سرمایه اجتماعی پلیس، محصول رویکرد نوین جامعه‌محوری

به گزارش فانوس، سرمایه اجتماعی شامل اعتماد، شناخت متقابل، ارزش‌هـای مشترک و رفتارهایی است که اعضای شبکه انسانی و اجتماعات را به هم پیوند می‌دهد و همکاری آن‌ها را امکان‌پذیر می‌سازد. دو عنصر مهم سرمایه اجتماعی، اعتماد و مشارکت است. اعتماد مردم به یکدیگر، اعتماد مردم به حکومت و نهادهای اصلی جامعه، اعتمـاد نهادهای مذکور به یکدیگر و نیز اعتماد حکومت و این نهادها بـه مـردم وجـوه مختلـف اعتماد اجتماعی را شکل می‌دهند. از سوی دیگر درستکاری، صـداقت، وفـای بـه عهـد، انصاف و عدالت ارزش‌های اعتمادآفرین هستند.

از مؤلفه‌هـای دیگـر سـرمایه اجتمـاعی مؤلفه اعتماد و تعاملات اجتماعی است؛ بنابراین اعتماد به همان اندازه که یک نگـرش شخصی است، یک دارایی ضروری اجتماعی محسوب میشود و در حقیقت افراد به ایـن دلیل قادرند به یکدیگر اعتماد کنند که عمل آن‌ها در هنجارها و شـبکه‌هـای اجتمـاعی انجام می‌گیرد. امروزه سرمایه اجتماعی، به عنوان شایستگی ضـروری بـرای سـازمان‌هـا محسوب می‌شود. سرمایه اجتماعی سازمانی منبع ناشی از ویژگی‌هـای اجتمـاعی درون سازمان است و نوعی دارایی است که هم برای سازمان و هم برای اعضای سازمان ارزش ایجاد می‌کند.

پلیس به عنوان یکی از نهادهای عمومی، از ارکان مهم هر حاکمیتی است و به مثابه یکی از خرده نظام‌های اجتماعی، ارتقای نظـم و انضـباط اجتمـاعی، تسـهیل فراینـد توسـعه اجتماعی، اجرای قانون و حفاظت از آرامش و امنیت جامعه، از وظایف ویـژه آن است. ایده پلیس جامعه‌محور و امنیت انتظامی «اجتمـاعی‌شـده» پیونـد سـازمان پلیس را از پیوند صرف با نهاد حکومت و دولت فراتر برده است؛ به‌‌گونـه‌ای کـه پلیس به‌رغم این که یک سازمان رسمی و حکومتی شناخته می‌شود؛ لیکن ارتباط و درهم‌تنیدگی آن با نهادهای اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی را نمی‌توان نادیـده گرفـت و بر همین اساس، صاحب‌نظـران علـوم اجتمـاعی و امنیتـی، سـازمان پلـیس را نیازمنـد برخورداری از سرمایه اجتماعی می‌دانند. سرمایه اجتماعی، به حفظ وفاق، تعامل و اعتماد جامعه و سازمان پلـیس کمـک مـی‌کنـد، موجبـات روانسازی و برخورداری از نظم پویا را تقویـت کـرده و نقـش و سـهم درخـور توجهی را در فراهمسازی امنیت و انتظام اجتمـاعی دارد؛ چراکـه سـرمایه اجتمـاعی در مقیاس‌های خرد (فردی)، میانی (نهادی و سازمانی) و کلان (حکومتی) نیروی مؤثری برای اجتناب و ممانعت از گسست و ناامنی اجتماعی در جوامع پرمخاطره امروزی است.

پلیس جامعه‌محور الگوی جدید پلیسی است که در آن امنیت با مشارکت مردم صورت می‌پذیرد. اهداف اصلی آن، کاهش جرم و ارتقای احساس امنیت در جامعه است. مشارکت شهروندان و ارائه راه حل ابتکاری برای حل مشکالت از جمله شاخص‌های این رویکرد است.

هر چند در خصوص روش‌ها و الگوهای اجرایی و عملی «پلیس جامعه‌محور» تفاوت‌های زیادی در سطح ملی و بین‌المللی وجود دارد با این حال با توجه به ویژگی‌ها و پتانسیل‌های این رویکرد، پلیس جامعه‌محور می‌تواند نقش مهمی در کاهش احساس ناامنی شهروندان ایفا کند؛ زیرا امنیت به عنوان یک تولید اجتماعی تنها با کار پلیس تعریف و محقق نمی‌شود، بلکه برآیند تعامل و همکاری فعال بین شهروندان مسئول و پلیس پاسخگو است.

پلیس اجتماع‌محور را می‌توان رویکرد جدید پلیس دانست که مجموعه‌ای از برنامه‌های معطوف به تقویت تعاملات اجتماعی پلیس و گروه‌های اجتماعی به ویژه اقشار آسیب‌پذیر مانند زنان، کودکان و سالمندان را از طرق گوناگون همچون تشکیل انجمن‌های مشورتی محله‌ای و با تأکید بر حل مسئله از طریق گفتگو در بر می‌گیرد. بدین ترتیب، پلیس اجتماع‌محور وظایف دیگری چون کاهش احساس ناامنی، کاهش تعداد شکایات علیه خود و افزایش اطلاعات عمومی در خصوص شیوه‌های پیش‌گیری از جرایم را از طریق جلب مشارکت شهروندان برعهده گرفته است که موجب افزایش رضایت مردم و ارتقای میزان اعتماد عمومی به پلیس و در نهایت ایجاد احساس امنیت خواهد شد.

در ایران رویکرد جامعه محوری از اواخر دهه 1370 و اوایل دهه 1380 وارد عرصه سیاست پلیسی شد و همواره مورد تأکید فرماندهان و مدیران ارشد ناجا بوده است. اصول جامعه‌محوری پلیس و تکیه بر نیروهای مردمی، بهره‌گیری از مشارکت عمومی در برقراری نظم و امنیت اجتماعی، ارائه آموزش همگانی به مردم و اطلاع‌رسانی مستمر و امثالهم موجب شد نیروی انتظامی ساختار جدیدی را طراحی و پلیس‌های تخصصی را به تدریج ساماندهی نماید.

معاونت اجتماعی ناجا دقیقاً با این نگرش در جهت تحقق بند 18 از ماده 4 قانون ناجا از سال 1378 شکل گرفت تا بتواند زمینه شکل‌گیری اهداف اجتماعی پلیس را فراهم آورد. از سال 1385 نیز برای بسط اقدامات اجتماعی در کلیه سطوح فعالیت‌های پلیس، رده‌های اجتماعی در کلیه پلیس‌های تخصصی و مأموریتی ناجا شکل گرفته‌اند تا بازوان قدرتمندی برای تشکیلات پلیس جهت برقراری و ایجاد ارتباط با جامعه باشند.