فرضیه‌ افزایش تنش آب در سال 1400 غلط است

خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه - محسن پورعرب: دی ماه سال جاری مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی طی گزارش آخرین وضعیت آب شرب در کشور از جنبه های مختلف را بررسی کرد. بر اساس این گزارش در تابستان سال ۱۳۹۷ به دلیل کاهش بارشها در سال آبی ۱۳۹۷-۱۳۹۶ و برخی دلایل دیگر، مناطق زیادی از کشور تحت تنش آب شرب قرار گرفت. در این تابستان جمعیت شهری و روستایی بالغ بر ۳۶ میلیون نفر (معادل ۴۶ درصد جمعیت کشور) تحت تنش آب شرب قرار گرفت.

این گزارش در ادامه افزوده که پیش بینی ها حاکی از آن است که با فرض ادامه روند موجود، در سال ۱۴۰۰ جمعیت تحت تنش آب شرب به ۸۰ درصد جمعیت کل کشور می‌رسد. مسئله قابل تاملی که به نظر می رسد به دور از واقعیت باشد. چرا که اگر با چنین فرضیاتی وضعیت آبی کشور در سال ۱۴۰۰ پیش بینی شود بدون شک کشور دچار بحران های عدیده ای خواهد شد. به همین منظور گفتگویی را با دکتر مرتضی افتخاری، رئیس موسسه تحقیقات آب کشور داشتیم تا ابعاد مختلف این گزارش را بررسی کنیم. افتخاری معتقد است که شاخص های اندازه گیری و روشهای استفاده شده در این گزارش مبنای علمی مشخص و قوی ندارد. بنابراین مطرح کردن مواردی نظیر اینکه ۸۰ درصد جمعیت کشور در سال ۱۴۰۰ دچار تنش ابی خواهند شد از پایه بی اساس است. در ادامه برخی از نکاتی که وی درباره این گزارش مطرح کرده است را می خوانید.

سه اشتباه بزرگ!

مرتضی افتخاری با اشاره به پژوهش فوق اظهار داشت: اولین نکته ای که باید به آن اشاره کرد، استفاده از واژه آب شرب در این گزارش است. بهتر بود که به جای آب شرب از آب شهری و روستایی استفاده می شد چراکه زمانی که از آب شرب استفاده میکنیم، خوانندگان گمان میکنند منظور آب شرب نوشیدنی است. در حالی که در اینجا منظور آب شهری و روستایی است که شامل آب بهداشت، شرب و ... می شود.

دومین نکته ای که در این گزارش حائز اهمیت است مربوط به جدول تنش آبی است که جدول شماره ۶ است. در این جدول سه وضعیت زرد و نارنجی و قرمز تعریف شده است. در این جدول شاخص، پیک مصرف در تابستان مدنظر قرار گرفته است. از طرفی جمعیتی که در این جدول تحت تنش آبی قرار گرفته را هم معطوف به همان بازه زمانی تابستان در نظر گرفته است. با این شرایط این نوع شاخص گذاری ایراد دارد. از طرفی این نوع شاخص گذاری به منبع مشخصی ارجاع داده نشده که الگوی مشخصی را معرفی نماید. کافی است برخی از این اعداد و ارقام ذکر شده را بالا و پایین کنیم، آنجاست که این جدول دچار تغییرات زیادی خواهد شد. لازم به ذکر است که تمامی شهرها در یک بازه زمانی مشخص پیک مصرف آب را نخواهند داشت و اینکه پیک مصرف در تابستان در کل روزها اتفاق نخواهد افتاد. بنابراین اینکه بخواهیم این شاخص ها را به کل روز و ماه و بعد کل کشور تعمیم دهیم دچار اشتباه شده ایم.

نکته سوم مربوط به پیش بینی تنش های آبی برای سال ۱۴۰۰ است. بر اساس شاخص های سال آبی ۹۷ – ۹۶ سال آبی ۱۴۰۰ نیز پیش بینی شده است. اول اینکه در این گزارش روش این پیش بینی توضیح داده نشده است. دوم اینکه ممکن است در سال ۱۴۰۰ ما دچار خشکسالی نباشیم و وضعیت ترسالی خوبی داشته باشیم. بنابراین اگر برای سال ۱۴۰۰ پیش بینی شرایط بحرانی را میکنیم، خوب است که سناریوهای خوش بینانه را نیز مدنظر قرار دهیم. در نظر بگیرید که همین سال آبی کنونی در سال های آینده تکرار شود. آیا باز هم این حد از تنش آبیی که پیش بینی شده است را خواهیم داشت؟ ذکر این نکته حائز اهمیت است که شاخص اندازه گیری تنش آبی در سال ۱۴۰۰ در این گزارش موضعی، مقطعی و لحظه ای است که این نوع شاخص گذاری دچار اشکال است.

واقعیت‌های گفته شده مبنای علمی ندارند

افتخاری در پاسخ به این سئوال که هدف چنین گزارش هایی در این مقاطع زمانی چه می تواند باشد؟، گفت: به نظر می آید که چنین گزارش هایی به دنبال کمک کردن به شرایط آبی کشور هستند، اما روش مناسبی را انتخاب نکرده اند. این گزارش یک سری نقاط قوت و یکسری نقاط ضعف به همراه دارد. با این حال اینکه بخواهیم با چنین گزارش هایی پیش بینی کنیم که در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۰ میلیون نفر یا ۸۰ درصد جمعیت کشور دچار تنش آبی خواهند شد پیامدهای منفی فراوانی را در جامعه و افکار عمومی خواهد داشت. ما مخالف گفتن واقعیت ها به جامعه نیستیم اما واقعیت هایی که پایه علمی مشخصی و قوی تری داشته باشند.

لزوم تعیین توارن بین تولید و مصرف آب

رئیس موسسه تحقیقات آب نیز با تاکید بر این مسئله که باید بین تولید و مصرف آب یک توازن ایجاد شود، اظهار داشت: متاسفانه در شرایط کنونی روند مصرف از تولید سبقت گرفته است. تقریبا از تمامی ظرفیت های آبی کشور از جمله سد سازی و انتقال آب و انتقال حوضه به حوضه استفاده کرده ایم اما سیستم های مصرف هنوز تحت کنترل نیستند و به همان روش قدیمی در حال کار هستند. البته در برخی از مناطق اصلاح شده است. به عبارتی در حال حاضر دچار خشکسالی بین مصرف و تولید هستیم. مثل این میماند که پدر خانواده هرچقدر هم که درآمد داشته باشد به علت ولخرجی های اعضای خانواده بازهم دچار بحران مالی باشند. بنابراین اگر بخواهیم در آینده دچار بحران نشویم باید مصرف آب را مدیریت کنیم. در حال حاضر دچار بحران مصرف آب هستیم که اگر این بحران دیده نشود در آینده دچار بحران کمبود آب خواهیم شد.

وی همچنین با اشاره به این مسئله که روال کنونی تولید و مصرف آب باید اصلاح شود، تصریح کرد: اگر روال کنونی مصرف آب مدیریت نشود در آینده دچار مشکلاتی خواهیم شد. نه به این معنا که دچار بحران شویم اما قطعا دچار مشکلات عدیده خواهیم شد. باید مصرف آب را مطابق شرایط کشور کنیم. در حال حاضر میزان مصرف آب برابر با تولید آب کشوری نیست که شرایط کم آبی را تجربه می‌کند.

پازل ۱۰۰ تکه ساماندهی مصرف آب

مرتضی افتخاری در ادامه در پاسخ به این سوال که مسئولیت ساماندهی مدیریت مصرف آب با چه کسی و چه نهادی است، بیان داشت: ساماندهی موضوع آب در کشور به مانند یک پازل ۱۰۰ تکه است که شاید ۳۰ تکه آن مربوط به وزارت نیرو باشد، اما مابقی آنها مربوط به سایر نهادهایی است که در موضوع آب دخیل هستند. قوه قضاییه و قوه مقننه در این مسئله نقشی مهم را می توانند ایفا کنند. به عنوان مثال در حوزه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی نقش مهمی در سهمیه بندی آب زمین های کشاورزی دارد. باید آب را بر اساس ظرفیت های کشور اختصاص دهد. یا سازمان محیط زیست در جلوگیری از آلوده شدن آبها نقش به سزایی دارد که باید به شدت پیگیر باشند و اجازه ندهند آب های کشور به راحتی با پسماندها آلوده شوند. همانطور که اشاره کردم قوه مقننه می تواند با قانون گذاری در این حوزه نقش کلیدی را ایفا کند.

در برخی از کشورهای دنیا درباره تعدادی از رودخانه ها قوانین خاصی را وضع کرده اند. خوب چرا ما از چنین الگوهایی پیروی نکنیم. چرا امروز باید وضعیت رودخانه کارون این چنین باشد؟ در نتیجه مسئولیت ساماندهی مدیریت مصرف آب به نهادها و سازمان های متعددی مربوط می شود.

ضرورت اجرای برخی الگوهای مصرف

رئیس موسسه تحقیقات آب همچنین با تشریح این موضوع که استفاده از برخی روش می تواند به جلوگیری از مشکلات آبی در سال های آینده کمک کند، گفت: می توانیم در تمامی شهرهای کشور بخشی از منابع آب را به آب شرب نوشیدنی مردم اختصاص دهیم. تقریبا هر نفر در روز ۵ لیتر آب شرب نوشیدنی نیاز دارد. با این شرایط میتوانیم منابع با کیفیت را به آب نوشیدنی اختصاص و در برخی از ایستگاه‌های مشخص به مردم تحویل دهیم. چیزی شبیه سیستم بسته بندی آب را می‌توان اجرایی کرد.

در حال حاضر در بندرعباس در فصل تابستان به دلیل برخی از مشکلات مربوط به کیفیت آب، تحویل آب شرب نوشیدنی با کیفیت در ایستگاه های مشخص به صورت خودجوش در بین مردم رایج شده است. یا در برخی از نقاط دیگر کشور منبع آب شرب نوشیدنی در منازل تعبیه شده است. اگر چنین الگوهایی در تمامی شهرهای کشور اجرایی شود آن موقع می توان آب سیستم لوله کشی را به سایر مصارف اختصاص داد. آبی که دیگر نیاز نیست با دقت بالا تصفیه شود. در این حالت کمک قابل توجهی به شرایط آبی کشور می شود و می‌توان از هدر رفت آب جلوگیری کرد. البته چنین روش هایی از نظر علمی ثابت شده و قابل اجرا هستند اما به نظر می رسد در شرایط فعلی کشور قابل اجرا نباشد چراکه منابع قابل توجهی را نیاز دارد.