مهمترین منابع آلوده کننده دریا و دریاچه‌ ها

ستاره | سرویس علوم - "آب مایه حیات است" و در واقع این سخن به حقیقت آشکاری اشاره می‌کند. با توجه به این واقعیت که حدود ۷۰ درصد از سطح زمین را آب تشکیل داده است، بدون تردید یکی از بزرگترین منابع مورد نیاز انسان هم آب است. به عنوان یک دانش آموز جوان، در این دوران، راه‌های متعددی برای محافظت از آب را به ما آموزش داده‌اند، و هنگامی که به این وظیفه فکر می‌کنیم، درمی‌یابیم که آب تقریباً در تمام امور روزمره و فرآیند‌های مهم زندگی انسان، چه در امور خانگی و چه برای مقاصد صنعتی، به عنوان عنصری حیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود، بررسی دقیق‌تر منابع آلوده کننده دریاها و دریاچه‌ها ما را به شدت شوکه خواهد کرد.

آب دریا‌ها و دریاچه‌ها به دلیل فراوانی آلودگی‌های متنوع، از پلاستیک‌های شناور گرفته تا آلودگی‌های شیمیایی، به مخازنی سمی تبدیل شده‌اند. به زبان ساده، آلودگی دریا‌ها و دریاچه‌ها را آلودگی آب می‌نامند. به همین دلیل استفاده نادرست از دریاچه‌ها، تالاب‌ها، اقیانوس‌ها، رودخانه‌ها، مخازن آبی و ... آلودگی آب تلقی می‌شود. به عبارت دیگر، وقتی از آلودگی آب سخن به میان می‌آید که اجسام آلوده کننده چه به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم در آن تخلیه و رها می‌شوند. این مواد بر روی کیفیت و سلامت آب تاثیر منفی می‌گذارند.


آلودگی آب مشکلی جدی و هولناک است و پتانسیل کافی برای سوق دادن کره زمین به سوی نابودی را دارد. آب به سادگی با دیگر مواد حل می‌شود و این امر اغلب آلوده کننده‌ها را قادر می‌سازد تا به سادگی در آن حل شده و آن را آلوده کنند. اولین تأثیر مستقیم آلودگی آب توسط جانداران و پوشش گیاهی درون آن از جمله دوزیستان حس می‌شود. در سطح انسانی نیز، روزانه افراد فراوانی به دلیل مصرف آب آلوده و ناخالص جان خود را از دست می‌دهند.

طبق گزارش سال ۲۰۰۸ اکونومیست، در هندوستان روزانه تعداد ۱۰۰ کودک در اثر بیماری اسهال می‌میرند و این تعداد به طرز نگران کننده‌ای در پنج سال گذشته افزایش یافته است. فعالیت‌های طبیعی و انسانی در آلوده شدن آب دخالت دارند. فوران آتش فشان‌ها، زمین لرزه‌ها، سونامی‌ها و ... به عنوان رخداد‌های طبیعی آلوده کننده آب، اکوسیستم‌های درون آن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.

آلوده کننده‌های آب به صورت‌های مختلفی دسته‌بندی شده‌اند که از موارد عمده آن می‌توان به آلوده کننده‌های تک منبعه و چندمنبعه اشاره کرد. اصطلاح آلوده کننده‌های تک منبعه به آلودگی ناشی از یک منبع خاص دلالت دارد، برای مثال تخلیه خروجی‌های کارخانه‌ها در آب یک آلوده کننده تک منبعه به شمار می‌آید. از سوی دیگر، آلوده کننده‌های چندمنبعه آن‌هایی هستند که از چند منبع متفاوت منتشر می‌شوند. شاید بتوان آب آلوده پس از باران‌ها را که چند منطقه مختلف را طی می‌کند، یکی از آلوده کننده‌های چندمنبعه دانست.

اکنون بهتر است به عوامل و منابع آلوده کننده دریا و دریاچه‌ ها بپردازیم که به قرار زیر هستند:

تولید کننده حجم کلانی از زباله‌های حاوی مواد شیمیایی سمی و آلوده کننده‌هایی که موجب آلودگی هوا و آسیب رساندن به انسان و محیط زیست می‌شوند، صنایع هستند. آن‌ها حاوی آلوده کننده‌هایی، چون سرب، جیوه، سولفور، آبستوس، نیترات و تعداد فراوانی مواد شیمیایی مضر دیگر اند. بسیاری از صنایع فاقد سیستم مطلوب مدیریت زباله هستند و زباله‌ها را در آب‌های پاکی که به رودخانه‌ها، کانال‌ها و سپس دریا‌ها ریخته می‌شوند، تخلیه می‌کنند. این در شرایطی است که مواد شیمیایی سمی قابلیت تغییر رنگ آب، افزایش مقدار مواد معدنی مضر (آب خوراکورها)، تغییر دمای آب و تحمیل خطرات جدی بر ارگانیسم دریایی را دارند.

فاضلاب و پسماند‌های آبی که هر خانوار تولید می‌کند به صورت شیمیایی عمل کرده و به آب پاک دریا‌ها وارد می‌شوند. فاضلاب‌ها حامل باکتری‌ها و مواد شیمیایی مضری هستند که می‌توانند منجر به ایجاد مشکلات جدی سلامتی شوند. جرم‌های بیماری‌زا به عنوان یکی از آلوده کننده‌های آب شناخته شده‌اند. مجاری فاضلاب خانوار‌های شهری حاوی چندین نوع جرم بیماری‌زاست. میکرو ارگانیزم داخل دریا‌ها به عنوان عامل چند بیماری خطرناک شناخته شده و همچنین تبدیل به بستر رشد جانداران حامل این بیماری‌ها شده‌اند. این جانداران بیماری‌های مزبور را از طریق انواع تماس‌های مختلف به فرد منتقل می‌کنند، که نمونه بسیار شایع آن عبارت از مالاریا است.

فرآیند کار در معدن عبارت است از شکستن صخرهها و استخراج زغال و دیگر منابع معدنی از اعماق زمین. وقتی که این عناصر به صورت خام استخراج میشوند، حاوی مواد شیمیایی مضری هستند که در صورت اختلاط با آب میتوانند به افزایش میزان عناصر سمی و در نتیجه مشکلات سلامتی بیانجامند. فعالیتهای معدنی عامل انتشار چند نوع زباله فلزی و سولفید از صخرهها بوده و برای منابع آبی مضر هستند.

در برخی از کشور‌ها دولت‌ها زباله‌هایی را که هر خانوار به صورت‌های مختلفی از قبیل کاغذ، آلومینیوم، پلاستیک، شیشه و غذا تولید می‌کند، جمع آوری کرده و در عمق دریا‌ها ذخیره می‌کنند، در حالی که فرآیند تجزیه این مواد از ۲ هفته تا ۲۰۰ سال طول می‌کشد و با ورود چنین موادی به دریا‌ها نه تنها آب آلوده خواهد شد بلکه حیوانات دریایی هم از آن آسیب خواهند دید.

یکی از مهمترین و شایعترین منابع آلوده کننده دریا و دریاچه‌ ها نشت نفت از نفت‌کش‌هاست. در چنین مواردی مقدار فراوانی نفت که قابل حل شدن در آب دریا نیست، وارد دریا می‌شود، به همین دلیل مشکلات نگران کننده‌ای را برای حیات وحش دریایی از قبیل ماهی‌ها، پرندگان و ماهی‌خواران به وجود می‌آورد. برای مثال اگر یک کشتی حامل مقدار فراوانی نفت دچار صانحه شود و نفت به دریا نشت کند، با توجه به میزان نشتی، وسعت اقیانوس و سمی بودن آلوده کننده‌ها، آسیب‌های شدیدی به جانداران مختلف آن ناحیه وارد خواهد شد.

استفاده از سوخت‌های فسیلی موجب تولید مقدار قابل توجهی خاکستر در جو زمین می‌شود؛ و هنگامی که ذرات حاوی مواد شیمیایی سمی با آب بخار شده موجود در جو ترکیب می‌شوند، شاهد بارش باران‌های اسیدی می‌شویم. همچنین، مقدار دی اکسید کربن ناشی از استفاده از سوخت‌های فسیلی منجر به گرم شدن هوای زمین می‌شود.

کشاورزان از این مواد به جهت محافظت از محصولات خود در برابر حشرات و باکتری‌ها استفاده می‌کنند. این قبیل مواد شیمیایی برای رشد گیاهان مفید هستند، ولی در صورت ترکیب با آب خطراتی را برای گیاهان و حیوانات به وجود می‌آورند. همچنین باید به یاد داشت که در زمان بارندگی، مواد شیمیایی مزبور با آب باران ترکیب شده و به رودخانه‌ها و کانال‌های آبی ریخته می‌شوند که این خود آسیب‌های جدی به جانداران آبزی وارد می‌کند.

حتی یک نشت کوچک در خطوط انتقال فاضلاب می‌تواند باعث آلودگی آب‌های زیرزمینی شود، به طوری که دیگر قابل آشامیدن نباشند؛ و در صورتی که خطوط انتقال به سرعت تعمیر نشوند، آب نشت یافته به سطح زمین رسیده و تبدیل به بستر رشد حشرات و پشه‌ها می‌شود.

افزایش دمای زمین به دلیل اثرات گلخانه‌ای به گرمایش جهانی انجامیده است. این پدیده موجب افزایش دمای دریا‌ها و اقیانوس‌ها شده و به مرگ جانداران آبزی و گونه‌های دریایی منتج شده است. لاشه این جانداران مرده تا حدودی باعث آلودگی آب دریا می‌شود.

انرژی هسته‌ای از طریق شکافت یا همجوشی هسته‌ای تولید می‌شود. عنصری که در تولید انرژی هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، اورانیوم است که یک ماده شیمیایی به شدت سمی به شمار می‌رود. پس برای پیشگیری از هرگونه حادثه هسته‌ای، لازم است زباله‌های هسته‌ای را که به واسطه مواد رادیواکتیوی تولید می‌شوند در جایگاه اصلیشان قرار داد. اگر زباله‌های هسته‌ای به طرز شایسته سازمان‌دهی نشوند، می‌توانند خطرات محیط زیستی جدی به دنبال داشته باشند، همان طور تاکنون شاهد اتفاقات انگشت شماری در روسیه و ژاپن بوده‌ایم.

همگام با رشد و افزایش جمعیت تقاضای مسکن، غذا و پوشش نیز افزایش یافته است. همان طور که شهر‌ها و شهرک‌ها توسعه می‌یابند شاهد افزایش استفاده از کود‌های شیمیایی، فرسایش خاک به دلیل قطع درختان جنگلی، افزایش ساخت و سازها، جمع آوری و برخورد نامطلوب با فاضلاب‌ها، دفن زباله به سبب افزایش تولید آن و افزایش مواد شیمیایی حاصل فعالیت کارخانه‌ها برای تولید مواد بیشتر هستیم. همه موارد گفته شده تاثیر زیادی بر آلودگی آب دریاها و دریاچه‌ها دارند.

مکان‌های دفن زباله تپه‌هایی از زباله هستند که بوی تعفن نامطلوبی را پخش می‌کنند و معمولاً در حاشیه شهر‌ها مشاهده می‌شوند. در هنگام بارندگی احتمال نشت زباله‌های دفن شده وجود دارد و این نشتی‌ها، که حامل انواع آلودگی‌ها هستند، میتوانند منجر به آلودگی آب دریاها و دریاچه ها و همچنین آب‌های زیرزمینی شوند.

شاید در نظر گرفتن پسماندهای حیوانی به عنوان یکی از منابع آلوده کننده آب دریا و دریاچه‌ ها کمی عجیب به نظر برسد، اما باید بدانید که لاشه حیوانات بر آلودگی آب‌های آزاد تاثیرگذار هستند. پسماند‌های حیوانی که در هنگام بارندگی به درون رودخانه‌ها و دریاها شسته می‌شوند با دیگر مواد شیمیایی مضر ترکیب شده و موجب پیدایش بیماری‌هایی از قبیل وبا، اسهال، طب زرد، اسهال خونی و تیفوئید می‌شوند.

هر دو عامل ارکانیگ و غیرارگانیک می‌توانند به آلودگی آب دریاها و دریاچه‌ها بیانجامند. عوامل ارگانیک شامل ترکیبات ارگانیک سبک، سوخت‌ها، زباله‌های درختان، گیاهان و ... می‌شود؛ و عوامل غیرارگانیک نیز شامل آمونیاک، زباله‌های شیمیایی کارخانه‌‌ها، دورانداخته‌های وسایل آرایشی و ... می‌شود. آب‌هایی که از میان مناطق مختلف عبور می‌کنند معمولاً به وسیله تمام اشکال زباله‌های مشمول کود‌ها که در مسیر خود جاروب می‌کند، آلوده می‌شوند؛ و این آب‌های آلوده به بدنه آبی ما و برخی اوقات، به کلیه گیاهان و حیوانات یک اقلیم و افرادی که در تمام طول مسیر از آن استفاده می‌کند، رسوخ می‌کنند.

موارد گفته شده موجب پیدایش نوعی آگاهی در خصوص محافظت از آب شده است. امروزه در سطوح مختلف تلاش‌هایی برای نجات منابع آبی شکل می‌گیرد. محدودیت‌هایی بر صنایع و موسسات کارخانه‌ای در مورد آلوده کردن منابع آبی وضع شده و توصیه شده است تا از روش تصفیه زباله‌های آلوده خود استفاده کنند. درست است که آلودگی آب پدیده معمولی به شمار می‌آید، اما یکی از حوزه‌هایی است که هوشیاری فراوانی می‌طلبد. امروز باید آب را حیاتی دانست و از آن محافظت کرد تا بتوان فردا را زندگی کرد.