انسان دست‌پرورده رسانه‌ها

خبرگزاری فارس؛ گروه دیدگاه: انسان بر اساس ادراکش عمل می‌کند، نه بر اساس واقعیت. یعنی مردمان بیش از آنکه به واقعیت‌ها تن دهند، تصویرها را می‌انگارند. اینجاست که نقش رسانه در عالم جدید، ممتاز و مؤثر می‌شود. این رسانه است که بین واقعیت‌ها و اذهان مردم فاصله می‌اندازد و با قاب‌بندی غرض‌ورزانه پدیده‌ها، تصویرهای خودساخته از واقعیت را به مردم گزارش می‌دهد. نظیر آنچه که در فاصله گذاری بین «واقعیت ایران» و «تصویر مردمان غربی از ایران» پدیدار آمده است؛ یا نظیر تصور مخاطب از گروه تکفیری داعش و انگاره‌هایی که از قدرت هیولایی او در ذهن‌ها نقش بسته است. رسانه، کارگردان تصویر ساز عالم ارتباطات است و اذهان مردم، مشتری‌های ثابت و دربند بنگاه‌های رسانه‌ای هستند.
اما در سطح دیگر، تصویرهای ذهنی، انباره‌های علمی ذهن انسان را پر می‌سازد و عملاً مجموعه عملی رفتارهای او را رقم می زند و می دانیم مردم چیزهایی را مرتکب می‌شوند که پیش از آن، در سطح «علم و باور» نسبت به آن شناخت پیدا کرده‌اند. گرچه نقش «جهان»، «جامعه» و «فطرت» به عنوان زیربنای کنش‌های انسانی، کتمان ناشدنی است و حتماً سهمی به سزا در عادت‌ها و رفتارهای تک تک ما دارد اما به هرتقدیر کنش‌های انسان محصول «علم» است و درست در نقطه مقابل، یک فلش برگشت وجود دارد: «عمل» آدمی نیز تبدیل به «علم» او می‌شود. سن و سال که بالا می‌رود، نهاد آدمی با اعمال او سرشار می‌شود، اما نه در فرم و قالب «عمل» که در شکل و شیوه «علم». عملگری و کسب تجربه، نظام معرفتی انسان را تغییر می‌دهد و این چرخه مدام ادامه می‌یابد. «عمل» تبدیل به «علم» شده و در ادامه «علم»، «عمل» را متولد می‌کند.
ممکن است پرسیده شود اساساً چگونه می‌شود که عمل‌های آدم، در وجود و نفس او در قالب علم ذخیره می‌شود؟
قرآن می‌فرماید: «و الَّذین جاهَدوا فینا لَنَهدینَّهُم سُبُلَنا» (عنکبوت – 16) (آنان که در مسیر ما جهاد می‌کنند به راه‌های هدایت راهنمایی می‌شوند). «جهاد» از جنس عمل است و «هدایت» از تبار علم و باور. طبیعتاً علم نتیجه طبیعی عمل نیست اما این عبارت قرآنی می‌فهماند که مجاهدان فی سبیل الله به سطح بالاتری از معرفت دست پیدا می‌کنند. یعنی آنکه علم و معرفت صرفاً نتیجه مدرسه و تحصیل و کتاب نیست. خیلی وقت‌ها عملگری می‌تواند با نهاد آدمی کاری کند که صدها دانشگاه و کرسی تدریس برای آن کارایی ندارند.

البته نبایستی این جنس از علم را با اندوخته اطلاعات، یعنی آن چیزی که در قالب فرمول‌ها و حفظیات مطرح است، اشتباه گرفت.
آیه دیگری نیز در قرآن می‌تواند عهده‌دار همین ادعا باشد: «ثُمَّ کانَ عاقِبَه الَّذینَ أَساؤُا السُّوای أَن کذَّبوا بِآیاتِ اللَّه» (روم – 10) «سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند.» اینجا نیز همین تبدیل و تحول حاکم است. کسانی که اعمال بد مترکب می‌شوند (یعنی از جنس عمل) به سمت تکذیب آیات خدا می‌شتابند (یعنی از جنس باور و معرفت)

حال به‌واسطه این استدلال، یک پیام مهم برای اهالی رسانه، استخراج می‌شود. آدمی محصول علم است. علمی که می‌تواند برون داد رفتارها و کنش‌های او باشد و همین علم شاکله انسان را دچار تغییر و تبدل می‌کند؛ و انسان با شاکله جدید دست به رفتارهای جدیدتر می‌زند.

رسانه می‌تواند بین واقعیت و انسان، فاصله انداخته و عملاً آگاهی او را از واقعیت دستخوش تغییر کند. اینچنین است که رسانه باید خود را مسؤول و پاسخگو بداند که می‌خواهد بر سر شاکله انسان‌ها چه بلایی بیاورد. گاهی رسانه، با اصلاح معرفت‌های آدمی، او را به قوس بالاتری از انسانیت می‌رساند و گاهی با انحراف باورهای او، انسان را به مقام حیوانیت تنزل می‌دهد.

(برگرفته از گفتارهای دکتر عطاء الله رفیعی آتانی)

انتهای پیام/