فروشنده جوان یک بسته شکلات را از داخل قفسه بیرون میکشد و وزن و قیمت درج شده روی بستهبندی آن را نشانم میدهد و میگوید: ببینید زده ٣٠ گرم،۵٠٠ تومان. تاریخ تولید این شکلات مربوط به اواخر آبان است. بعد بسته شکلات دیگری از همان مارک را از ته یخچال ویترینی درمیآورد و با لحنی ظفرمندانه میگوید: حالا این را ببینید! مال ٢ ماه پیش است و برای مصرف خودم کنار گذاشتهام. همان قیمت را دارد ولی وزنش ۴٠ گرم بوده است؛ از این موارد زیاد داشتهایم ولی همین یکی را نگه داشتهام. مثلا همین پنیر خامهای یا حلوا شکری قبلا بزرگتر بود ولی بستههای قبلیاش را ندارم. پنیر خامهای کوچکی را از یخچال بیرون میآورد و ادامه میدهد: وزنش نصف شده.
میپرسم: بیشتر کدام محصولات وزنشان را کم کردهاند؟ میگوید: بیشتر محصولات در یک ماه اخیر کاهش وزن داشتهاند ولی در تنقلاتی مانند چیپس و پفک و کیک که الی ماشاءا...، هر روز هوای بیشتری به داخل بستهبندیشان اضافه میکنند و وزن خالص خوراکی را کم میکنند.
از راهرو بعدی یک بسته تافی میوهای را برمیدارد و دنبال قیمت روی بستهاش میگردد. بعد انگار که مدرک مهمی پیدا کرده باشد میگوید: صبر کنید، جنس قدیم این یکی را هم دارم! میرود پشت پاچال و از زیر خرتوپرتهای قفسه کناریاش بسته قدیمی را پیدا میکند. ٢ بسته را کنار هم میگذارد. با تأسف سرش را تکان میدهد و میگوید: خودتان ببینید، وزنش از ٢٣٠ گرم رسیده است به ١۵٠ گرم، با همان قیمت! مردم را چه فرض کردهاند؟
خانمی که برای خرید به بازار آمده است، میگوید که در یک ماه اخیر وزن بسیاری از مواد لبنی مثل پنیر، ماست و کره کاهش داشته است. به ظاهر تصور میشود که دیگر روند گرانیها متوقف شده است اما این بار کارخانهها به جای افزایش قیمت به کاهش وزن روی آوردهاند. او میافزاید: به غیر از این برخی از شرکتهای بستهبندی حبوبات هم وزن محصولات خود را کم کردهاند.
بااینحال سینایی، یکی دیگر از شهروندان به نکته ظریفتری درباره کمفروشی اشاره میکند، موضوعی که به گفته او کمتر کسی به آن توجه میکند. او مدعی است که در چندوقت اخیر برخی از کارخانهها از درصد چربی شیر یا ماست کم کردهاند اما همچنان با همان قیمت گذشته محصولات خود را به مردم میفروشند.
او میافزاید: برخی از کارخانهها هم از وزن و تعداد محصولات بستههای خود کم کردهاند. به عنوان مثال یک کارخانه تعداد دستمالکاغذییهای داخل بسته را کم کرده است و بعد محصولات خود را ارزانتر میفروشد، یا یک کارخانه تعداد بیسکویتهای داخل بسته را ٢ یا ٣ عدد کم کرده است که چندان کمفروشی محسوس نباشد.
شواهد نشان میدهد که برخی از واحدهای بستهبندی حتی کمفروشی را به بستههای چای و برنج نیز رساندهاند، بهطوری که اگر روی پاکت چای ۵٠٠ گرم درج شده باشد، در عمل وزن واقعی ٢٠ تا ٣٠ گرم کمتر است. این مسئله درباره برنج نیز مصداق دارد، بهطوری که در برخی مواقع کیسه برنج ١٠کیلویی، ٣٠٠ تا ۴٠٠ گرم کمتر محصول دارد.
برخورد با کمفروشی
اما رئیس اداره بازرسی سازمان صنعت معدن و تجارت خراسان رضوی در اینباره به شهرآرا میگوید: همین اقدام نیز ممکن است نوعی از کمفروشی باشد.
مهدی مقدسی اظهار میکند: در برخی موارد مانند نانواییهای یارانهای دستگاه نظارتی وزن را مشخص و تأکید کرده است که نانواییها نباید وزن را تغییر دهند. در بعضی کالاها نیز، علامت استاندارد بر مبنای وزن، حجم یا حتی متراژ به آن کالا تعلق گرفته است و اگر واحد تولیدی بدون کسب مجوز از سازمان استاندارد اقدام به تغییر این موارد کند، مصداقی از کمفروشی را انجام داده است.
وی میافزاید: این موضوع به این دلیل است که چشم مردم به ابعاد مشخص یک کالا عادت کرده است. مثلا یک بسته پنیر مشخص را با وزن ۴٠٠ یا ۵٠٠ گرمی میشناسند و ممکن است هر بار که آن را میخرند با همین تصور آن را وزن نکنند. از همینرو تولیدکنندگانی که میخواهند به کاهش وزن محصولات خود اقدام کنند یا باید محصولاتشان شامل استاندارد اجباری نباشد یا برای تغییر استاندارد خود مجوزهای لازم را کسب کنند. در غیر این صورت اقدام آنها مصداق کمفروشی خواهد بود.
مقدسی در پاسخ به این سؤال که همکاران او با چه تعداد از این قبیل پروندهها در ٧ ماه گذشته مواجه بودهاند، میگوید: تعداد پروندههای کمفروشی که ما در استان طی ٧ ماه گذشته به تعزیرات حکومتی ارسال کردهایم ٩٨٧ فقره و سهم مشهد از این تعداد ١٨٧ فقره پرونده به ارزش ١۵ میلیارد ریال بوده است. آمار تفکیک شدهای از تغییر وزن و مشخصات بدون کسب مجوز استاندارد نداریم. ولی مواردی به ویژه در لبنیاتی مانند پنیر و ماست داشتهایم.
رئیس اداره بازرسی سازمان صنعت معدن و تجارت استان میافزاید: تخلف اقتصادی کمفروشی در شرایطی که اغلب کالاها با افزایش قیمت مواجه بودهاند ظلم مضاعفی به مصرف کننده است، زیرا بار تورم و گرانی را به دوش وی اضافه میکند. البته در برخی موارد ممکن است مصداقی از کمفروشی نباشد، زیرا یکی از ملاکهای تشخیص کمفروشی مشخصات درج شده روی بستهبندی محصول است.
مقدسی ادامه میدهد: کمفروشی را در مورد کیسههای دهکیلویی برنج که مورد استفاده بخش زیادی از مردم است بسیار مشاهده کردهایم. به ویژه در فروشگاههای بزرگ و زنجیرهای دیده میشود که خریدار کیسه برنج را روی ریل خرید میگذارد و برنج بدون اینکه وزن شود به وی تحویل داده میشود. مواردی داشتهایم چه در فروشگاههای کوچک و چه بزرگ که این برنجها تا ۵٠٠ گرم هم کسری وزن داشتهاند. متأسفانه این اتفاق به صورت گسترده میافتد و ما نمیتوانیم برای هر فروشگاه یک بازرس بفرستیم. مردم خودشان باید مطالبهگر باشند و از فروشنده بخواهند که کالا را قبل از پرداخت پول وزن کند و براساس وزن پول پرداخت کنند. اگر فروشنده در این خصوص امتناع کرد یا با اکراه این کار را انجام دادند از طریق سامانه ١٢۴ به ما اطلاع دهند تا ما پیگیری کنیم.