بررسی تحلیلی نهضت آزادی ایران

نهضت آزادی در سال 1340، در شرایطی که نفوذ حوزه های علمیه و علمای مذهبی بر مردم افزایش یافته بود، تأسیس شد. از سوی دیگر، مردم پس از مشروطه و دوران کودتای 28 مرداد، به صداقت بیشتر شخصیت ها و گروه های اسلامی پی برده بودند و رسوایی و سازش بعضی احزاب سیاسی، به ویژه حزب توده، مردم را نسبت به این احزاب بدبین کرده بود؛ از آن رو، جامعه آن روز، در میان عناصر روشنفکر و ملی گرا، روشنفکران مذهبی را می پسندید، در چنین شرایطی نهضت آزادی با مرامنامه ای که بر رعایت مبادی دین یا اسلام، اعلامیه جهانی حقوق بشر و منشور ملل متحد اشاره شده بود، به کوشش افرادی چون مهدی بازرگان، سحابی، منصور عطایی و پشتیبانی آیت الله طالقانی تشکیل شد.
مواد متضادی در همان آغاز، در اهداف این حزب مشاهده می شد، که از جمله آن می توان به مبارزه در چهار چوب قانون مشروطه، مذهبی بودن در حال ملی بودن و... اشاره کرد. شاید می خواسته گروه های مختلف مردم را به خود متمایل کند.
مقایسه اندیشه های بازرگان و امام نشان می دهد که گرچه امام و بازرگان، هردو به عدم جدایی دین از سیاست معتقد بودند، اما مراد بازرگان از اسلام، اسلام غرب بود که امام مخالف آن بود. همچنین بازرگان به مبارزه در چهار چوب قانون مشروطه معتقد بود؛ در صورتی که امام این قانون را قبول نداشت و از طرف دیگر، مصدقی بودن بازرگان با پیروی از امام همخوانی نداشت.
در میان مؤسسان نهضت آزادی، تنها آیت الله طالقانی بود که پیرو خط امام بود و در واقع ایشان خود را عضو نهضت آزادی نمی دانست و فقط به منظور اتحاد افراد ملی و مذهبی از این گروه حمایت می کرد.

حق تکثیر: تهران: اندیشه ناب، 1384