صنعت چاپ به قدمت علوی می‌نازد

به گزارش بوشهر24، بی تردید یکی از مهم‌ترین اتفاق‌های تاریخ بشریت، اختراع دستگاه چاپ بوده است، اگر چه می‌توان اختراع دستگاه چاپ را به هزاران سال قبل از میلاد مسیح نسبت داد که بر روی خشت‌های گل رس مهر می‌زدند، اما در نهایت یوهانس گوتنبرگ آلمانی بود که در سال ۱۴۵۶ میلادی، جوهر چاپ را کشف کرد و چاپ را میسر ساخت.

آنچه که استفاده از دستگاه چاپ گوتنبرگ را دشوار می‌کرد، هزینه‌های سرسام آور آن بود که باعث شد تا دستگاه دیگری جایگزین آن شود، به طوری که ۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، آلوئیس زنه فلدر، چاپ سنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد.

دستگاهی که زنه فلدر اختراع کرد قابلیت چاپ متن و تصویر را داشت و برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه مناسب بود.

اگر چه درباره آغاز چاپ سنگی در ایران روایات متعددی شنیده می‌شود، اما به نظر می‌رسد اولین چاپخانه ایران در شهر تبریز تاسیس شد.

عباس میرزا نایب‌السلطنه، میرزا زین‌العابدین تبریزی را مامور یادگیری فن چاپ و راه انداختن اولین چاپخانه در تبریز کرد. میرزا زین‌العابدین تبریزی در سال ۱۲۳۳ هجری قمری ابزارآلات چاپ حروفی را به تبریز آورد و با حمایت عباس میرزا نایب السلطنه که در آن زمان حکمران آذربایجان بود، مطبعه (چاپخانه) کوچکی برقرار کرد.

هدف عباس میرزا از راه اندازی چنین صنعتی، تعلیم سپاه برای مقابله با نیرو‌های روس بود. وی نبود اطلاعات و به ویژه کتاب را عامل اصلی عقب ماندگی ایران می‌دانست و صنعت چاپ را راهی برای هموارسازی آبادانی کشور می‌دانست.

چاپخانه سنگی در مدت کوتاهی در تهران، اصفهان، بوشهر و سایر شهر‌های ایران تاسیس شد و بیش از ۵۰ سال هر چه در ایران چاپ می‌شد، به روش سنگی بود. اگرچه هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی نیز راه اندازی شده بود، ولی با توجه هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد و بعد‌ها در اواخر دوره قاجار دوباره حروف سربی و استفاده از آن رایج شد.

صنعت چاپ در بوشهر

استان بوشهر در صنعت چاپ قدمتی دیرینه دارد. با توجه اسناد،چاپخانه «علوی»، پس از چاپخانه «مظفری» دومین چاپخانه در بوشهر است. چاپخانه مظفری یکی دو سال قبل از علوی شروع به کار کرد اما دوام چندانی نیافت. البته به استناد نوشته‌ها چاپخانه به‌شکل نوین و نزدیک به شرایط روز را علوی‌ها پایه‌گذاری کردند.این چاپخانه سال ١٢٨٦ هجری شمسی به همت مرحوم سید عبداله علوی بهبهانی با ورود چاپ سنگی از هند بنا نهاده شد.

چاپخانه‌های «احودیه» و خلیج فارس هم با فاصله زمانی کم پس از چاپخانه علوی در بوشهر شروع به کار کردند، که چاپخانه احودیه سال‌های طولانی فعال بود اما چاپخانه خلیج فارس فعالیت کوتاه‌تری داشت.

علاقه به چاپ در خاندان علوی موروثی شده و آن‌ها پس از جد خود راهش را ادامه داده‌اند و نگذاشته‌اند فراز و نشیب‌ها جوهر چاپخانه را خشک کند.

اکنون نسل چهارم خاندان علوی عهده دار مدیریت چاپخانه‌ است.

سید مهدی علوی بهبهانی گفت: ۱۱۱ سال پیش، جد من، سیدعبدالله علوی بهبهانی ماشین‎آلات چاپ سنگی را به همراه چهار کارگر هندی از هندوستان به بوشهر آورد. دستگاه‎ها کارشان را شروع کردند و کارگران هندی آن‌ها به آموزش کارگران ایرانی ما پرداختند.

علوی افزود: اوایل، خانواده خود ما بود که آموزش دید و بعد‌ها افراد زیادی به همت خانواده ما، آموزش دیدند و چاپچی شدند.

مدیر چاپخانه علوی ادامه داد: این چاپخانه علاوه بر چاپ کتاب، یک روزنامه به نام «نور افشان» هم چاپ می‌کرد که مدیر مسئول و صاحب امتیاز آن پدرم بود و سردبیری آن روزنامه را خانم سلامی از زنان بادانش آن زمان بر عهده داشت. این روزنامه تا دهه‎ ۲۰ با همین عنوان فعالیت می کرد و بعد از آن به «ندای جنوب» تغییر عنوان داد. این روزنامه تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در چاپخانه علوی منتشر می‌شد و پس از آن به سرنوشت مطبوعات زمان خود گرفتار و تعطیل شد.

وی گفت: چاپخانه علوی در سال ۱۳۷۸ تصمیم گرفت برای گسترش کارخود در تهران هم شعبه‌‌ای تاسیس کند و این شد که دفتر چاپخانه علوی در خیابان ۳۰تیر تهران راه‌اندازی شد.

علوی یکی از افتخارات چاپخانه علوی را چاپ قرآنی با تذهیب و مطلا در ۱۰۱ سال پیش عنوان کرد که اکنون در مرکز ایران شناسی شعبه بوشهر ثبت شده است.

سرپرست چاپخانه علوی گفت:خاندان علوی از خدمت گزاران صنعت چاپ در بوشهر هستند که با توجه به علاقه زیادشان به فرهنگ و هنر این دیار زحمت‌های بسیاری برای بقای این چاپخانه کشیده اند.

خانم زنگنه با بیان اینکه مشکلات صنعت چاپ در بوشهر گسترده است، افزود: با توجه به کش و قوس‌های فراوان وضعیت اقتصادی در سال‌های اخیر، به همت خانواده علوی چاپخانه اگر چه روز‌های پر فراز و نشیبی را به خود دیده، اما هیچگاه نا امید نشده است و گذر زمان نه تنها مانعی برای فعالیت چاپخانه علوی نبوده بلکه آن را صیقل داده است.

وی بیان کرد:اکنون چاپخانه علوی با امکانات لیتوگرافی نوین, چاپ افست , دیجیتال , خدمات تکمیلی و پس از چاپ، جزو چاپخانه‌های مجهز استان بوشهر به شمار می‌آید.

موزه چاپ به همت خاندان علوی

چندی پیش خاندان علوی تصمیم گرفتند خانه قدیمی‌شان را که در بافت قدیم بوشهرقرار دارد، برای ایجاد موزه چاپ به میراث فرهنگی اهدا کنند.

بر همین اساس مرمت این عمارت که مربوط به اواخر دوره قاجار است، از سال ۹۵ با ۱۴ میلیارد ریال اعتبار آغاز شد و اوایل شهریور امسال به پایان رسید.

مساحت عمارت علوی ۵۷۲ مترمربع و اعیانی آن نیز ۴۷۰ مترمربع است. این عمارت در دی ۱۳۸۰ به شماره ۴۷۰۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تا چند وقت دیگر لوازم چاپ قدیمی به عمارت علوی انتقال می‌یابند، تا این بنای قدیمی جایگاهی شود برای حفظ پیشینه بخشی از فرهنگ مردم فرهنگ دوست استان بوشهر و مرکزی برای تحقیق پژوهشگران و علاقه‌مندان به صنعت چاپ. /باشگاه خبرنگاران جوان