جاجرم، شهر نارین قلعه و یوزهای بی قرار

بجنورد- ایرنا- شهرستان جاجرم گرچه به دلیل دوری از مسیرهای اصلی برای بسیاری از مردم چندان شناخته شده نیست، اما باستان شناسان و علاقه مندان به فرهنگ، این دیار کهن را که روزگاری بر سر راه ابریشم قرار داشته به خوبی می شناسند.

به گزارش ایرنا، جاجرم بر سر راه های کهن کاروانرو بوده است و با داشتن جاذبه های فرهنگی و طبیعی بسیار، مورد اقبال مسافران است.
وجود محوطه های باستانی بزرگ از قبیل تپه پهلوان، تپه حیدران و محوطه چَلو و نیز سنگ نگاره های پیش از تاریخی «جُربِت» در شهرستان جاجرم آن را به یکی قدیم ترین استقرارگاه های بشری در خراسان شمالی بدل کرده است.
پراکندگی زیاد محوطه های باستانی مربوط به دوران اشکانی و ساسانی در این شهرستان، از شکوفایی این خطه در آن دوره تاریخی با بهره گیری از موقعیت مناسب آن بر سر راه ابریشم و معادلات سیاسی و تجاری آن دوران حکایت دارد. جاجرم از شهرهای مهم دوران اوج و درخشش تمدن خراسان بوده است.

* فرهنگ و هنر
جاجرم را جلوه گاه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی می دانند. آیین نخل گردانی جاجرمی ها در حسینیه بزرگ این شهر در عاشورای حسینی هزاران جاجرمی را از سراسر کشور و علاقه مندان را از سراسر استان به سوی خود فرامی خواند.
مسجد جامع جاجرم مهمترین نشانه حیات فرهنگی و دینی است. این مسجد یکی از کهنترین مساجد تاریخی ایران به شمار می رود. وجود آرامگاه علی بن مهزیار، یار نام آشنای امام رضا(ع) در جاجرم و نیز شهرت مفاخری چون فریدالدین جاجرمی، شیخ اندوقانی و خواجه خاموش ، نمایی از تاریخ غنی و جایگاه والای فرهنگی و مدنی جاجرم است.

* نقوش صخره ای جُربت
نقوش صخره ای جربت که در منطقه به سنگ نگاره معروف شده اند در پنج کیلومتری شرق روستای جربت در بخش سنخواست واقع شده اند.
این صخره ها عبارتند از مجموعه ای از نقوش حیوانی شامل کل، بز کوهی با شاخ های بلند، شتر، انسان اسب سوار و برخی نمادهای مذهبی اسلامی و کتیبه هایی به خط عربی و فارسی که با خراش و ضربه یک شیء نوک تیز بر صخره های سیاه فروغلتیده در پای دامنه کوه، نقش شده اند. این مجموعه نقوش کم نظیر به دوران پیش از تاریخ تا اسلامی تعلق دارند.

* نارین قلعه
نارین قلعه نماد تاریخ کهن جاجرم در دل این شهر مهم دوران اسلامی قرار دارد. در «مطلع الشمس» در باره نارین قلعه جاجرم آمده است: «در وسط جاجرم بر روی تل مصنوعی مرتفعی قلعه ای است خراب و خالی از سکنه و نارین قلعه این بلد است، چهار برج دارد ».
چارلز ادوار ییت نیز در «سفرنامه خراسان و سیستان» می نویسد: «در وسط جاجرم یک تل خاک عظیم به ارتفاع 21 تا 24 متر هست که بقایای ارگ شهر قدیمی محسوب می گردد و به آن نارین قلعه می گویند».

* مسجد جامع جاجرم
مسجد جامع جاجرم از جمله مساجد کهن ایران متعلق به قرون اولیه اسلامی، در محدوده بافت تاریخی شهر و خیابان شهید رجائی - خیابان 15 خرداد جنوبی واقع شده است.
ارگ کاظم خان، باغ و بنای کوشک، آب انبار آق فریدون نایب از دیگر آثار ارزشمند بافت تاریخی جاجرم است.
مسجد جامع جاجرم دارای صحنی کوچک و دو شبستان باریک در طرفین است.

* آرامگاه خواجه علی بن مهزیار
آرامگاه خواجه علی بن مهزیار از جمله آثار ارزشمند تاریخی جاجرم به شمار می رود که ساخت آن را به دوره ایلخانی نسبت می دهند. براساس بررسی های به عمل آمده، تا دوره قاجار فضای داخلی بقعه و به ویژه مرقد تزیینات آجرهای لعابدار فیروزه ای با نقش برجسته آیات قرآنی به خط ثلث و نقوش گیاهی داشته که بعدها از اینجا به مقبره یارمحمدخان شادلو، موسوم به «سردار مفخم» در بش قارداش بجنورد منتقل و در آنجا نصب شده و بعدها هم به «گنجینه اسلامی» موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا به شماره ثبت 3278 نگهداری می شود.
طبق برخی روایات مذهبی این بنا مدفن ابوالحسن علی بن مهزیار، از یاران صدیق امام علی بن موسی الرضا (ع) است. علی بن مهزیار از سوی امام رضا (ع) و امام جواد (ع) مقام نمایندگی و وکالت در نواحی جاجرم داشته و تألیفات و آثار متعددی از او برجای مانده است. آرامگاه خواجه مهزیار در حومه شرقی جاجرم، ابتدای جاده جاجرم - سبزوار قرار داد.

* رباط قِلّی
یکی از باشکوه ترین کاروانسراهای خراسان شمالی واقع در بخش سنخواست جاجرم است. این بنای تاریخی در سه کیلومتری شرق روستای گازان و سه کیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است.
طرح کلی رباط قلی مستطیل است با چهار برج در چهار گوشه بنا و یک برج نیز در وسط ضلع های شمالی، غربی و جنوبی آن. ورودی بنا در وسط ضلع شرقی قرار دارد. بعد از ورودی از طریق یک فضای سرپوشیده چهارطاقی شکل به چهار طرف دسترسی می یابد.
بارانداز یا حیاط کاروانسرا به صورت یک صحن چهار ایوانی است که در فرورفتگی ایوان جنوبی یک محراب با بقایای گچبری که بی شک نمازخانه کاروانسرا بوده، قرار داشته است.
براساس آثار و شواهد کتیبه گچبری موجود بر سردر ورودی به خط ثلث که اکنون به کلی از بین رفته و نیز سبک و سیاق معماری و طرح کلی بنا، نماسازی داخل و خارج بنا و مصالح می توان این اثر را از آثار شاخص دوران تیموری دانست.

* حمام تاریخی جاجرم
موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم، حمام خزینه ای جاجرم با 700 مترمربع مساحت در دل بافت تاریخی شهر و در خیابان 15 خرداد در کنار بقایای ارگ قدیم شهر معروف به نارین قلعه و مسجد جامع قرار گرفته و به دورۀ قاجاری تعلق دارد.
ورودی حمام از طریق پنج پله به رختکن است که خود با یک راهرو ارتباطی موسوم به «میاندر» به گرمخانه متصل می شود. در مجموع، این حمام از پنج بخش رختکن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار، گلخن ( منبع آب گرم و سرد) و مخزن سوخت تشکیل شده است. مطالعات و مرمت حمام تاریخی جاجرم در 1390 به انجام رسیده و با عنوان موزه تاریخ شهر به بهره برداری رسیده است.
موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم شامل هشت غرفه است که در هریک گوشه ای از آداب و رسوم و تاریخ و فرهنگ مردم منطقه به نمایش درآمده است.
غرفه های موزه عبارتند از غرفه استاد حمامی و غرفه پوشاک در قسمت سربینه، غرفه های دلاکی، عطاری و باستان شناسی در گرمخانه، غرفه محرم برای معرفی آیین نخل گردانی، غرفه معرفی مشاهیر و نیز غرفه معرفی صنایع دستی شهرستان جاجرم که در کنار هم تصویر گویایی از تاریخ و فرهنگ منطقه جاجرم برای بازدید کننده ترسیم می کنند.

* خانه شاه نشین بنی هاشم
خانۀ معروف به «شاه نشین بنی هاشم» در روستای خراشا یکی از آثار ارزشمند دورۀ قاجار در شهرستان جاجرم است که در دو طبقه ساخته شده و طبقۀ فوقانی محل پذیرایی از مهمانان رسمی و رجال دولتی بوده است. این بنا به لحاظ داشتن تزیینات زیبای گچبری که به ویژه در اطراف شومینه ها تمرکز یافته و نیز کتیبه های ثلث شامل آیات قرآنی، ادعیه، نام پنج تن، تاریخ ساخت بنا و نام استاد گچکار و کاتب (به ترتیب «علی طهرانی» و «علی موسوی» به سال 1310 هجری)، زیبا و کم نظیر است.

*کوهستان بهار
کوهستان بهار که به دلیل سرسبزی به این نام شهرت یافته، یکی از زیباترین و باصفاترین ارتفاعات خراسان شمالی است که از ذخیره گاه های ارس استان است و به دلیل کثرت نزولات آسمانی و بارش برف های سنگین در زمستان و باران های طولانی در فصول بهار و پاییز و حتی تابستان دارای دامنه های سرسبز و چشمه های فراوانی است.

* منطقه حفاظت شده میاندشت
این منطقه به وسعت 85 هزار هکتار، از قدیمی ترین مناطق چهارگانه زیست محطیی کشور به شمار می رود که از سال 1352 تحت حفاظت قرار گرفته است. میاندشت منطقه ای پوشیده از دشت ها و کفه های وسیع با اقلیمی خشک، نیمه خشک و تراکم گیاهی نسبتا خوب با دارا بودن یک رودخانه فصلی به نام کالشور به یکی از بهترین زیستگاه ها برای یوزپلنگ ایرانی بدل گشته است.
همچنین این منطقه با داشتن گونه های جانوری چون کاراکال، گرگ، شغال، کفتار، آهو، قوچ و میش، هوبره، گراز، تشی، زرده بر و خرگوش، از جمله غنی ترین و متراکم ترین زیستگاه ها برای این گونه های جانوری استپی محسوب می شود.
فرماندار جاجرم از برپایی غرفه های صنایع دستی در ورودی پارک لاله درشهر جاجرم و در ورودی شهر سنخواست و در سرچشمه شوقان با همت دبیرخانه ستاد خدمات سفر نوروز 98 در این شهرستان خبر داد.
رضا آذری اظهار داشت: برای نوروز 98، برنامه های فرهنگی و شاد در قالب نوروزگاه در سطح شهرستان تدارک دیده شده است همچنین در ایام نوروز موسیقی در موزه حمام تاریخ شهر جاجرم اجرا می شود.
هرساله در این ایام حدود 12 هزار مسافر از شهرستان جاجرم گذر می کنند.
شهرستان جاجرم در جنوب غربی استان خراسان شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از غرب به شهرستان گرمه، از جنوب به استان سمنان، از جنوب شرق به استان خراسان رضوی، از شرق به شهرستان اسفراین و از شمال شرق به شهرستان بجنورد محدود می شود.
این شهرستان با مساحت 3654 کیلومتر دارای 3 شهر جاجرم، سنخواست و شوقان، 3 بخش، 5 دهستان و 55 آبادی است.
مرکز ملی آمار ایران در سرشماری سال 1395 جمعیت شهرستان جاجرم را 36 هزار و 673 نفر اعلام کرده است.
7185/5132

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه فرهنگی و هنری

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!