درمان افسردگی با قرآن اثرگذاری بیشتر و طول درمان کمتری دارد

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست رونمایی از کتاب «درمانگری افسردگی مبتنی بر قرآن»، روز گذشته، با حضور فاطمه فیاض، نویسنده این کتاب و جمعی از علاقه‌مندان آثار قرآنی و روانشناسی در خبرگزاری ایکنا برگزار شد.

فیاض در ابتدای این نشست با بیان اینکه کتاب «درمانگری افسردگی مبتنی بر قرآن» ویژه متخصصان روانشناسی و مشاوره است و سومین کتاب است که با موضوع افسردگی از منظر قرآن کریم نگاشته شده و آن را انتشارات قرآن و اهل بیت نبوت(ع) چاپ کرده است، گفت: این کتاب در ادامه دو کتاب «معناشناسی افسردگی از منظر قرآن» و «درمان افسردگی از منظر قرآن» نگاشته شد و قصد دارد به صورت کاربردی و همراه با مثال‌ها و بیان نمونه‌هایی از درمان، مسیر آموزش درمان این اختلال و گسترش و فراگیر شدن آن را سریع‌ترکند.

وی افزود: تفاوت این کتاب با دو کتاب دیگر در پرداختن به موضوعات مهارتی و توجه بیشتر به این موضوع است. در واقع راهکار‌های عملی درمان برای مشاوران و متخصصان این حوزه اختصاص دارد. این کتاب پروژه‌ای کاملاً عملیاتی است که محصول کار با مراجعان و بیماران افسرده متعدد است و همراه با دیالوگ‌های درمانگر و مراجع و تکنیک‌های مختلف درمانی، که همگی برگرفته از قرآن کریم‌اند، بیان شده است.

نویسنده کتاب «درمانگری افسردگی مبتنی بر قرآن» ادامه داد: این کتاب را به پیامبر اکرم(ص) هدیه کردیم تا از نور ایشان بر ما هم تابیده شود و روند درمان را برای ما سهل کنند. هر چند که در فصل اول این کتاب تعاریف و مبانی به صورت خلاصه آمده است، اما توصیه می‌شود خوانندگان پیش از مطالعه این کتاب، دو کتاب نظری قبل را مطالعه کنند.

فیاض با بیان اینکه پژوهش درباره افسردگی حدود پنج سال به طول انجامید، گفت: در این سال‌ها در چهار حوزه مفهومی، عملیاتی، کمی و کیفی کار کردیم و توانستیم در حوزه اول بحث معناشناسی و چیستی افسردگی را تبیین کنیم که اساساً افسردگی از منظر قرآن به چه معناست و آیا همان معنایی که در علم روانشناسی دارد، در قرآن هم افسردگی به همان معناست؟ و اینکه اگر افسردگی انواعی دارد به چه شکل است و هرکدام چه معنایی دارد و همچنین چه عوامل علی و نشانه‌ای متعلق به این انواع افسردگی است.

وی اضافه کرد: در مراحل بعد به درمان افسردگی از منظر قرآن پرداختیم؛ درمان افسردگی از منظر قرآن برای انواع مختلف طبیعتاً متفاوت و مختص خودش است و در بحث درمان به ارزیابی عمومی و تخصصی پرداختیم. به این معنی که وقتی با مراجع افسرده مواجه می‌شویم، با چه روندی باید از او اطلاعات کسب کنیم؛ بر همین اساس ارزیابی خودمان را هم با توجه به آیات قرآن پیش بردیم و این ارزیابی بیشتر از ادعیه کتاب امام سجاد(ع) استخراج شد و در روند ارزیابی آن را با مثال توضیح دادیم.

فیاض با اشاره به اینکه در مرحله بعد به بحث مقیاس‌سازی پرداختیم، تصریح کرد: زمانی که صحبت از افسردگی می‌کنیم، باید بتوانیم با یکسری از ملاک‌ها و مؤلفه‌های خاص آن را ارزیابی کنیم و نمی‌توانیم به سادگی از افسردگی حرف بزنیم؛ لذا برای تشخیص آن مقیاس‌سازی ما مبتنی بر مقیاس‌های علی و نشانه‌ای قرآن کریم بود. یکی از نقاط عطف این کتاب این بود که به ۶ مدل پیشنهاد شده ما در مرحله نظری پاسخ عملی داده شد، یعنی در بحث نظری پژوهش این شش مدل در دو پژوهش، به صورت پایلوت مقدماتی و مطالعه گسترده، در تحلیل عاملی اکتشافی کاملاً تایید شد؛ این امر برای ما جالب بود، چرا که در علم روانشناسی این اتفاق بسیار کم رخ می‌دهد که مسئله‌ای به صورت نظری بیان شود و در عمل هم تأیید شود.

وی ادامه داد: در این درمان ابتدا تحت نظر متخصصان قرآنی، شش مدل افسردگی و ملاک‌های روانشناختی آن‌ها را از قرآن کریم به دست آوردیم. سپس گویه‌ها تنظیم و روایی محتوایی آن را ۱۰ متخصص دینی ارزیابی و در نمونه‌ای ۱۰۰ نفره، به طور مقدماتی اجرا شد. در تحلیل عاملی نتایج به دست آمده در بخش نظری در عمل نیز تأیید شدند؛ شش عامل به دست آمده عبارت بودند از «انزواطلبی»، «احساس شکست و پوچی»، «دین گریزی»، «ضعف اعتماد به خدا»، «خودجانبداری» و «نوسانات خلقی».

این روانشناس با بیان اینکه حدوداً بیش از ۲۸۰ مقیاس تشخیصی برای افسردگی وجود دارد افزود: می‌توان گفت ۹۹ درصد این مقیاس‌های تشخیصی نشانه‌محور هستند و اغلب نشانه‌ها را می‌سنجند و آن‌ها را مورد آزمایش قرار می‌دهند و می‌توان گفت که هیچ کدام از آن‌ها به علت‌ها تأکید نمی‌کنند؛ اما مقیاسی که در این پژوهش پرداخته شده علت‌محور است و سعی کردیم که براساس عوامل علی که در سوره‌های قرآن کریم وجود دارد آن‌ها را مورد سنجش قرار دهیم و به نشانه‌های افسردگی مانند غمگینی، پوچی، خودکشی، افکار منفی، فقدان لذت و مانند آن نپرداختیم، هرچند که این موارد بخشی از پرسشنامه بود، اما چیزی حدود ۶۰ درصد پرسشنامه ما به عوامل علی مربوط می‌شود.

وی ادامه داد: در مرحله بعد طبیعتاً اگر یک مدل را پیشنهاد می‌دهیم باید بتوانیم آن را در عمل هم مورد آزمون قرار دهیم. بسیاری از پژوهش‌هایی که در حوزه روانشناسی قرآن و روانشناسی اسلامی انجام می‌شود متأسفانه این ضعف را دارند که یا فقط به مبانی پرداخته‌اند و یا اینکه فقط در مقام عمل مدل را تعریف و روی آن کار کرده‌اند، اما یکی از نقاط قوت کار این است که هم به بحث مبانی و هم به بحث عمل و کاربردی کردن آن پرداخته است. در این مرحله پروتکل‌هایی که برای درمان افسردگی پیشنهاد داده بودیم روی بیماران افسرده اجرا شد و نمونه‌ها بیشتر افرادی بودند که نشانه‌های آن‌ها آشکار شده بود و از مشکل خودشان باخبر بودند و احساس درد و رنج داشتند.

فیاض بیان کرد: در جریان درمان به نتایج قابل‌ توجهی رسیدیم که یکی از نتایج این بود که به لطف قرآن توانستیم جلسات طولانی روان‌درمانی را در خصوص اختلالات مختلف از جمله افسردگی کاهش دهیم و تعداد آن را که معمولاً بین ۱۲ تا ۲۴ جلسه است به ۶ تا ۱۲ مورد کاهش دهیم. همچنین در طول درمان یافته دیگری را مشاهده کردیم که درصد بهبودی بیشتر از حد متوسط انواع روان‌درمانی در این حوزه بود. خیلی از چالش‌های درمان در خصوص بازگشت و عود مشکل بعد از روان‌درمانی است و به نظر می‌رسد که این روش درمانی میزان بازگشت و عود را کاهش دهد. در واقع بهزیستی و سلامت کلی را روی همه ابعاد زندگی فرد ایجاد کند.

این روانشناس در ادامه به فصل‌های کتاب اشاره کرد و گفت: این کتاب ۸ فصل دارد که در فصل اول خلاصه‌ای از دو کتاب قبلی است. فصل دوم را به بحث ارزیابی و درمان اختصاص دادیم و در طول شش فصل بعدی هم به درمان انواع افسردگی یعنی افسردگی سرشکستگی، افسردگی ناشی از حقارت، افسردگی معنوی، افسردگی مقایسه‌ای-انزوایی و افسردگی ولایت‌ستیزی پرداخته‌ایم. در این فصل‌ها نیز مبانی درمان به صورت خلاصه است و تکنیک‌های درمانی ویژه افراد هم با نمونه‌های عینی و تماماً برگرفته از آیات قرآن کریم ذکر شده‌اند.

اسلام کندی و توقف را اختلال هدایتی و ریشه افسردگی می‌داند
وی در ادامه با اشاره به مبانی افسردگی از منظر قرآن کریم گفت: افسردگی از منظر قرآن خمودگی است که از یک طرف ناشی از عدم اعتماد به خداوند و از طرف دیگر ناشی از ضعف تفکر است؛ این خمودگی و عدم اعتماد و ضعف تفکر فرد را به سمت بی‌رغبتی، بی‌لذتی و غمگینی می‌برد و باعث می‌شود که فرد در امور زندگی‌اش دچار توقف و کسالت شود. توقف در بحث دینی و اسلامی امری نکوهیده است، همان طور که امام علی(ع) در حدیثی می‌فرماید: «بر تو باد به عمل کردن در وضعیت کسالت و شکست» و این یعنی مؤمن هیچ وقت نباید عمل خودش را متوقف و در هیچ شرایطی و حتی زمانی که بی‌حوصله است و حال خوبی ندارد، عمل خودش را متوقف کند؛ بنابراین کندی و توقف اختلال هدایتی است. یکی از شاخه‌های مدل مفهومی این است که افسردگی اختلالی باعث می‌شود که فرد رفتارها، باور‌ها افکار، هیجانات و به طور کلی توجه‌اش به سمت اختلالات و اختلاف در جهت حق پیش برود.

نویسده کتاب «درمانگری افسردگی مبتنی بر قرآن» ادامه داد: از جمله شیوه‌های تدبر در این کتاب تدبر واژه‌ای، تدبر سوره به سوره، تدبر آیه به آیه‌ هستند و حاصل آن تبیین ۶ نوع افسردگی از منظر قرآن کریم است. این مدل‌ها از سوره‌های طه، غاشیه، عبس، مطففین و … استخراج شده‌اند.

درمان افسردگی از منظر قرآن مختص انسان‎های مذهبی نیست
فیاض بیان کرد: درمان افسردگی از منظر قرآن مختص به انسان‎های مذهبی نیست، بلکه از آنجا که دین اسلام منطبق با لایه‌های فطری انسان است، مدل‌های درمان افسردگی‌ها برای تمام گروه‌ها قابل درمان است. باید توجه کرد که افسردگی‎هایی که از آن‌ها بحث می‌‏شود مواردی است که در حوزه اختیار انسان است و مواردی مانند افسردگی‌‏های ناشی از اختلالات ژنتیکی از این بحث خارج است و در دایره ابتلائات می‌‏گنجد.

وی در پایان گفت: این کتاب می‌تواند سرآغازی برای شروع تدوین کتاب‌هایی دیگر درباره سایر اختلالات با رویکردی تأسیسی و قرآنی باشد. تلاش بر این بوده است تا خوانندگان به صورت جزئی‌تر و ملموس‌تر با فرایند درمانگری افسردگی از منظر قرآن کریم آشنا شوند. در این کتاب از گفت‌و‌گو‌های درمانگر-مراجع برای تبیین انواع تکنیک‌ها استفاده شده است.

کتاب «درمانگری افسردگی مبتنی بر قرآن» به همت فاطمه فیاض و احمدرضا اخوت نگاشته شده و آن را انتشارات قرآن و اهل بیت نبوت (ع) به چاپ رسانده است. این کتاب در قطع وزیری، در تیراژ هزار نسخه و به قیمت ۱۲۰ هزار ریال منتشر شده است. برای تهیه این اثر می‌توانید به مراکز عرضه انتشارات قرآن و اهل بیت نبوت(ع) مراجعه کنید و برای دریافت غیرحضوری از طریق آدرس اینترنتی www.quranahlebayt.com سفارش خود را ثبت کنید.