فضای مجازی عامل فروپاشی خانواده

به گزارش فانوس، این تکنولوژی جدید در جوامع مدرن، باعث بحران هویت در میان انسانها شده، در حدی که مرکز توجه علوم اجتماعی به ویژه روان شناسی اجتماعی قرار گرفته است. و از این طریق به موضوع هویت اجتماعی که با ورود به شبکه های مجازی ، و تغییر و تحولات ناشی از این امکانات پرداخته اند.

موضوع هویت، هر چند در آغاز متوجه بحران هویت بوده است ولی بعدها به سمت بازسازی هویت در جوامع گوناگون تغییر مسیر داد. با پیدایش مدرنیته، تصوری از هویت اجتماعی انسان ها، همچون سوژه ای یکپارچه، متحد و متمرکز، شکل گرفت.

هویت اجتماعی به ویژگی هایی اشاره دارد که یک جامعه را از جوامع دیگر متمایز میکند. این مقوله که با ورود شبکه های اجتماعی مجازی، دچار تغییر و تحولات عمده ای شده است، بیش از هر گروهی، در ارتباط با جوانان اهمیت می یابد، چرا که جوانی، مرحله تکوین هویت مستقل و استقلال یابی آنان است. در این زمینه یکی از پدیده های انکار نشدنی در کشور ما، گسترش روز افزون کاربرد کامپیوتر و شبکه های اجتماعی مجاز از سوی جوانان است.

در واقع تعامل با دیگران که یکی از نیازهای اساسی انسان است و اصولاً انسان با این ویژگی شناخته شده است، فردی به تعامل با دیگری می پردازد و هویت خود را به عنوان عضوی از جامعه پیدا میکند، به عبارت دیگر میتوان گفت، هویت در بستر تعاملات اجتماعی تعریف می گردد. ظهور فناوری های نوین ارتباطی، دگرگونی بنیادینی را در تعاملات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است.

چنانچه کاستلز معتقد است انتقال فرهنگ از طریق ارتباطات صورت می گیرد. بنابراین حوزه فرهنگ که نظام هایی از عقاید و رفتارها را شامل می شود. با ظهورتکنولوژی جدید، دستخوش دگرگونی های بنیادین میشود.

اینترنت و ارتباطات کامپیوتری مبتنی بر آن، به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب ارتباطی- اطلاعاتی در آغاز هزاره سوم به ارتباطات معنایی تازه بخشید و موجب دگرگونی در تعاملات اجتماعی شد. تا کنون حضور فیزیکی برای ایجاد تعامل و رابطه لازم بود، ولی در ارتباطات کامپیوتری، طرفین رابطه بدون اینکه همدیگر را ببیند در فضایی به اصطلاح مجازی با هزینه ای نسبتاً کمتر به تعامل می پردازند.

اینترنت با دو ویژگی خود بر هویت اجتماعی تأثیر می گذارد: یکی اینکه با در هم شکستن مرزهای مرسوم گروهی و متعاقب آن، تغییر در برجستگی تشابه و تفاوت، بیشترین تأثیر را بر هویت های اجتماعی می گذارد.

دیگر آنکه گمنامی یا جعل نام به معنای پنهان داشتن هویت که در ارتباطات کامپیوتری امری ممکن و معمول است. در روشنی و اهمیت مرزبندی گروهی و در نتیجه معنای هویت اجتماعی تأثیر می گذارد.

تمایل بشر به اجتماعی بودن و اجتماعی کردن، وی را بر آن داشت تا محیط اینترنت را به یک جامعه مجازی تبدیل کند. این مهم اکنون با توسعه محیط مجازی در قالب وب معناگرا و ایجاد رابطه تعاملی، در ساختار شبکه های اجتماعی مجازی ظاهر شده است. شبکه های اجتماعی مجازی، نسل جدیدی از صفحات اینترنتی هستند که بر اساس نیاز مخاطبان طراحی شده اند.

افراد با ورود به این شکبه ها وارد دنیای جدیدی می شوند که نشأت گرفته و تأثیرپذیرفته از فضای واقعی است و رویدادها و بحث ها، حول دل مشغولی های انسان معاصر در دنیای واقعی صورت می پذیرد.

شبکه اجتماعی مبین هویت بی ثبات، تغییر پذیر و منعطف انسان جدید است و هویت ملی در جامعه اطلاعاتی به دلیل ظهور اجتماعات مجازی به شدت تهدید می شود. افراد در اجتماعات مجازی که تهدیدی برای اجتماعات واقعی هستند حداقل در یک چیز اشتراک دارند و آن، علایق و منافعی است که به خاطر آن، دور هم جمع شده اند. این منافع که همان دسترسی به اطلاعات است، هویت را می سازد. هویتی که مدام در حال تغییر و ناپایدار است. هویت افراد در دنیای مجازی، هویتی دیجیتالی است.

خانواده ، اساسی ترین و نخستین نهاد اجتماعی است که پیوند عاطفی بین اعضای خود را با گفتگو و برقراری ارتباط و تعامل کلامی حفظ میکند و مهمترین کارکرد خود را انجام می دهد که انتقال ارزش ها و اجتماعی نمودن فرزندان است.

امروزه نشانه های کمتری از خانواده هایی می یابیم که ساعاتی از روز را با یکدیگر گفتگو میکنند. با توجه به اهمیت این مسئله در این پژوهش ، تأثیر فضای مجازی بر فرهنگ شفاهی افراد در خانواده ها بررسی شده است.

کمرنگ شدن روابط عاطفی درون خانواده اعم از روابط بین همسران، والدین و فرزندان و تحلیل رفتن فضای تعاملی بین آنها نشان دهنده از بین رفتن بسیاری از پیوندهای سنتی گذشته در انسانهای عصر جدید است.

گفتنی است اساس فرهنگ شفاهی، ارتباط رو در رو بین افراد است که در آن ارزشها، نگرشها و دیدگاهها و دیگر عناصر فرهنگی منتقل می شود. فرهنگ شفاهی در برابر فرهنگ نوشتاری قرار می گیرد. این فرهنگ مجموعه اندوخته های ذهنی و الگوهای رفتاری را شامل می شود که نانوشته است و به صورت کلام، گفتار و ایما و اشاره منتقل می شد. فرهنگ شفاهی دو مولفه اصلی ارتباطات دو طرفه کلامی و ادبیات شفاهی را شامل می شود و وسیله ای برای برقراری ارتباط و تحکیم آن است.

یکی از بهترین شاخص های برای ارزیابی سلامت رابطه خانواده برقراری ارتباط کلامی بین اعضای آنهاست.

با افزایش محددیت ارتباطات اجتماعی، افراد به بهره گیری از ارتباط به وسیله اینترنت تمایل بیشتری نشان می دهند. پیوند اجتماعی نیز در این زمینه نقش مهمی دارد. به عبارت دیگر، کسانی که به دلایل مختلف، پیوند اجتماعی قوی تری دارند، به بهره گیری از الگوی ارتباطی اینترنت، به ویژه الگوی ارتباطی نامناسب و ناهنجار، تمایل کمتری خواهند یافت.

عواملی مانند دلبستگی به دیگران و افراد پیرامون، تعهدات گوناگون مانند تعهد نسبت به خانواده، شغل، دوستان و ... درگیری ها و مشغولیت های مختلف مانند مشارکت مداوم در فعالیتهای زندگی، کار، خانواده و ... باورها، ارزش ها و اصول اخلاقی در این زمینه تأثیر اساسی دارد.

کم رنگ شدن روابط عاطفی درون خانواده اعم از روابط بین همسران، والدین و فرزندان و تحلیل رفتن فضای تعاملی بین آنها نشان دهنده از بین رفتن بسیاری از پیوند های سنتی گذشته در انسان های عصر جدید است. یکی از دلایل اصلی بروز این مسئله، فناوری های ارتباطات است که تغییرات گسترده ای مانند هرگونه دگرگونی ناشی از فناوری سبب شده است. امروزه نشانه های کمتری از خانواده هایی می یابیم که ساعاتی از روز را با یکدیگر گفتگو می کنند.

شبکه های اجتماعی مجازی زمینه ساز نگرشی نوین در تعامل و ارتباطات انسانی شده اند. این شبکه ها ، با از بین بردن فاصله های زمانی و مکانی، ارتباط افراد با یکدیگر را در تمام نقاط دنیا برقرار می سازند. ارتباطات در فضای مجازی با افراد مجازی و با هویت های مجازی و ساختگی علاوه بر ایجاد بحران هویت در فرد باعث غفلت فرد در ارتباط چهره به چهره با افراد واقعی می گردد.

فهیمه بیدقی (روانشناس بالینی)