برجام اروپایی چه دردی از ما دوا می‌کند؟

به گزارش مشرق، برجام در تاریخ ۱۸ اردیبهشت از بین رفت، زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از پشت تریبون، رسما خروج از برجام را اعلام کرد و از بازگشت تحریم های ظالمانه این کشور علیه ایران، در دو بازه ۳ ماهه و ۶ ماهه خبر داد. اما واقعیت این نیست، برجام زمانی که نتیجه انتخابات آمریکا اعلام شد از بین رفت و از آن پس تنها نامی از آن وجود داشت.

ترامپ با برجام چه کرد؟

دونالد ترامپ که یک تاجر کهنه کار است، به خوبی می دانست که سرمایه در جایی که آرامش نباشد، آرام نمی گیرد. از همین رو از روز اول ریاست جمهوری خود، دائما از پاره کردن برجام می گفت و با سررسید موعد، مجددا آن را امضا می کرد. با این کار، صاحبان سرمایه هر بار برای یک بازه سه ماهه بلاتکلیف می شدند و به دلیل نااطمینانی از آینده، عملا هر تصمیم بلند مدتی منتفی می شد.

بیشتر بخوانید:

گزارش صندق بین المللی پول درباره اقتصاد ایران

شائبه مرتبط بودن برخی مفسدان اقتصادی با برخی عناصر در دولت

از ابتدای انقلاب، تحریم ها به شکل های مختلف به اقتصاد و معیشت مردم ما آسیب زده اند و آثار مخرب آنها را کسی منکر نمی شود. لذا هیچ عقل سلیمی نیز مخالف برچیده شدن تحریم ها و محدودیت های بار شده بر اقتصاد ایران نیست، البته اگر واقعا برچیده شوند. وعده های بعد و بعید و یک بام و دو هوای غرب در مساله هسته ای ایران و برجام، نه تنها گرهی را از اقتصاد کشور نگشوده، که آن را کورتر کرده است.

تکرار تنش، از استمرار تنش مخرب تر است، زیرا علاوه بر ابهام، شوک های متعدد ایجاد می کند و به دلیل عدم آمادگی برای مقابله، تخریب بیشتری به دنبال دارد. همان فرمولی که ترامپ از ابتدای روی کار آمدنش در مواجهه با برجام استفاده کرد و زمانی که از اعتبار افتاد، از برجام خارج شد.

آمریکا از برجام رفت و بالاخره یک واقعیت روشن شد؛ در آینده درِ باغ سبزی از طرف آمریکا به روی ایران گشوده نخواهد شد. طبیعتا در کوتاه مدت نوسانات شدید در بازارهای مختلف را تجربه خواهیم کرد و نگرانی از کاهش ارزش دارایی و سرمایه، باعث انتقال آن به سمت بازارهای غیر مولد خواهد شد، اما در نهایت با فروکش کردن بار روانی این اتفاقات، فعالان اقتصادی، صنعتگران و تجار تلاش می کنند راه حلی برای شرایط تحریمی بیابند. تجربه دور قبلی تحریم ها نیز نشان می دهد، در نهایت راه های عبور از تحریم ها، هر چند با دشواری پیدا خواهند شد و هیچ گاه مبادلات تجاری کشور متوقف نخواهد شد.

با تصویب برجام، خوف و رجای منتج از سیاست چماغ و هویج غربی ها، مانع از تحرک و گردش سرمایه در اقتصاد کشور می شد. خوف از بازگشت تحریم ها، مانع سرمایه گذاری کلان با چشم انداز بلند مدت و رجای بهبود شرایط، مانع پذیرش و هماهنگی با واقعیت تحریم می شد. در نتیجه رکود، روز به روز عمیق تر شد، رکودی که به مراتب دامنه دارتر از دوران اوج تحریم ها است. به همین علت است که بازاریان و کنشگران اقتصادی با همه ی گلایه ها، آن دوره را به شرایط کنونی ترجیح می دهند.

بایدهای برجام اروپایی

به هر ترتیب، تکلیف ما با آمریکا یکسره شد. اما امروز یک میدان جدید، باز شده که می تواند ادامه بازی دیروز باشد. با خروج آمریکا از زمره کشورهای ۵+۱، سایر کشورها از جمله روسیه و چین و اروپا با انتقاد از تصمیم ترامپ، نسبت به برجام اعلام وفاداری کرده اند و از ایران خواسته اند به تعهداتش در برجام پایبند بماند.

این پیشنهاد اروپایی ها دو روی، می تواند داشته باشد؛ یک روی آن می تواند گسترش همکاری ها با ایران و اصطکاک با آمریکا باشد، هر چند بسیار تحلیل خوشبینانه ای است و روی دیگر آن ادامه بازی اقتصادی آمریکا، یعنی اتلاف وقت، فرصت سوزی و تعمیق مشکلات اقتصادی ایران است.

امروز که دیپلمات های ما مشغول مذاکره با اروپا برای دستیابی به یک برجام اروپایی هستند، فعالان اقتصادی داخل و خارج از کشور، دقیقا مشابه زمان مذاکرات هسته ای و ابتدای ریاست جمهوری ترامپ، منتظر نتیجه هستند. این انتظار یعنی توقف فعالیت های تاسیسی، توسعه ای، مولد و بلند مدت و هر میزان بلاتکلیفی طولانی تر شود، سرمایه ها نیز ساکن تر و رکود عمیق تر خواهد شد و البته مساله اینجا تمام نمی شود.

پروسه انتظار سرمایه ها برای سودآوری، یک پروسه نامحدود نیست که تا ابد ادامه داشته باشد و هر زمان شرایط به سامان شد وارد چرخه اقتصادی شوند، بلکه با استمرار ابهام و رکود، سرمایه ها اندک اندک به فکر یافتن فضایی جدید خواهند بود و از کشور خارج خواهند شد.

میزان سرمایه گذاری نقش بسیار کلیدی در توسعه پایدار دارد و این موضوع را می توان در تجربه کشورهای توسعه یافته مشاهده نمود. یکی از مهم ترین دلایل ایجاد چرخه های تجاری، نوسانات سرمایه گذاری است. سرمایه گذاران خصوصی بر خلاف دولت، برای سودآوری و بازدهی بیشتر تصمیم به سرمایه گذاری می گیرند، بنابراین وجود نااطمینانی و بی ثباتی در اقتصاد از سرمایه گذاری خصوصی جلوگیری می کند.

بر اساس یک پژوهش اقتصادی در سال ۱۳۸۷ عواملی چون فضای غیر امن اقتصادی، فساد و رانت سبب کاهش سرمایه گذاری خصوصی می شوند و در نتیجه آن به ازای هر یک واحد افزایش ریسک سرمایه گذاری در آن سال سرمایه گذاری به میزان ۲۲/۰ میلیارد ریال کاهش می یابد.

با این مقدمات، رعایت دو نکته در مذاکرات جاری بسیار حیاتی است؛ نکته نخست اخذ تضمین از طرف اروپایی مبنی بر اجرای برجام جدید است. تضمینی شفاف، عینی و قابل پیگیری. به نحوی که قابل تفسیر نباشد و مطالبات ما در آن تصریح شود. در غیر این صورت آب در هاون کوبیده ایم.

نکته دوم توجه به عامل زمان است. هم طول مدت مذاکرات و هم موعد قطعی اجرای تعهدات. دولت باید بداند بخشی از فعالیت های اقتصادی کشور، معطل نتیجه مذاکرات می ماند، پس هر چه کوتاه تر شود زیان کمتری می بینیم. از طرفی طول مدت توافق و موعد اجرای بندهای آن اهمیت شایانی دارند. به بیان ساده تر، باید برای سرمایه گذار داخلی و خارجی روشن باشد که از چه زمانی تا چه زمانی، چه کشورهایی در توافق هستند، هر یک چه وظیفه ای دارند و اگر تعهدی عملی نشد چگونه جبران خواهد شد؟ پر واضح است که در مفاد اقتصادی توافق، مطالبات هر میزان عددی باشند امکان تخطی کمتر می شود.

بهره سخن

مطلب پایانی آنکه این مذاکرات به سرانجام برسد یا نرسد و برجام اروپایی منعقد شود یا نشود، مساله اصلی جای دیگری است. چاره اساسی مشکلات اقتصادی کشور، نگاه به درون و اقتصاد درون زا با اتکای بر تولید ملی است و بود و نبود دیگران تنها بر سرعت حرکت ما اثرگذار است نه اصل حرکت. بگذریم از اینکه سهم تحریم ها در نسبت با سوء مدیریت ها، درصد کوچکی از مشکلات اقتصادی موجود کشور بوده است. در اقتصادی که تمام نیازهای اساسی و استراتژیک در داخل تامین می شود، تولید، رونق دارد و صنایع دانش بنیان اند، ریسک سیاسی و خارجی، اثر محدودی می تواند داشته باشد.

منبع:راهبرد معاصر