یک مشق شب و این همه جنجال!

موضوع مناقشه ی این روزهای اهل فرهنگ، دانش آموزان، اولیای دانش آموزان، معلمان و صاحبنظران در حوزه آموزش و پروش همین مشق شب چند صفحه ایست.

شهریورماه امسال معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، از طرح حذف مشق شب برای دانش آموزان اول تا سوم ابتدایی خبر داد. آنطور که وزارت آموزش و پرورش خبر داده، هدف از چنین طرحی، جایگزینی مهارت‌آموزی به جای رونویسی است.

به طوریکه رضوان حکیم‌زاده معاون وزیر آموزش و پرورش در ایران باره گفته بود: «ما در دوره ابتدایی تصمیم گرفتیم برای تغییر فضای کلاس از حافظه‌پروری به سمت مهارت محوری برویم و در کلاس‌هایی که امکانش وجود دارد تکالیف مهارت محور را جایگزین مشق شب کنیم.

یک سالی می‌شود که آموزش‌وپرورش در تلاش برای دمیدن هوای تازه به دبستان‌های کشور است، هوایی که دانش‌آموزان دبستانی را از همان دوران کودکی درگیر بزرگسالی نکند،‌ درگیر اضطراب و استرس و حسرت بازی‌های کودکانه.

در طرح‌های جدیدی که آموزش‌وپرورش طراحی کرده با نگاه جدیدی تلاش شده است دانش‌آموز دبستانی از دنیای کودکی خود کاملاً جدا نشود و کنار درس و مدرسه فرصتی هم برای کودکی داشته باشد شاید با همین نگاه بود که عید 97 بچه‌ها به‌جای پیک نوروزی به‌سراغ قصه‌گویی و داستان‌نویسی رفتند.

چرا طرح‌های جدید و تحولی آموزش‌وپرورش که در بسیاری از کشورهای دارای سیستم آموزش‌وپرورش پیشرفته سال‌هاست اجرا می‌شود، در مدارس ایران آن‌گونه که مدنظر طراحان است اجرا نمی‌شود و همه چیز فقط به‌روی کاغذ خوب پیش می‌رود؟

برخی معلمان به طرح‌های تحولی توجه ندارند و به همان روش سنتی خود حرکت می‌کنند، هنوز هم خانواده‌ها به‌خاطر مشق شب با بچه‌های دبستانی درگیر هستند و توسط معلم به مدرسه فراخوانده می‌شوند. با در نظر گرفتن تمام این شرایط سؤال این است که؛ چرا طرح‌های تحولی در میدان عمل یعنی در مدارس رنگ اجرا به خود نمی‌گیرد؟

آموزش‌وپرورش برای حذف مشق شب به‌روش سنتی و ارائه تکالیف مهارت‌محور، پیش‌شرط‌هایی را تعیین کرده است از جمله 16 تا 25 دانش‌آموز در کلاس درس؛ حال سؤال اصلی این است که؛ با وضعیت فعلی مدارس دولتی واقعاً چند درصد مدارس مشمول طرح‌های تحولی می‌شوند و قابلیت اجرای آن را دارند؟ نقش معلم در اجرای طرح‌های تحولی چیست؟ آیا معلمان دوره ابتدایی آماده پذیرش رویکردهای تحولی هستند یا ترجیحشان بر این است که با همان روش‌های سنتی کلاس درس را اداره کنند؟

طرح‌های تحولی به کلاس‌های خلوت و روش‌های تدریس عملگراتر نیاز دارند اما هم‌اکنون معلمان با کلاس‌های درس شلوغ مواجه هستند و برای اینکه دانش‌آموز یادگیری بیشتری داشته باشد مجبورند تکالیف درسی را به‌صورت پیوسته ارائه دهند تا در خانه دانش‌آموز این مطالب را تکرار کند و خانواده‌ها هم با این موضوع درگیر شوند و با این تکرار دانش‌آموز مطلب را فرابگیرد، به‌عنوان مثال در درس علوم مباحث انقباض و انبساط را داریم، این مطلب اگر به‌صورت عملی آموزش داده شود بهتر در ذهن دانش‌آموز می‌ماند یا به‌صورت تئوری؟ اما هم‌اکنون اغلب آموزش‌های مدارس به‌صورت تئوری هستند.

در بحث حذف مشق شب هم دقت کنید که گفته‌اند جمعیت دانش‌آموزان در کلاس درس باید 16 تا 25 نفر باشد و این موضوع در کلاس‌های درس با جمعیت بیشتر قابلیت اجرا ندارد، خود این مسئله نشان می‌دهد اجرای طرح‌های تحولی نیاز به استانداردهایی دارد که آموزش‌وپرورش ایران این استانداردها را ندارد، چند درصد از مدارس ابتدایی چنین استانداردی را دارند که بخواهیم این طرح را اجرا کنیم؟ و نتیجه این است که شعاری داده می‌شود اما در عمل اصلاحاتی انجام نمی‌شود و قابلیت اجرا وجود ندارد.

طرح‌های تحولی آموزش‌وپرورش برای دوره ابتدایی خیلی خوب است، اما آیا آموزش‌وپرورش بضاعت خود را نمی‌شناسد؟ آیا نمی‌دانند که مدارس ابتدایی تراکم خیلی بالایی دارند؟ برای اجرای این طرح‌ها نیاز به اقدامات اساسی‌تری است؛ نخست آنکه معلمان باید برای همراهی با اجرای طرح‌های تحولی تربیت شوند و این وظیفه به‌عهده دانشگاه فرهنگیان است و باید دانشگاه فرهنگیان را ساماندهی کرد و هر فارغ التحصیل این دانشگاه حتماً باید در زمینه تخصصی خود تدریس کند، هم‌اکنون اغلب مدارس از دانشجویان تازه فارغ‌التحصیل شده دانشگاه فرهنگیان به‌عنوان آچار فرانسه استفاده می‌کنند و دروسی را تدریس می‌کنند که به رشته تخصصی‌شان مرتبط نیست. از سوی دیگر نیروهای بازنشسته را برای تدریس به مدارس دعوت کرده‌اند که نه حوصله دارند و نه انگیزه، تمام این موارد به‌دلیل صرفه‌جویی‌ها در آموزش‌وپرورش است.

توضیحات وزیر آموزش و پرورش درباره حذف مشق شب

سید محمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش پیش از حضور در مراسم تجلیل از معلمان پژوهنده که صبح دیروز برگزار شد، در جمع خبرنگاران توضیحاتی درباره حواشی چند روز اخیر پیرامون حذف مشق شب پیش آمده ارائه داد.

بطحایی گفت: همانطور که پیش از این گفته شده است ما در زمینه تکلیف منزل و مشق شب، یک تغییر رویکرد داریم.

وی ادامه داد: البته هنوز کاملاً اتفاق نیفتاده است چون شرایطی را لازم دارد؛ برنامه‌ای که در دست اجرا داریم این است که آن بخشی از تکالیفی که در مدرسه امکان انجام دارد تحت نظارت معلم صورت گیرد.

بطحایی افزود: یعنی رونویسی‌ها و دیکته‌ها که گفته می‌شود برای تمرین خوشنویسی و مسائل اینچنینی است در منزل به تکالیف مهارت محور اختصاص پیدا می‌کند یعنی ما در منزل همچنان در منزل تکالیفی را داریم اما ماهیت آن با آنچه رونویسی و حفظ کردن مطالب در مدارس است، فرق می‌کند.

وی تصریح کرد: در منازل به سمتی می‌رویم که مهارت‌های فردی و اجتماعی را در بچه‌ها تقویت کنیم و انواع و اقسام آن در دستورالعملی که تهیه کردیم، آمده است.

وزیر آموزش و پرورش افزود: چیزی به نام حذف تکالیف در منزل موضوعیت نداشته و بحث ماهیت تغییر تکلیف بوده است و خانواده بخشی از زحمت را به عهده دارد و تکالیف ناظر بر توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی است.

ارتباط مشق شب با درآمد موسسات خصوصی

رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اظهار کرد: در دوره ابتدایی استفاده از کتابهای کمک آموزشی و برگزاری آزمون‌های موسسات خصوصی را به طور کامل ممنوع کرده‌ایم و تیم‌های میدانی در حال نظارت بر مدارس برای عمل به این قانون هستند.

وی افزود: از پایه اول تا ششم دبستان به هیچ عنوان حق استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی وجود ندارد و یکی دیگر از مواردی که سعی کردیم ورود موسسات خصوصی را ممنوع و مانع آن شویم تغییر ماهیت تکالیف درسی بود چون مشق شب مدارس بستری شده بود دانش‌آموزان هر شب مجبور باشند چند صفحه از کتاب‌های کار موسسات خصوصی را حل کنند.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش گفت: با تغییر ماهیت مشق شب به تکالیف مهارت محور یکی دیگر از بسترهایی که باعث رونق کار موسسات خصوصی در مدارس بود محدود شد بنابراین با اقدامات عملی که در دوره ابتدایی انجام شد مانع آن شدیم که موسسات خصوصی بتوانند با کتاب‌های کمک آموزشی که مخل جریان تعلیم و تربیت است و برگزاری آزمون‌ها که به دانش آموزان آسیب می‌زند در مدارس حضور داشته باشند و و نظارت‌های آموزش و پرورش نیز بسیار جدی است.

حکیم زاده ادامه داد: از تمام مناطق شهر تهران بازدید کرده‌ایم و گزارش آن نیز به وزیر آموزش و پرورش ارائه شده و باز هم پیگیر هستیم که این نظارت ادامه داشته باشد و در استان‌ها از معاونان آموزش ابتدایی خواسته‌ایم به مدارس نظارت داشته باشند که امکان ورود موسسات خصوصی وجود نداشته باشد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا موسسات خصوصی از مشق شب دانش‌آموزان نیز درآمدی داشتند که هم اکنون با حذف مشق شب احساس زیان اقتصادی می‌کنند، بیان کرد: بله، یکی از مواردی که باعث می‌شد این کتابها در دوره ابتدایی مورد استفاده قرار بگیرد مشق شب بود چون در دوره ابتدایی دانش‌آموزان درگیر کنکور نیستند اما یکی از بسترهای اصلی استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی مشق شب بود به این شکل که به بچه‌ها می‌گفتند هرشب چند صفحه از این کتاب‌ها را حل کنند و خانواده‌ها ملزم به تهیه کتاب‌های خاص بودند. هم اکنون با تغییر رویکرد در مشق شب و تأکید بر خلاقیت و مهارت آموزی دانش‌آموزان این بستر از بین رفته است.

تجربه مشق شب در کشورهای دیگر

حدود 120سال از زمانی که «روبرت نویلیس» معلم ایتالیایی «مشق شب» را به عنوان تنبیه معرفی و استفاده کرد، می‌گذرد و حالا بعد از گذشت سال‌ها نظرات مختلفی درباره وجود و ماهیت آن ابراز می‌شود. «مشقِ شب» نه فقط در ایران بلکه در جوامع متعدد محلِ بحث است و هنوز بر چگونگی و میزان آن، اجماعِ نظری وجود ندارد؛ بعضی کشورها به سنت دیرین مشق زیاد گفتن پایبند هستند و بعضی دیگر، باور دارند تکلیف دادن به بچه‎ها اصولی دارد.

امریکا؛ 10 دقیقه مشق شب استاندارد:

سازمان آموزش‌ و پرورش «امریکا» باور دارد تنها 10دقیقه مشق شب برای دانش‌آموزان پایه‌های ابتدایی کافی است. با این حال والدین دانش‌آموزان باور دارند با توجه به این‌‎که فرزندان‎شان در تمام ساعات مدرسه فعال و در حال آموزش هستند و تمام اوقات خود را به پیاده کردن آن چه یاد گرفته‌اند، می‌پردازند، مشق شب می‌تواند سلامتی آن‎ها را به خطر بیندازد و علاوه بر این، موجب ایجاد احساس منفی در آن‎ها به مدرسه و آموزش سواد شود.

دانش‌آموزان سنگاپوری 3 ساعت مشق می‌نویسند:

دانش‌آموزان دبستانی «سنگاپور» روزی سه ساعت بعد از مدرسه مشغول نوشتن مشق شب هستند در حالی که بیش از 5 ساعت را هم در مدرسه می‌گذرانند. والدین سنگاپوری هم معتقدند که میزان زیاد مشق شب، زندگی‌های خانوادگی را تحت تأثیر قرار داده و موجب ایجاد اختلالات فراوانی در خانواده‌ها شده‎است.

کانادا؛ مشق شب بر اساس نیاز کودک:

سیستم آموزشی «کانادا» باور دارد، مشق شب کودکان دبستانی و تمام دانش‌آموزانی که در پایه تحصیلی یک تا شش تحصیل می‌کنند، باید متفاوت با بقیه پایه‌های تحصیلی باشد و آن‎ها باید به فراخور نیازهای آموزشی‌شان مشق شب دریافت کنند. درواقع تکالیف باید متناسب با نیازهای هر کودک باشد.

ژاپنی‌ها مشق شب ندارد:

کارشناسان آموزشی «ژاپن» باور دارند که دانش‌آموزان دبستانی هیچ نیازی به نوشتن مشق شب ندارند؛ آموزش‌های سر کلاس باید در همان کلاس و محیط مدرسه برای کودکان بازگو شود و آن‎ها تکلیف در خانه را به شکل دیگری در همان ساعات مدرسه به همراه دوستان شان انجام دهند.

هنگ کنگ؛ پرچمدار مشق شب:

تا حدود دو سال پیش سیستم ‌آموزشی روسیه به دادن میزان زیاد مشق شب به دانش‌آموزان در صدر فهرست جهانی بود اما امروزه دانش‌آموزان «هنگ‌کنگ» به عنوان محصلانی که بیشترین میزان از مشق شب را در میان دانش‌آموزان جهان دارند، شناخته می‌شوند.