روایت هایی از تشنگی‌ استان سمنان/ خواب توسعه در بستر بی‌آبی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- محمدحسن مقدم نیا: در بخش نخست گزارش روایت تشنگی استان سمنان به مقوله اجتماعی خشک‌سالی و کم‌آبی در این استان پرداختیم موضوعی که از خشک‌سالی در روستاها شروع می‌شود و به بیکاری و روزگار دشوار روستائیان و درنتیجه فکر مهاجرت به شهرها منتهی می‌شد تصمیمی که آغازی بر یک شروع فاجعه‌بار بود.

در بخش دوم گزارش اما سعی داریم ازلحاظ اقتصادی به موضوع کم‌آبی و بی‌آبی در استان سمنان بپردازیم موضوعاتی نظیر بیکاری، کاهش تولیدات کشاورزی و صنعتی و همچنین فقدان آب و عدم رغبت سرمایه‌گذاران برای حضور در استان که در ادامه آن را می‌خوانید.

اقتصاد استان سمنان درخطر است

همان‌طور که در گزارش قبل نیز بیان شد، معضل کم‌آبی و تأثیر آن بر مسائل اجتماعی مانند مهاجرت، خالی شدن روستاها از سکنه و فقدان امنیت در آن مناطق، ایجاد مشاغل کاذب، تکدی گری، اعتیاد و ده‌ها مورد دیگر، امری جدی است اما اقتصاد استان را نیز بی‌آبی و خشک‌سالی تهدید می‌کند. امروز دو هزار و۱۰ واحد صنعتی در استان پروانه دارند و مصرف‌کننده آب محسوب می‌شوند که بسیاری‌شان امروز در شهرک‌های صنعتی با مشکل کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. حتی خیلی‌هایشان با تانکر مجبور به آب‌رسانی هستند.

مشکل کم‌آبی و تأثیر آن بر اقتصاد و بیکاری موضوعی بود که فریاد نماینده ولی‌فقیه در استان سمنان را نیز در سفر رئیس‌جمهور به این استان درآورد. آیت‌الله شاهچراغی در مراسم استقبال مردمی از روحانی در استادیوم تختی شاهرود گفت: مردم استان سمنان تشنه آب هستند. این مردم انتظار دارند که شخصاً وارد میدان شده و مشکل آب و کار را رسیدگی کنند. مردم استان سمنان منتظر آب هستند، اگر رئیس‌جمهور به مقوله آب وارد شوند، یادگاری از رئیس‌جمهور برای همیشه به‌جا می‌ماند.

سهم ۴درصدی صنعت از آب

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سمنان در همین زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر می‌گوید: حجم آب مصرف استان سمنان یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب است که سالانه ۵۲میلیون مترمکعب آب سالانه صرف صنایع استان سمنان می‌شود و این یعنی تقریباً چهار درصد؛ اما باید گفت بی‌آبی یک چالش اصلی در حوزه تولید محسوب می‌شود که باعث شده بسیاری بخش‌های تولیدی استان با مشکلاتی روبرو شوند.

بهروز اسودی بیان می‌کند: صنایع تبدیلی و فرآوری در بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی یک ظرفیت اساسی برای استان محسوب می‌شود اما بدون آب قطعاً نمی‌توانند کاری از پیش ببرند ما معتقد هستیم که یکی از دلایل اصلی فرآوری نشدن مواد معدنی در استان سمنان را ضعیف بودن ساختارهای زیربنایی مانند آب است. حتی امروزه واحدهای متعددی درزمینهٔ فرآوری مواد معدنی نظیر سنگ گچ، سنگ تزئینی، سنگ‌آهک، شن و ماسه، بلورین، فلدسپات پتاسیک، خاک رس، خاک روی و سنگ مس در استان سمنان وجود دارند که به طور میانگین فقط با ۵۵ درصد ظرفیتشان مشغول به فعالیت هستند.

میزان آب استان سمنان

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان شاید بهترین کسی در استان باشد که درباره منابع آبی استان می‌تواند اطلاعاتی را عنوان کند ایرج حیدریان در گفتگو با خبرنگار مهر، بابیان اینکه کمبود بارش‌ها در دو دهه اخیر متأسفانه یکی از معضلات استان سمنان است، می‌گوید: میانگین بارش در این استان آن‌هم در شرایط معمولی ۱۲۰ میلی‌متر در سال است که نسبت به یک دهه قبل بیش از نصف کاهش داشته است و این امر یکی از مخاطرات آبی استان محسوب می‌شود.

حیدریان می‌گوید: نزولات جوی و کاهش بارندگی بر آب دهی چشمه‌ها، قنات‌ها و آورد رودخانه‌های استان تأثیر منفی دارد و از سوی دیگر در قیاس با برداشت و استحصال آب در استان بسیار کم است لذا می‌توان گفت تراز آبی استان (میزان برداشت به میزان تغذیه منابع) متأسفانه منفی است که در این زمینه مدیریت مصرف در همه بخش‌ها، خصوصاً بخش کشاورزی یک اصل اساسی است.

وی بابیان اینکه به طور میانگین سالانه یک‌هزارم و ۱۸۳ میلیون مترمکعب از منابع آبی استان سمنان برداشت می‌شود، می‌افزاید: از این میزان، ۲۳۸ میلیون مترمکعب از منابع آب سطحی و ۹۴۴ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی است که ۸۶ درصد آن در بخش کشاورزی مصرف می‌شود همچنین سهم شرب هشت‌تا ۹ درصد است مابقی به صنعت و خدمات می‌رسد.

تدوین طرح جامع آب

مدیر آب منطقه‌ای سمنان در ادامه می‌گوید: سه هزار و ۵۹۲ حلقه چاه در استان سمنان وجود دارد که بیشترین منبع تأمین‌کننده آب این استان را شامل می‌شوند از سوی دیگر نصب کنتور هوشمند در ۸۰ درصد از چاه‌های کشاورزی انجام‌شده که خوشبختانه توانسته در تعدیل بخشی تأثیرگذار باشد اما همچنان نیازمند منابع آبی جدید هستیم از سوی دیگر یک هزار و ۸۷۳ دهنه چشمه و ۷۳۹ رشته قنات از دیگر منابع تأمین‌کننده آب استان هستند که تقریباً همگی دچار افت آب دهی شده‌اند.

حیدریان همچنین بیان می‌کند: پروژه انتقال آب خزر به سمنان در فهرست‌بهای مالی سال ۹۵، با تخمین اعتبار شش هزار میلیارد تومانی روبرو است که البته در وزارت نیرو برای تأمین منابع مالی و بودجه‌ای این پروژه جلسات متعددی گذاشته‌شده است.

وی در پاسخ به سؤالی با موضوع تدوین طرح توسعه آب گامی برای رفع مشکل خشک‌سالی، نیز می‌گوید: تدوین سند توسعه آب استان گام بلندی برای انتقال آب دریای خزر به سمنان محسوب می‌شود. امسال پس از بازه زمانی ۱۰ ساله خوشبختانه شاهد کاهش ۳۱ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی هستیم که این امر نویدبخش احیای منابع آبی است اما به معنای فراموش کردن تهیه و تولید آب نیست. نهایی شدن سند توسعه آب استان سمنان باعث می‌شود تا طرح‌های انتقال بین‌حوزه‌ای آب در استان، ازجمله انتقال آب دریای خزر توجیه‌پذیر شوند.

انتقال آب موضوعی حاکمیتی

نماینده سمنان، مهدی‌شهر و سرخه در مجلس نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیان اینکه موضوع آب یک امر حاکمیتی است، گفت: دیگر کشورهای منطقه از آب دریای خزر استفاده می‌کنند و ما تنها نظاره‌گر هستیم، عدم استفاده از این ظرفیت نوعی خودتحریمی است. البته باید گفت معیار و ملاک همه زمینه‌ها در کشور ما قانون است ازجمله درزمینهٔ آب نیز باید گفت ملاک عمل ما قانون خواهد بود.

احمد همتی بابیان اینکه در قانون اساسی آمده که مقوله آب، امری حاکمیتی است و لذا حاکمیت باید درباره آن تصمیم بگیرد، می‌گوید: در کشور ما همچنین قانونی موسوم به توزیع عادلانه آب نیز وجود دارد که در آن موارد مرتبط با این موضوع با ریزترین جزئیات پیش‌بینی‌شده است لذا ما معتقد هستیم باید قانون مدنظر قرارگرفته و صحبت‌های سلیقه‌ای خیلی کارساز نیستند. خزر، منبع آب سرزمینی ایران اسلامی محسوب می‌شود و حق ما است که از آن استفاده کنیم، لذا معتقدیم این موضوع که دیگر کشورهای منطقه از دریای خزر استفاده کنند و ما نظاره‌گر باشیم درواقع خودمان را تحریم کرده‌ایم.

همتی درباره دیگر نگرانی‌های پیرامون انتقال آب دریای خزر و شائبه خشک شدن آن توضیح داد: حجم این دریا به‌اندازه‌ای نیست که به این راحتی‌ها کم شود تمام میزان برداشت آب برای سمنان ۲۰۰ میلیون مترمکعب است یعنی اگر آن را در قیاس با ظرفی که حجم آن ۵۰۰ سی‌سی است در نظر بگیریم، تنها یک سی‌سی از آن کاسته می‌شود. از طرف دیگر باید گفت دریای خزر به دریای سیاه راه دارد و تغذیه می‌شود.

وی درباره انتقال آب از دریای عمان نیز ابراز کرد: «ای سی» (مقدار املاح) آب خزر زیر ۲۰ هزار است و دریای عمان بالای ۶۰ هزار؛ به‌عبارت‌دیگر شیرین سازی آب دریای خزر یک‌سوم هزینه مالی کمتری در بردارد و لذا هزینه گزافی دراین‌بین صرفه‌جویی می‌شود.

عدم رغبت برای سرمایه‌گذاران

علی‌اصغر جمعه‌ای رئیس اتاق بازرگانی سمنان هم بابیان اینکه امروز جذب سرمایه‌گذاری یک امر اساسی در استان سمنان است، می‌گوید: اگر آب وجود نداشته باشد قطعاً رغبتی هم برای سرمایه‌گذاران وجود نخواهد داشت و لذا باید به مقوله انتقال آب دریای خزر به شکل جدی فکر کنیم تا بتوانیم چرخ صنعت استان را بچرخانیم.

کارشناس مسائل اقتصادی که زمانی معاونت اقتصادی و عمرانی یکی از فرمانداری‌های استان سمنان را نیز بر عهده داشته همچنین به خبرنگار مهر، می‌گوید: سرمایه‌گذار در این شرایط سخت اقتصادی متأسفانه کم‌پیدا می‌شود لذا اگر حتی یک مورد را هم برای سرمایه‌گذاری در استان سمنان یافتیم باید آن را به‌راحتی رها نکنیم برای او زمین تهیه‌کرده و استعلام‌هایش را به وی اعطا کنیم اما این‌همه ماجرا نیست باید از خودمان بپرسیم برای نیاز آبی وی می‌بایست چه کنیم؟ امروز با این منابع محدود متأسفانه نمی‌توان کشاورزی و صنعت را پیش برد.

علی رحیمی می‌گوید: درست است که می‌بایست بر طبق آمایش سرزمینی به دنبال صنایع کم آب بر بود چراکه منابع آبی در استان وجود ندارد اما این را نیز باید در نظر گرفت که بسیاری صنایع تبدیلی و معدنی و صنعتی ما در استان از قدیم بوده‌اند و امروز نمی‌توان آن‌ها را تعطیل کرد درنتیجه باید برایشان منابع آبی نیز دید که به نظر می‌رسد در این راه انتقال آب خزر به استان سمنان به دلیل هزینه کمتر یک‌راه اساسی است.

وی درباره این طرح می‌گوید: خزر به سمنان نزدیک‌تر است از سوی دیگر غلظت نمک کمتری از دریای عمان دارد و درنتیجه بهترین راه تأمین آب استان سمنان و فلات مرکزی استان محسوب می‌شود از سوی دیگر مقدار استحصال آب برای مرکز ایران آن‌قدر نیست که فعالان محیط‌زیست اظهار نگرانی کنند.

دغدغه‌های محیط زیستی را باید لحاظ کرد

یکی از موانع اجرای طرح انتقال آب خزر، موضوع محیط‌زیست است مقوله‌ای که حتی رئیس‌جمهور نیز در سخنانش در استان سمنان دو بار آن را مورد تأکید قرارداد یک‌بار زمانی که در جمع مردم شاهرود سخنرانی می‌کرد و دیگربار در نشست خبری با اصحاب رسانه که تأکید کرد باید محیط‌زیست را حفظ کرد اما این طرح در کنار تخریبی که در خزر و یا مسیر خط لوله با قطع درختان و ... دارد در درون استان سمنان نیز می‌تواند معضلاتی ایجاد کند برای مثال نمک استحصال‌شده از این میزان آب قرار است چه شود؟

الهام طبسی یک فعال محیط‌زیست دراین‌باره به خبرنگار مهر، می‌گوید: حتی اگر بگوییم که برداشت از خزر هیچ ضرری به آن نمی‌رسد که البته اگر این‌گونه فکر کنیم بسیار ساده‌اندیش هستیم، باید بدانیم که قرار است بانمک استحصال‌شده آن در سمنان، پس از تصفیه و شیرین سازی قرار است چه کنیم؟ آیا قرار است آن را در بیابان بریزیم؟ قرار است آن را در نمک دان بریزیم و بخوریم؟ قرار است آن را دفن کنیم؟ یا قرار است به خزر برگردانیم و بریزیم!! این‌ها همه ابهامات طرح هستند که هیچ مسئولی در استان سمنان به آن پاسخ نمی‌دهد.

در ادامه اما یکی از کارشناسان اداره آب منطقه‌ای سمنان در تماس تلفنی خبرنگار مهر، اظهار داشت: اولاً باید گفت ای سی دریای خزر بسیار کم است دوماً تجهیزات آب‌شیرین‌کن بسیار مدرنی در استان سمنان کار گذاشته می‌شود که حتی نمک را هم می‌تواند تصفیه کند درنتیجه مورداستفاده نیز قرار می‌گیرد پس نباید نگرانی دراین‌باره داشت.

البته موضوع محیط زیستی تنها به نمک آب بازنمی گردد بلکه خشک شدن دریاچه ارومیه آنقدر ها تلخ بود که فعالان محیط‌زیست دیگر نمی‌خواهند تجربه تلخ مشابهی را داشته باشند متأسفانه آن دریاچه تا مرز نابودی پیش رفت و اگر تماماً خشک می‌شد یک وزش باد می‌توانست برای غرب کشور طوفان نمک و ویرانی به بار بیاورد موضوعی که امروز در خزر نیز مطرح می‌شود اما بسیاری ازجمله نماینده سمنان در مجلس اعتقاددارند که این استحصال یک قطره از هزاران است.

قانون چه می‌گوید

قانونی در ایران وجود دارد به نام قانون توزیع عادلانه آب که در ماده نخست آن می‌خوانیم: «بر اساس اصل ۴۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آب‌های دریاها و آب‌های جاری در رودها و انهار طبیعی و دره‌ها و هر مسیر طبیعی دیگر اعم از سطحی و زیرزمینی و سیلابها و فاضلابها و زه‌آبها و دریاچه‌ها و مردابها و برکه‌های طبیعی و چشمه‌سارها و آبهای معدنی و منابع آبهای‌زیرزمینی از مشترکات بوده و در اختیار حکومت اسلامی است و طبق مصالح عامه از آنها بهره‌برداری می‌شود. مسئولیت حفظ و اجازه و نظارت به‌بهره‌برداری از آنها به دولت محول می‌شود.»

از سوی دیگر دولت در جمع مردم استان سمنان اعلام کرد که تمام موانع انتقال آب دریای خزر به استان سمنان در لحاظ دولت رفع شده و این طرح قابلیت اجرا دارد هر چند باید محیط زیست را هم حفظ کرد در نتیجه امکان اجرای این طرح بیش از هر زمان دیگری در دولت روحانی که خود اهل استان سمنان است، به نظر می رسد از سوی دیگر در استان سمنان این نگرانی وجود دارد که اگر در دوران روحانی انتقال آب خزر صورت نگیرد هیچ زمان دیگری موفق به انجام آن نخواهند شد.

در نهایت باید گفت نگرانی ها از بابت تامین آب استان سمنان فراوان هستند صنایع بی آب، روستاهای خالی، مهاجرت و بزهکاری و ده ها مورد دیگر همه و همه دست به دست هم داده اند تا مشکلات در این استان دوچندان شوند حال باید دید دولت در راستای رفع این موضوع چه می کند.