نگاهی به فراز و فرود‌های حضور روانشناسان در رشته‌های مختلف ورزشی

رشته‌ای که برای اولین بار در سال ۱۹۸۴ توسط انجمن روانشناسی امریکا اعتبار دانشگاهی کسب کرد و در همان سال، یک روانشناس ورزشی برای هر تیم امریکایی شرکت‌کننده در مسابقات المپیک تعیین شد. اتفاقی که طی این سال‌ها همه‌گیر شده و امروزه، تیم‌ها و ورزشکاران بزرگ دنیا از تیم روانشناسی بهره می‌برند که در تمام مراحل تمرین و مسابقه در کنار ورزشکار هستند تا از خصوصیات اخلاقی و رفتاری ورزشکار اطلاعاتی پیدا کنند و در زمان‌های سخت بتوانند کمک نمایند. به طور نمونه سوئدی‌ها که صعودشان به جام‌جهانی با حذف غول‌هایی، چون ایتالیا و هلند چیزی شبیه به یک معجزه بود، جلوتر از مکزیک، مدافع عنوان قهرمانی، آلمان و کره جنوبی، به عنوان تیم اول گروه F. به مرحله یک‌هشتم نهایی صعود کردند؛ موفقیتی که بدون شک قسمت اعظم آن به حضور روانشناس در کنار تیم برمی‌گشت که برتری ذهنی سوئدی‌ها را مزیت این تیم می‌دانست.

اگرچه اهمیت حضور روانشناسان ورزشی در کنار تیم‌های ورزشی سال‌های سال است که به اثبات رسیده و تیم‌ها و ورزشکاران مطرح دنیا به طور تخصصی به آن می‌پردازند، اما در ایران این مسئله هنوز آنطور که باید و شاید جا نیفتاده است. به طوری که یوسف کرمی، قهرمان اسبق تکواندو می‌گوید وقتی در المپیک ۲۰۰۴ آتن گفتم که به‌رغم توانایی فنی و فیزیکی بالا، مهارت ذهنی را کسب نکرده و احتیاج به روانشناس دارم تا بتوانم حرفه‌ای با او کار کنم، گفته شد که یوسف کرمی از لحاظ شرایط روحی و روانی مساعد نیست و مشکل دارد. شش سال بعد، اما کاروان اعزامی ایران به بازی‌های ۲۰۱۰ گوانگژو، شش روانشناس با خود به همراه می‌برد و بهترین عملکرد را در جدول مدال‌ها بعد از پیروزی انقلاب در این بازی‌ها کسب می‌کند و بر جایگاه چهارم تکیه می‌زند. موفقیتی که خسرو حمزه، رئیس کمیسیون ورزش انجمن روانشناسی ایران دلیل آن را حضور روانشناسان ورزشی در کنار نفرات اعزامی می‌خواند. روانشناسانی که البته در هیچ یک از رویداد‌های بین‌المللی بعدی فرصت حضور درکنار کاروان ایران را نداشتند و به زعم حمزه این غیبت می‌تواند اصلی‌ترین عامل از دست رفتن بسیاری از مدال‌ها در المپیک ریو باشد؛ چراکه ایران در این رقابت‌ها قهرمانان بسیاری در تکواندو، کشتی و... داشت که می‌توانستند با دست پر به کشور بازگردند اگر موفق می‌شدند بر فشار‌های روانی بازی‌ها فائق آیند.

بدون شک، با نگاه مناسب به بحث آمادگی ذهنی ورزشکاران و کمک گرفتن از روانشناسان متبحر می‌توان از حداکثر شانس کاروان برای کسب مدال‌های بیشتر استفاده کرد. به شرط اینکه مسئولان کمیته ملی المپیک نگاه واقعی به بحث روانشناسی داشته باشند نه نگاه تزئینی. اما گاه تجربه‌ای ناکام و گاه نگاهی نادرست مانع از آن می‌شود تا تیم‌های ورزشی با استفاده از روانشناسان ورزشی، به موفقیتی که در یک قدمی آنهاست دست یابند. برای نمونه، بنی تمیم، نایب رئیس فدراسیون کشتی در گفت‌وگو با «جوان» می‌گوید که چند تجربه ناکام، اجازه نداده تا فدراسیون کشتی در این مقوله به آنچه باید برسد: «حضور روانشناس ورزشی بدون شک تأثیر بسزایی در کسب موفقیت دارد، اما به شرط آنکه از نیرو‌های متخصص و کاربلد استفاده شود که اشراف کامل به حوزه‌های ورزشی داشته باشند. برای نمونه فدراسیون کشتی چند تجربه ناموفق در این زمینه داشته، اما با این وجود، اهمیت موضوع باعث شده تا همچنان از روانشناسان ورزشی در تیم‌های پایه استفاده کنیم؛ چراکه این یک امر اثبات شده است، اما به شرط استفاده درست از مهره‌های کارآمد.»، اما همانطور که رئیس کمیسیون ورزش انجمن روانشناسی ایران هم اشاره می‌کند، هنوز دیدگاه خوبی نسبت به تقویت مهارت‌های روانی ورزشکاران خود از طریق روانشناسان ورزشی نیست و این تصور وجود دارد که مربی خود می‌تواند هم در زمینه مهارت‌های روانی و هم تکنیکی عملکرد موفقی داشته باشد و بر اساس همین دیدگاه است که بسیاری از فدراسیون‌ها هنوز نتوانسته‌اند به اهمیت روانشناسی پی ببرند در صورتی که یکی از عوامل موفقیت تیم‌ها در بازی‌های حساس و مهم حضور روانشناس در کنار تیم‌های ورزشی است و اگرچه مربیان می‌توانند در بخش‌هایی از این حوزه مانند برانگیختن انگیزه و روحیه ورزشکار مدیریت کنند، اما حیطه کاری مربیان و دانش آن‌ها در زمینه‌های دیگر است.

با توجه به اهمیت بحث روانشناسی ورزشی و مهارت‌های ذهنی ورزشکاران در نیل به موفقیت در مسابقات مهم، غیبت روانشناسان ورزشی در کاروان اعزامی به جاکارتا باعث ایجاد دغدغه‌های بسیار شده است. با این حال دکتر محمد بنی جمالی مسئول تشکیل پرونده سلامت ورزشکاران اعزامی به بازی‌های آسیایی جاکارتا بر این باور است که حضور روانشناس زمانی تأثیرگذار است که تیم‌ها از مدت‌ها قبل و از زمانی که برنامه اردویی و آماده‌سازی تیم‌های اعزامی خود به بازی‌های آسیایی جاکارتا را آغاز کردند، از این متخصصان استفاده کنند نه فقط در اندک زمان برگزاری مسابقات؛ مسئله‌ای که باید لزوم اجرای آن فرهنگ‌سازی شود تا تمامی فدراسیون‌ها با توجه به اهمیت حضور روانشناسان ورزشی، با استفاده از این متخصصان، زمینه موفقیت تیم‌ها و ورزشکاران را فراهم کنند. چراکه همانطور که صابر مهری، روانشناس تیم ملی شنا می‌گوید: «هر چقدر ورزش تکنیکی‌تر باشد، قاعدتاً نیاز است که روی مهارت‌های روانشناختی مثل کنترل و بازیافت بیشتر کار شود.»، اما این مستلزم آن است که نگاه منفی مسئولان و مربیان تیم‌ها نسبت به این حوزه تغییر کند و ضرورت و اهمیت کار روانشناسی مسجل شود تا سایر فدراسیون‌ها نظیر فدراسیون کشتی، شنا، قایقرانی، تنیس روی میز و والیبال به اهمیت حضور متخصصان روانشناسی در کنار ورزشکاران پی برده و با استفاده از آن برای رسیدن به موفقیت بیشتر اهتمام ورزند.