تحرک اسپرم در آزمایش، نحوه تشخیص

منظور از تحرک اسپرم (موتیلیتی)، حرکت و شنا کردن اسپرم است. کم تحرکی اسپرم به معنای آن است که اسپرم به خوبی شنا نمی‌کند که می‌تواند موجب نازایی مرد شود.

علت شنا کردن اسپرم‌ها چیست؟
اسپرم‌ها، سلول‌های متحرک هستند. تحرک اسپرم‌ها برای باردار شدن خیلی مهم است. وقتی که زن و مرد رابطه جنسی واژینال دارند، آب منی مرد نزدیک کانال سرویکس و در انتهای کانال واژن تخلیه می‌شود. با وجود اینکه خروج منی نزدیک کانال دهانه رحم برای باردار شدن مناسب است اما اسپرم در هر نقطه دیگر نزدیک واژن هم باشد می‌تواند راهی کانال واژن و نهایتا دهانه رحم شود! جالب است بدانید که اسپرم حتی قبل از انزال هم ممکن است از آلت تناسلی مرد خارج شده و وارد کانال واژن شود. این اتفاق پیش انزال نامیده می‌شود. وقتی که مرد از نظر جنسی برانگیخته می‌شود این مایعِ شبیه منی از مجرای پیشاب بیرون می‌آید. به همین دلیل است که روش بیرون کشیدن آلت برای جلوگیری از بارداری، روش موفقی نیست.
اسپرم به طور طبیعی طوری برنامه‌ریزی شده که تا مقصد نهایی خود یعنی تخمک شنا کند. مطالعات نشان می‌دهد که 2 تا 10 دقیقه طول می‌کشد که اسپرم به لوله فالوپ برسد. وقتی که اسپرم به لوله فالوپ می‌رسد باید تخمک را بارور کند که برای این کار نیز تحرک لازم است. بر خلاف اسپرم که خودش حرکت می‌کند تخمک توسط سیلیا که پرزهای شبیه مژه است شناور شده و از تخمدان وارد لوله‌های فالوپ می‌شود. تخمک به تنهایی نمی‌تواند شنا کند.

تحرک اسپرم و سایر معیارهای تعیین سلامت نطفه
تحرک (موتیلیتی) تنها یکی از عوامل سلامت اسپرم و نطفه است. سایر معیارهایی که در سلامت نطفه باید در نظر گرفته شود عبارتند از:
حجم نطفه (Semen Volume). به معنای میزان انزال مایع منی (به میلی لیتر) است.
تعداد کل اسپرم‌ها (Total Sperm Count). به طور میانگین 33 تا 46 میلیون اسپرم است.
غلظت اسپرم (Sperm Concentration). در 1 میلی لیتر از منی چقدر اسپرم موجود است.
زنده بودن اسپرم (Sperm Vitalaty). به معنای درصد اسپرم‌های زنده است.
شکل اسپرم یا مورفولوژی اسپرم. شکل ظاهری اسپرم بر تحرک آن موثر است.
زمان تبدیل شدن به مایع (Time to liquefaction). وقتی که منی از آلت مرد خارج می‌شود غلیظ است ولی در طی 20 تا 30 دقیقه مایع می‌شود.
میزان Ph نطفه. نطفه خیلی اسیدی می‌تواند اسپرم‌ها را از بین ببرد.
گلبول‌های سفید‌ (WBC). تعداد بالای گلبول سفید نشانه عفونت است.
اگر تحرک اسپرم‌ها کم باشد نسبت به حالتی که سایر عوامل فوق دچار مساله باشد احتمال باردار شدن خودبخودی بیشتر است.

سنجش میزان تحرک در آزمایش اسپرم
تحرک اسپرم در آزمایش نطفه به صورت‌های زیر تعیین می‌شود:
درصد تحرک (Motile Percentage). چند درصد اسپرم‌ها در یک انزال در حال حرکت هستند.
غلظت اسپرم‌های متحرک (Motile Sperm Concentration). چند درصد اسپرم‌ها در یک سنجش مایع منی در حال حرکت هستند و معمولا به صورت میلیون سلول در میلی‌لیتر اندازه گیری می‌شود.
کل اسپرم‌های متحرک (TMSC). چند عدد اسپرم در یک انزال در حال حرکت هستند. این عدد بیشتر به مرتبط ترین پیش بینی باروری مربوط است.
میانگین سرعت مسیر (VAP). سرعت حرکت اسپر‌م‌ها که به صورت میکرون در ثانیه اندازه‌گیری می‌شود.

تحرک پیشرو، تحرک غیر پیشرو و تحرک کل اسپرم
علاه بر آنکه باید تعداد اسپرم‌های در حال حرکت تعیین شود بلکه چگونگی حرکت آنها نیز اهمیت دارد. در صورتیکه تحرک اسپرم‌ها پیشرو باشد اسپرمها تقریبا در مسیر مستقیم یا در دایره های خیلی بزرگ حرکت می‌کنند. تحرک غیر پیشرو به حالتی گفته می‌شود که اسپرم‌ها به سمت جلو یا در دوایر خیلی کوچک شنا می‌کنند. مثلا اسپرمی که فقط در یک نقطه می‌لرزد غیر پبشرونده شناخته می‌شود. اما اسپرمی که زیگزاک اما رو به جلو حرکت می‌کند اسپرم پیشرونده است. حرکت پیشرنده اسپرم برای حرکت به سمت مجرای تناسلی زن لازم است. منظور از تحرک کل اسپرم‌ها، درصد اسپرم‌هایی است که هر نوع حرکتی دارند. این حرکت حتی می‌تواند غیر پیشرونده هم باشد.

چند عدد اسپرم باید به طور مناسب شنا کنند؟
در یک بار انزال منی مرد با باروری نرمال باید بیش از 39 میلیون اسپرم جود داشته باشد. اما قرار نیست همه این اسپرم‌ها کاملا سالم باشند. در یک انزال منی دستکم 40 درصد اسپرم‌ها باید جنبش یا حرکت داشته باشند که می‌تواند شامل حرکت‌های غیر پیشرونده باشد. همچنین حداقل 32 درصد اسپرم‌ها باید پیشرونده حرکت کنند. تشخیص قوی بودن یا ضعیف بودن تحرک اسپرم معمولا بر مبنای درصد اسپرم‌های متحرک مشخص می‌شود. اما نتایج مطالعات نشان می‌دهد تعداد کل اسپرم‌های دارای تحرک معیار مناسب‌تری است. اگر تعداد کل اسپرم‌های متحرک بالای 20 میلیون باشد، نرمال زیر 5 میلیون ضعیف و زیر 1 میلیون، تحرک اسپرم بسیار ضعیف است.

عوامل موثر بر تحرک اسپرم چیست؟
عوامل چندی بر تحرک اسپرم موثر است. معمولا وقتی تحرک اسپرم پایین است مسائل دیگری هم وجود دارد. مثلا مردان با تحرک اسپرم پایین ممکن است تعداد اسپرم کم یا اسپرم با شکل ضعیف داشته باشند. اسپرمی که شکل مناسبی ندارد نمی‌تواند به خوبی شنا کند.
تحرک اسپرم تحت تاثیر مجاورت مواد شیمیایی، بیماری، قرار داشتن در معرض سرما یا گرما، عادت های بد مثل سیگار کشیدن یا ناهنجارهای مجاری تناسلی مرد مثل واریکوسل ممکن است کم شود. همچنین اگر مرد رابطه جنسی کمی داشته باشد هم بوجود می‌آید. در این حالت، اگر انزال اول او تحرک اسپرم کمی داشته باشد انزال بعدی احتمالا تحرک اسپرم بهتری خواهد داشت.