منظومه فکری امام خمینی(ره)، از نظریه تا عمل» که از سوی مرکز فرهنگی دانشجویی امام، ولایت فقیه و انقلاب اسلامی جهاد دانشگاهی برگزار شد، به ارائه مقاله‌ای با موضوع «عملگرایی راهبردی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)» پرداخت. مشروح این مقاله و سخنرانی ابراهیم متقی را در ادامه می‌خوانید؛

انقلاب اسلامی ایران را می‌توان بازتاب شرایط محیط اجتماعی، تاریخی، منطقه‌ای و بین‌المللی دانست. هدایت و مدیریت انقلاب‌های سیاسی در محیط‌هایی که از پیچیدگی ژئوپلیتیکی برخوردارند، کاری دشوار و پرمخاطره خواهد بود. رهبران انقلاب عموما از درون مخالفین سیاسی دوران رژیم پیشین شکل می‌گیرند. بخش قابل توجهی از مخالفین سیاسی ایران مربوط به سال‌های بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بوده و آنان توانستند روند‌های مقابله با نظام سیاسی وابسته به ایالات متحده را شکل دهند.

طیف گسترده‌ای از احزاب، سازمان‌ها و رهبران سیاسی در سال‌های بعد از کودتای ۲۸ مرداد ظهور پیدا کردند که هر یک از آنان دارای نشانه‌هایی از فراز و فرود سیاسی بودند. احزاب و مجموعه‌های سیاسی همانند حزب توده، نهضت آزادی، جبهه ملی و سازمان‌های چریکی درصدد بسیج گروه‌های اجتماعی بودند. در این فرایند، نقاط عطف تاریخی همانند قیام ۱۵ خرداد و مخالفت امام خمینی (ره) با کاپیتولاسیون منجر به ارتقاء نقش سیاسی ایشان شد. بسیاری از گروه‌های سیاسی ایران مواضع و الگو‌های کنش سیاسی ایشان را مورد ستایش قرار دادند. ویژگی‌های شخصیتی و الگوی کنش سیاسی ایشان به گونه‌ای بود که از قابلیت لازم برای همبسته سازی گروه‌های اجتماعی برخوردار بوده و این امر را می‌توان اصلی‌ترین نشانه رهبری دانست که مبتنی بر «عملگرایی انقلابی» بوده است.

در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، انقلاب اسلامی ایران به دلیل ریشه‌های تاریخی، نیرو‌های اجتماعی و مشخصه مبارزاتی رهبران سیاسی آن، سرآمد سایر انقلاب‌ها است. بر اساس چنین نگرشی، انقلاب ایران هدیه خداوند و لطفی از عالم غیب است که به ملت ستم‌دیده و چپاول شده ایرانی ارزانی شده است. واقعیت‌های ارائه شده از سوی نظریه پردازان انقلاب، تجربه انقلاب اسلامی، ماهیت متفاوت و متمایز آن نسبت به سایر انقلاب‌ها را منعکس می‌سازد.

عملگرایی انقلابی و راهبردی دارای نشانه‌هایی است که در فرایند تحول ساختار سیاسی ایران انعکاس داشته است. نشانه‌های اصلی عملگرایی را می‌توان بر اساس رابطه بین هزینه و فایده هر گوه تصمیم‌گیری دانست. الگوی هزینه و فایده در دوران‌های مربوط به تحول انقلابی بر اساس بسیج حداکثری گروه‌های اجتماعی و قطبی کردن مطالبات با رژیم پیشین حاصل شد. نشانه دیگری از سازوکار‌های مربوط به کنش عملگرایانه در فرایند دفاع مقدس شکل گرفته و آثار آن در روند پایان دادن به جنگ مشاهده می‌شود.

پیروزی انقلاب اسلامی بر اساس تاکتیک کنش غیر خشونت‌آمیز از این جهت ماهیت عملگرایانه دارد که هزینه‌های اجتماعی و انسانی پیروزی یک انقلاب را به حداقل ممکن کاهش داد. در روند استقرار ساختار جدید نیز گروه‌های رقیب در وضعیت حاشیه‌ای قرار گرفتند. کنترل گروه‌های اسلام‌گرا، مارکسیستی و ملی‌گرا کاری دشوار در روند ساختارسازی بوده است. هر یک از گروه‌های یادشده خاصی را برای سازماندهی نظام جدید پیشنهاد می‌کردند.

امام خمینی (ره) برای کاهش تضاد‌های سیاسی و ساختاری نخبگان، مفهوم «مصلحت» را مورد تاکید قرار داده و بر اساس چنین رویکردی زمینه برای شکل‌گیری مجمع تشخیص مصلحت نظام، فراهم شد. مفهوم مصلحت در فقه سیاسی امام خمینی (ره) از این جهت اهمیت دارد که محور اصلی تصمیم‌گیری ساختاری سیاسی را بر اساس ضرورت‌های حفظ نظام سیاسی تبیین می‌کند.

رویکرد عملگرایانه امام خمینی (ره) با قالب‌های ساختارگرایی پیوندیافته است. گزاره‌ای که از سوی امام خمینی درباره ضرورت حفظ نظام سیاسی به عنوان اوجب واجبات مطرح شد را می‌توان نشانه‌ای دیگر از عملگرایی انقلابی و راهبردی دانست. شکل‌گیری ساختار جدید بر اساس نشانه‌هایی از اسلام سیاسی در نگرش امام خمینی صرفا در شرایطی حاصل می‌شود که مبتنی بر نشانه‌هایی از انعطاف‌پذیری باشد. انعطاف‌پذیری را باید در زمره عواملی دانست که زمینه تدوام ساختار سیاسی را فراهم می‌کند. بخش قابل توجهی از تصمیمات سیاسی و راهبردی امام خمینی مبتنی بر انعطاف‌پذیری برای تقویت و حفظ ساختار سیاسی بوده است.

انتهای پیام