وارثان نئورئالیسم؛ از اسپاگتی تا شاعرانگی

«از وسترن اسپاگتی تا عصر نوستالژی»

( تاریخ سینمای ایتالیا)

نویسنده : پیتر بوندانلا

مترجم : سامی آستان

ناشر: چشمه، چاپ اول 1397

230صفحه، 28000 تومان

****

به جز سینمای آمریکا که در تاریخ نه چندان طولانی سینما، همواره در اوج بوده و میدانداری کرده است؛ سینمای دیگر کشورها، حتی آنها که صاحب سینمایی حرفه‌ای شناخته می‌شوند، فراز و فرود بسیار داشته‌اند. بخصوص که چه در اوج بوده اند و چه در فرود کماکان زیر سایه هالیوود قرار داشته اند. درقاره سبز اروپا ایتالیا یکی از همین کشورهای صاحب سینماست که روزگاری سوای سینمای هنری اش، سینمای تجاری آن نیز در عرصه جهانی حرفی برای گفتن داشت.

بنابراین هم سینمای هنری ایتالیا دوره هایی پرفروغ را پشت سرگذاشته و هم سینمای تجاری و حرفه‌ای‌اش با الگو گرفتن از نظام استودیویی هالیوود، مدل بومی شده‌اش را تحت عنوان «چینه چیتا» پایه گذاری کرد و این شهرک وسیع سینمایی با استودیوهای بزرگی که داشت در اروپا برای خود هالیوود کوچکی محسوب می‌شد. تا جایی که نه تنها سینماگرانی از کشورهای دیگر برای استفاده از امکانات چینه چیتا راهی ایتالیا می شدند؛ بلکه در نمونه هایی فیلمسازان بزرگ هالیودی نیز در آنجا فیلمهای خود را جلوی دوربین بردند.

سینمای ایتالیا در دامان خود هم جریانهای هنرمندانه و پویایی چون نئورئالیسم را پرورانده و هم تولیدات کاملا تجاری و کم مایه‌ای همانند وسترن های اسپاگتی را، هم کمدی‌های سخیف لاندابوزانکایی داشته هم آثار شاعرانه فلینی و برتولوچی را. سینمایی که هم چهره شاخص فراوانی را در دامان خود پرورانده و هم فیلم‌های دیدنی بسیاری از خود به یادگار گذاشته است. همین ویژگی ها باعث شده که سینمای ایتالیا به یکی از قابل بحث ترین سینماها در بدل شود.

اما به تناسب این اهمیت و با وجود خیل کتابهای منتشر شده سینمایی در این سالها، جای منبعی جامع در باره تاریخ سینمای ایتالیا که بتواند پاسخگوی علاقمندان سینما و پژوهشگران این حوزه باشد، همواره خالی بوده است.

اما خوشبختانه نشر چشمه به همت سامی آستان، تاریخی مفصل از سینمای ایتالیا را تدارک دیده است که در قالب سه کتاب که از جنبه های مختلف سینمای این کشور را پوشش می‌دهد. کتاب «از وسترن اسپاگتی تا عصر نوستالژی» اثر پیتر بوندانلا که به تازگی وارد بازار کتاب شده یکی از این سه کتاب و در واقع کتاب دوم مجموعه‌ای است که به تاریخ ایتالیا اختصاص دارد. انتشار کتاب دوم این مجموعه پیش از کتاب اول، ماجرایی است که مترجم در پیشگفتاری که برای کتاب نوشته بدان اشاره کرده است. اما سوای این مسئله ساختار کتاب به گونه ای است که مخاطب می‌تواند از این کتاب که فعلا به بازار ارائه شده به صورت مستقل نیز استفاده کند. بخصوص که در کتاب حاضر، فرازهایی از تاریخ سینمای ایتالیا مورد توجه بوده که جزو جذاب ترین مقاطع تاریخ سینمای ایتالیاست.

نویسنده کتاب پیتر بوندانلا، استاد برجسته ادبیات تطبیقی در دانشگاه ایندیاناست. او در دهه هفتاد به سینمای ایتالیا علاقمند شد و این کتاب دستاورد سالها تحقیق و پژوهش او در این حوزه است. بوندانلا به واسطه اشراف و جایگاهی که در این حوزه دارد، ریاست انجمن آمریکایی مطالعات سینمای ایتالیا را نیز کسب کرده است. از جمله موفقیت های او نیز می‌توان به کتاب «شهر ابدی: تصاویر رمی در جهان مدرن» اشاره کرد که به سال 1987 منتشر شد و بوندانلا را نامزد کسب جایزه پولیتزر کرد.

مجموعه تاریخ سینمای ایتالیا که در قالب سه جلد منتشر خواهد شد، در واقع ترجمه دو کتاب این نویسنده و استاد دانشگاه است. یکی کتاب تاریخ سینمای ایتالیا از نئورئالسم تا امروز است که درواقع دو جلد نخست مجموعه از ترجمه متن کامل این کتاب گرفته شد است . جلد اول تحت عنوان «از صفر سینما تا هشت و نیم فلینی»، از دوران سامت سینما ایتالیا و عصر فاشیسم آغاز شده تا میانه قرن بیستم که روزگار اوج کار فیلمسازانی چون ویسکونتی، فلینی و آنتونیونی است پیش می آید.

کتاب حاضر «از وسترن اسپاگتی تا عصر نوستالژی» که بخش دوم این مجموعه است، از وسترن اسپاگتی آغاز شده و تا آستانه قرن بیست و یکم پیش می آید.

کتاب دومی که منبع شکل گیری مجموعه حاضر بوده «تاریخی از سینمای ایتالیا»ست آن هم به قلم بودندانلا که در سال 2017 منتشر شده و مترجم فصول سیزده تا هفده این کتاب را ترجمه و به عنوان جلد سوم به فارسی برگردانده است. به این ترتیب سامی آستان با استفاده از این دو کتاب، تاریخ جامعی از سینمای ایتالیا تدارک دیده است که از آغاز فیلمسازی در این کشور، تا سالها اخیر را در بر می گیرد.

اگر نویسنده در این کتاب با حفظ ضمنی تداوم زمانی به سینمای ایتالیا می پردازد. اما ساختار کتاب بیشتر موضوع محور است تا اینکه براساس توالی زمانی اتفاقات به روایت تاریخ سینمای ایتالیا پرداخته شود. به بیان روشن تر نویسنده با اختیار کردن یک چشم انداز زمانی مهمترین جریانهای سینمای ایتالیا را مورد تمرکز قرار داده و در پیرامون آن تاریخ سینمای ایتالیا را نیز بازگو می کند.

اتخاذ چنین ساختاری بیش از هر چیز تابع رویکردی است که بوندالا در نگارش این کتاب در پیش گرفته است. تاریخی که از سینمای ایتالیا ارائه می کند صرفا روایت رخ دادها و بیات مستند حوادثی که سینمای ایتالیا پشت سرگذاشته نیست. اهمیت کار او در این است که روایتی تحلیلی از تاریخ سینمای ایتالیا پیش روی خواننده می گذارد.

بنابراین اگر در بخش نخست کتاب حاضر با عنوان «به خاطیر یک مشت پاستا؛ سرجئولئونه و وسترن اسپاگتی» به سراغ فصلی مهم از تاریخ سینمای ایتالیا می رود، هم از تاریخ وسترن اسپاگتی می‌گوید و هم با برگزیدن یکی از نمادهای برجسته و مهم این ژانر سینمای یکی از فیلمسازان برجسته ایتالیایی را مود واکاوی قرار می دهد.

بر همین اساس در کتاب حاضر که از ششش فصل تشکیل شده، به سینمای پازولینی و برتولوچی نیز پرداخته شده است. سیاست و ایدئولوژی در سینمای ایتالیا، سینمای کمدی جدید ایتالیا، سینمای ایتالیا در دهه هشتاد و نهایتا سینمای ایتالیا در آستانه هزاره جدید از دیگر فرازهای این کتاب مهم و خواندنی در حوزه تاریخ سینمای ایتالیا را تشکیل می‌دهند. کتابی که با توجه به فیلمسازان بزرگ بسیاری که سینمای ایتالیا به جهان معرفی کرده، برای عموم علاقمندان سینما خوادنی های بسیاری خواهد داشت.