بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام


حجم ذخایر اثبات شده نفت خام در کشورهای عضو اوپک، تقریبا 1214 میلیارد بشکه می باشد که معادل 82 درصد کل ذخایر دنیا است. کشور ونزوئلا با داشتن 302.8 میلیارد بشکه در رتبه نخست دارندگان ذخایر نفت خام قرار دارد. رتبه بعدی متعلق به عربستان (266 میلیارد بشکه) و ایران (156 میلیارد بشکه) است.

به گزارش واحد سنجش و راه حل های رفتاری در بازار (آبسیم) بورس نیوز، صنعت نفت در برگیرنده و چرخ محرک بسیاری از صنایع مانند خودروسازی، پتروشیمی، فولاد و بطور کلی اقتصاد ایران و جهان است. بخش های مختلف این صنعت شامل اکتشاف و استخراج نفت، پالایش نفت خام و میعانات گازی و حمل و نقل مواد هیدروکربوری است. بخش پالایش نفتخام یکی از بخشهای مهم صنعت نفت است. اهمیت این بخش از صنعت نفت آن است که در صورت نبود آن، استفاده چندانی از این ماده استراتژیک نمی توان کرد و وجود این صنعت است که استفاده از نفتخام را امکان پذیر می کند. بیشترین محصولاتی که این صنعت تولید می کند، بنزین، گازوئیل، نفت سفید، سوخت جت، نفت کوره و مواد خام دیگر است، که بعنوان سوخت و ماده اولیه صنایعی مانند تولید فرآورده های شیمیایی (از جمله محصولات دارویی، حلالها، کودهای شیمیایی، آفت کشها و پلاستیک)، صنعت حمل و نقل، خودروسازی و ... محسوب می شود. در واقع زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز (زنجیره ارزش مجموعه عملیاتی است که در یک صنعت به صورت زنجیرگونه انجام می گیرد تا به خلق ارزش منجر شود) شامل سه بخش اصلی است: استخراج، پالایش و پتروشیمی.

پالایشگاه را می توان بر اساس نوع خوراک دریافتی آن طبقه بندی کرد که بر این اساس شامل: پالایشگاه نفت خام و پالایشگاه میعانات گاز است. بخش پالایشگاه نفت خام، بخشی است که با آن، از تفکیک و تصفیه نفت خام، محصولات متنوع و پر ارزشی از قبیل گاز مایع، سوخت اتومبیل و سوخت جت، انواع روانکار، نفت سفید، حلالهای نفتی، مواد اولیه پتروشیمی ها (مانند نفتا) و ... تولید می شود.

صنعت نفت را از لحاظ تکمیل فرآیند تولید محصول به سه بخش که شامل صنایع پاییندستی، میاندستی و بالادستی است، تقسیم کرد. البته در بیشتر موارد صنایع میاندستی را جزئی از صنایع پاییندستی به حساب میآورند. بخش بالادستی از صنعت نفت فعالیتهای گوناگونی را شامل می شود، فعالیتهایی مانند: حفاری، لوله گذاری، تأمین کشتی لوله گذار و یدک کش، تأمین قطعات و تجهیزات و ... می شود. همچنین شرکتهایی نیز وجود دارند که در جهت انتقال نفت و گاز استخراجی از محل استخراج این محصول و توزیع آن به بخش میاندستی، در حال فعالیت هستند. پس از تولید نفت خام و حمل آن، جهت تبدیل این ماده خام، نفت خام تحویل بخش میان دستی (پالایشگاهها) می شود. پالایشگاهها در این مرحله از طریق روشهای مختلف، نفت خام دریافتی را به مواد و محصولات دیگر تبدیل کرده یا از آن استحصال می کند.

پس از استحصال و تولید مواد و محصولات مختلف از نفت خام، از طریق شبکه توزیع به مصرفکننده نهایی تحویل داده می شود. در بخش پایین دستی این صنعت نیز، واحدهایی قرار دارند که از محصولات تولیدی در بخش میان دستی، استفاده کرده و به محصولات نهایی تبدیل می کنند، محصولاتی که بتوان آنها را به مصرف کننده نهایی عرضه کرد.
شکل 1- زنجیره فعالیت در صنعت نفت
بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام

نفت خروجی از چاه ماهیت بسیار پیچیده ای دارد. بخش هیدروکربنی آن باید به محصولاتی که قابل انتقال و ذخیره سازی باشد، تفکیک شده و آلاینده ها از آن زدوده شود. جداسازی فازهای جریان محصول خروجی از چاه توسط تفکیک کننده ها انجام می شود. در دستگاه تفکیک کننده گازها، هیدروکربن،آب و مواد جامد از هم جدا شده و سپس هرکدام به طور جداگانه فرآوری می شوند.

شکل 2- فرآیند تولید و بهره برداری صنعت پالایش نفت
بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام

1- معرفی فرآیند و فرآورده های پالایشگاه نفت

در ادامه این شکل، بررسی فرآیندها و فرآورده های پالایشگاه نفت خام شرح داده شده است.

نفت خام برای تبدیل به فرآورده­های مورد نیاز بوسیله خطوط لوله، راه آهن، نفتکش ها، و کامیون ها به پالایشگاه ها منتقل می­شود. هنگامی که نفت خام وارد پالایشگاه می ­شود فرآیندی موسوم به مراحل تقطیر را طی می­کند. در این فرآیند اجزاء تشکیل دهنده نفت خام از آن جدا شده و می­توان این اجزاء را بیشتر پالایش نمود. فرآیند تقطیر از زمان ورود نفت خام به بویلری با فشار بالا شروع می­شود. نفت خام خود مخلوطی از هیدروکربن های مختلف است.

بویلر مخزنی است که نفت در آن جوش می آید و مانند آب بخار می شود. نفت خام تا 1112درجه فارنهایت گرم و به فرآورده های مختلف تفکیک می­شود. این فرآورده­ها شامل گازها، نفتا، بنزین، نفت سفید، گازوئیل، روغن های روانکاری، روغن های سنگین و نفت کوره و ... می باشند.

شکل 3- فرآیند جداسازی فرآورده های نفت در پالایشگاه

بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام

2-1- فرآورده های نفت خام

دسته بندی محصولات پالایشگاه نفت خام از نظر تعداد کربن در جدول زیر نشان داده شده است.

جدول 1- محصولات پالایشگاه نفت بر اساس تعداد کربن

بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام

همچنین فرآورده های حاصل از میعانات نفت خام را می­توان به چند گروه اصلی و فرعی تقسیم نمود. این فرآورده­ها پس از پالایش بیشتر به موادی تبدیل می­شوند که در زندگی روزمره ما مورد استفاده قرار می­گیرند:

محصولات اصلی:

- گازهای سبک:

این گازها شامل هیدروژن و هیدروکربن های سبک و کم کربن است که معمولا به عنوان سوخت صنعتی یا ماده اولیه پتروشیمی ها به کار گرفته می­شود.

- گازهای مایع و گاز نفتمایع شده:

گاز نفت مایع شده مخلوطی از گازهائی مانند پروپیلن ها و سرد کننده ها می باشند، که اغلب در مصارف خانگی برای پخت و پز و مصارف گرمایشی یا سرمایشی و سوخت وسایل نقلیه بکار می روند. انواع دیگر گاز نفت مایع شده، LPG یا پروپان و بوتان می باشند. گاز نفت مایع شده در فشار معمولی جو بخار می شود بنابراین باید آن را در کپسولها یا مخزن های فولادی با جدار زخیم تحت فشار نگهداری نمود.

گازهای مایع شامل پروپان و بوتان و یا مخلوط تجاری این دو که به عنوان سوخت کپسولهای خانگی و صنعتی استفاده می­شود. از این دو آلکان برای تولید پروپیلن و بوتادین در پتروشیمی ها نیز استفاده می­کنند.

- بنزین:

بطور میانگین حدود 15% نفت خام را بنزین تشکیل می دهد. از بنزین در موتورهای درون سوز مانند اتومبیل ها استفاده می شود. بمنظور بالابردن درجه اکتان پس از طی مرحله تقطیر به بنزین تصفیه شده اتان اضافه می شود تا برای اتومبیل ها قابل استفاده شود. در آمریکا تقریبا نیمی از نفت خام تصفیه شده به بنزین تبدیل می شود.

- نفتا:

کاربرد اصلی این ماده پتروشیمی هایی با خوراک مایع مانند پتروشیمی اراک است. اما در صورت استفاده از فرایند کراکینگ، می توان این ماده را به موادی همچون بنزین تبدیل کرد.

- نفت سفید:

نفت سفید یا روغن چراغ در جریان تقطیر بین درجه 302 تا 527 فارنهایت بدست می آید. این ماده رقیق و روشن قابل اشتعال می باشد. از نفت سفید بیشتر بعنوان سوخت جت و برای تولید گرما در مصارف خانگی و ساختمانها و بعنوان سم جهت دفع آفات استفاده می شود. در دوران پیدایش نفت، نفت سفید جایگزین روغن نهنگ در چراغ های روشنائی گردید و در اوایل قرن 21 در سیستمحمل و نقل نیویورک بکار گرفته شد. این محصول علاوه بر کاربرد به عنوان سوخت، در تولید مواد شیمیایی مانند الکیل بنزن خطی نیز کاربرد دارد.

- نفت گاز (گازوئیل):

نفت گاز یا گازوئیل به هر سوختی گفته می شود که بتوان از آن در موتورهای دیزلی استفاده نمود. نفت گاز در مراحل تقطیر بین درجه 392 تا 662 درجه فارنهایت بدست می آید. دانسیته نفت گاز از بنزین بیشترو تصفیه آن آسانتر است. از این سوخت عموما" برای حمل و نقل استفاده می شود.

- روغن های روانکاری

پایه روغن های روانکاری نفت و افزودنی ها می باشد. این روغن ها طی فرآیند ویژه ای تولید می شوند و به پارافین، نفتالین، یا آروماتیک طبقه بندی می شوند. این روغن ها در بین سطوح قرار می گیرند تا از میزان اصطکاک و خوردگی آن ها جلوگیری کنند. مشهورترین این روغن ها روغن موتور است که قطعات داخلی موتور درون سوز را حفاظت می کند.

- نفت کوره (مازوت):

نفت کوره به هرگونه فرآورده مایع حاصل از نفت گفته می شود که بتوان با سوزاندن آن حرارت ایجاد کرد. نفت کوره همچنین سنگین ترین سوخت تجاری است که از نفت خام بدست می آید. نفت کوره به گروه های زیر طبقه بندی می شود: نفت کوره تقطیری، نفت کوره دیزلی، نفت کوره سبک و نفت کوره سنگین. از نفت کوره سنگین در ناوگان دریائی بمنظور سوخت نیز استفاده می شود.این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها و موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه‌ها است.

- وکیوم باتوم:

آنچه که در پایین ترین سطح برجهای تقطیر باقی می ماند به این اسم شناخته می شود. از جمله کاربردهای این ماده می توان به ساخت آسفالت و قیر در تاسیسات قیر سازی و در برخی از تاسیسات تولید روغن پایه اشاره کرد.

محصولات فرعی:

- سوخت جت:

این ماده در موتورهای واکنشی، توربینهای گازی و موشکها مورد استفاده قرار می­گیرد.

- لوبکات:

همان روغن خام است. از این ماده پس از تصیفه آن در پالایشگاههای روغن خام، روغن پایه و در نهایت انواع روانکارهای خودرو و صنعتی بدست می آید.

- موم پارافین:

موم پارافین ماده ای است که در حرارت معمولی سفید رنگ، بی بو، و بدون طعم می باشد. موم پارافین با توجه به سایر عوامل در حرارت بین 117 تا 147 درجه فارنهایت ذوب می شود. این ماده بعد از تفلون که یک فرآورده ویژه نفتی می باشد، بهترین عایق برق است. از موم پارافین برای عایق نمودن دیوارهای خشک در ساختمان ها استفاده می شود. از این ماده همچنین در ساخت شمع نیز استفاده می گردد.

- مواد پتروشیمی:

مواد پتروشیمی فرآورده هائی هستند که از نفت بدست می آیند. این مواد عبارتند از: اتیلن ( که برای ساخت مواد بیحس کننده، ضد یخ، و شوینده ها بکار می رود)؛ پروپیلن (که برای ساخت استون، و فنول بکار می رود)؛ بنزن (که برای ساخت سایر مواد شیمیائی و مواد منفجره بکار می رود)؛ تولوئن (که هنگام تصفیه بنزین بعنوان حلال بکار می رود)؛ و زیلن (که بعنوان حلال و مواد شوینده بکار می رود).

- قیر:

قیر ماده ای سیاهرنگ، چسبنده و سفت است. هنگام تقطیر نفت خام، وکیوم باتوم ماده اصلی ساخت قیر در پائین ترین سطح قرار می گیرد. این بدان معنی می باشد که نقطه جوش قیر بسیار بالا است به همین علت نمی تواند از برج تقطیر بالا برود. نقطه جوش قیر 977 درجه فارنهایت می باشد. از قیر در راه سازی و عایق بندی پشت بام ها و قایق ها استفاده می شود. از لایه های نازک قیر برای عایق بندی ماشین های ظرفشوئی از نظر صدا و همچنین در سخت افزارهای کامپیوتری نیز استفاده می شود.

- آسفالت:

آسفالت رایج ترین ماده برای راه سازی است. آسفالت از سایر مواد موجود در نفت خام در جریان تقطیر گرفته می شود. این ماده پس از جداسازی از نفت خام در فرآیندی موسوم به "جوش آوردن" آنقدر گرما داده می شود تا در واکنش نسبت به اکسیژن سفت شود.

1- بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه

در سال 2017، کل ذخایر نفت خام در مناطق مختلف دنیا 1،483 میلیارد بشکه به شرح جدول زیر می باشد. منطقه خاورمیانه 54% ذخایر جهان را در اختیار دارد، آمریکای لاتین با 23% در رتبه بعدی واقع شده است. کمترین ذخایر نفت خام مربوط به اروپای غربی و آمریکای شمالی می باشد. حجم ذخایر اثبات شده نفت خام در کشورهای عضو اوپک، تقریبا 1،214 میلیارد بشکه می باشد که معادل 82 درصد کل ذخایر دنیا می باشد. کشور ونزوئلا با داشتن 302.8 میلیارد بشکه در رتبه نخست دارندگان ذخایر نفت خام قرار دارد. رتبه های بعدی متعلق به عربستان (266 میلیارد بشکه) و ایران (156 میلیارد بشکه) می باشد.

علاوه بر نفت خام، با در نظر گرفتن میعانات گازی و منابع نامتعارف، کل ذخایر نفت دنیا 1،697 میلیارد بشکه می باشد. اختلاف بین ذخایر نفت و نفت خام در منطقه آمریکای شمالی بسیار قابل توجه است که به دلیل وجود حجم زیاد منابع نفت نامتعارف در این منطقه می باشد.

جدول 2- حجم ذخایر اثبات شده نفت خام و نفت در مناطق مختلف جهان در سال 2017

بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام

بررسی صنعت نفت در جهان و خاورمیانه / دسته‎بندی محصولات پالایشگاه‎های نفت خام

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه اقتصادی

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!



بیشترین بازدید یک ساعت گذشته


اینفوگرافیک/ نکات کلیدی زندگی موفق در جزء هفدهم قرآن