درد ساق پای کودکان، علت و راهکار

پادرد کودکان عارضه‌ای است که معمولا تحت عنوان پادرد شبانه از آن یاد می‌شود که باعث درد و ناراحتی کودک می‌شود، در نتیجه کودک در طول ساعات شب نمی‌تواند بخوابد اما درد هنگام صبح تسکین می‌یابد. ممکن درد در یکی یا هر دو پا احساس شود. معمولا درد بیشتر در قسمت مچ پا، ساق پا، و قسمت پشت پا احساس می‌شود. معمولا پا درد شبانه کودکان سه تا پنج ساله و کودکان هشت تا دوازده ساله را درگیر می‌کند. والدین باید به خاطر داشته باشند پا درد شبانه یک نوع بیماری نیست، و در برخی موارد که پای کودک ضرب دیده باشد رخ می‌دهد. شدت درد در کودکان مختلف متفاوت است، ممکن است کودکان درد بسیار شدیدی را احساس کنند اما وعده ای دیگر درد خفیف و ملایمی را احساس کنند.

معمولا پا درد کودکان تحت عنوان درد ناشی از رشد توصیف می­‌شود. اگرچه هیچ گونه دلیل است که گاهی اوقات کودکان به دلایل نامشخص دچار پا درد شبانه می‌شوند. ماساژ درمانی باعث بهبود برخی از انواع دردهای موضعی و دردهای عضلانی می­‌شود، اما در مواردی که درد مفصل یا درد استخوان مزمن باشد، کودک هنگام راه رفتن و بازی کردن درد بسیار زیادی را تحمل می‌­کند. متخصصان معتقداند که پا درد کودکان به تحرک بیش از حد و انجام دادن فعالیت­هایی که فشار زیادی را به بدن وارد می­کنند، ارتباط دارد. با این باید کودکی که از پا درد رنج می‌­برد را پزشک ارجاع داد تا به لحاظ بیماری و آسیب­‌هایی که باعث بروز درد می­شوند، مورد ارزیابی قرار گیرد.

علل پا درد در کودکان
عوامل مختلفی در بروز پا درد کودکان نقش دارند. تحرک بیش از حد، شکستگی و سایر انواع آسیب دیدگی‌ها و اختلالاتی نظیر تومور و برخی عفونت‌ها از عواملی هستند که در پا درد کودکان نقش دارند در جدول زیر تعدادی از دلایل رایج درد پا در کودکان به صورت خلاصه همراه با رنج سنی، علت و نوع درد مشاهده می‌شود:
آسیب دیدگی
ضرب دیدگی شایع ترین علت پا درد در کودکان است. شکستگی، پیچ خوردگی (آسیب دیدگی رباط)، ضرب دیدگی (کبودی). این موارد به آسیب دیدگی و ضرب دیدن پا مربوط هستند و معمولا براساس سابقه پزشکی، معاینه جسمانی، و اشعه ایکس تشخیص داده می‌شوند. به طور کلی درد به راحتی درمان می‌شود و تسکین می‌یابد. استفاده از کمپرس یخ، داروهای ضد التهاب، قرار دادن پا بالاتر از سطح بدن به درمان کبودی و پیچ خوردگی پا کمک می‌کند. پیچ خوردگی شدید زانو یا قوزک پا به مداخلات پزشکی مانند فیزیوتراپی یا آتل بستن نیاز دارد و باید حتما بیمار را نزد متخصص برد.
درد ناشی از رشد
درد ناشی از رشد، شایع ترین علت درد مزمن پا است. در حقیقت پا درد ربطی به رشد ندارد، بلکه به علت تحرک بیش از حد رخ می‌دهد و معمولا کودکان 3 تا 10 ساله را درگیر می‌کند و عمدتا هر دو پا را درگیر می‌کند. کودکان تحرک بسیار زیادی دارند بنابراین دویدن و بازی کردن باعث می‌شود که در اواخر روز دچار درد عضلات شوند. معمولا درد عضلات باعث اختلال در بازی کردن و سایر فعالیت‌های جسمانی نمی‌شود، اما معمولا در اواخر روز شروع می‌شود و با ماساژ دادن عضلات بهبود می‌یابد و به طور کامل در اوایل دوران بزرگسالی بهبود می‌یابد.
بیماری از گود اشلاتر
معمولا از بیماری از گود اشلاتر تحت عنوان سندروم تحرک زیاد یاد می‌شود و معمولا به علت وارد شدن فشار به صفحه استخوان درشت نی، که بالاتر از زانو قرار دارد، ایجاد می‌شود و منجر به تورم و بر آمدگی استخوان درشت نی می‌شود. معمولا دویدن، پریدن، و زانو زدن باعث بروز درد می‌شود. این عارضه، خوش خیم است و معمولا تمرینات کششی و مصرف داروهای ضد التهاب به بهبود درد کمک می‌کند.
بیماری لگ کالو برتس
این عارضه در پی اختلال عروق و نرسیدن خون کافی به سر استخوان ران ایجاد می‌شود و معمولا در سن 3 تا 12 سالگی رخ می‌دهد و می‌تواند هر دو پا را درگیر می‌کند. درگیر شدن هر دو پا در مراحل مختلف رخ می دهد. معمولا دچار لنگی می‌شود اما هیچ گونه دردی را احساس نمی‌کنند. در تصاویر رادیولوژی، سر استخوان ران بسیار متراکم است که در نهایت صاف می‌شود. این عارضه در میان پسران بسیار شایع تر از دختران است ممکن است این عارضه در کودکان باعث تغییر شکل دائمی سر استخوان ران تعیین می‌شود و معمولا شامل ارزیابی ساده، فیزیوتراپی، آتل بندی، و جراحی است.
سینوویت گذرا یا سمی
این بیماری به علت عفونت ویروسی مفصل ران رخ می‌دهد و معمولا کودک دچار لنگی شده و از درد و ناراحتی شکایت می‌کند، اما معمولا دچار تب یا سایر علائم عفونت نمی‌شود. مصرف داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن می‌تواند به طرز قابل توجهی به بهبود درد و لنگی پا کمک کند. آزمایشات خون می‌توانند وجود التهاب را تایید کنند اما هیچ گونه مدرکی درل بر عفونت سیستمیک را نشان نمی‌دهند. معمولا این اختلال طرف مدت 7 تا 10 روز بهبود می‌یابد.
آرتریت التهابی جوانان (JIA)
این عارضه معمولا با درد زانو یا قوزک پا بروز می‌کند. تورم مفاصل بیش از 6 هفته می‌تواند منجر به اختلال آرتریت التهابی جوانان شود. در برخی از کودکان فقط یکی از مفاصل درگیر می‌شود، اما ممکن است در برخی دیگر این عارضه چندین مفصل را درگیر کند و در برخی دیگر باعث ایجاد راش و علائم سیستمیک شود. در این بیماری به غیر از سرعت رسوب گلبول‌های قرمز، سایر فاکتورهای مربوط به التهاب در حالت طبیعی قرار دارند. کودکانی که به دلایل ناشناخته دچار تورم مفصل می‌شوند باید توسط متخصص روماتولوژی مورد ارزیابی قرار گیرند، از آنجایی آرتریت التهابی جوانان منجر به التهاب قرینه و کاهش بینایی می-شود، باید حتما کودک را نزد متخصص چشم پزشک برد.
بیماری‌های شدید
این عارضه به اختلال التهابی دردناک صفحه رشد پاشنه پا گفته می‌شود و معمولا کودکان 8 تا 14 ساله را درگیر می‌کند زیرا معمولا تا اواخر سن 14 سالگی، استخوان پاشنه به طور کامل به رشد نمی‌کند. در این حالت یک استخوان جدید در صفحه رشد و در نقطه ضعیف پشت پاشنه شروع به رشد می‌کند. در مواردی که فشار بسیار زیادی بر صفحه رشد وارد شود، باعث بروز التهاب خواهد شد. درد پاشنه پا کودکان با درد پاشنه پا در بزرگسالان تفاوت دارد. معمولا راه رفتن باعث بهبود درد پاشنه در بزرگسالان می‌شود، اما این امر در مورد کودکان صادق نیست. در حقیقت راه رفتن در کودکان باعث بدتر شدن درد می‌شود.

عفونت مفصل و استخوان
عفونت مفصل و استخوان در کودکان بسیار شایع است و باعث درد مزمن و حاد پا می‌شود. عفونت مفصل و استخوان در کودکان از طریق جریان خون به سایر نقاط بدن انتشار می‌یابد. عفونت مفاصل و استخوان‌ها در کودکان به شرح زیر است:
- مفاصل
عفونت مفاصل تحت عنوان بیماری اورژانسی در نظر گرفته می‌شود، زیرا، سرعت باعث تخریب سطح مفصل می‌شود. هنگامی که مفصل ران دچار عفونت می‌شود، کودک از راه رفتن امتناع می‌کند و معمولا پای خود را روی زمین قرار نمی‌دهد. هنگامی که مفصل زانو دچار عفونت می‌شود، زانو حدود 20 درجه خم شده و دچار تورم می‌شود. معمولا کودکانی که دچار عفونت مفصل می‌شوند، تب ندارند. به طور کلی در آزمایش خون افزایش سطح گلبول‌های سفید خون نشان داده می‌شود. معمولا این کودکان به جراحی اورژانسی نیاز دارند سپس برای جلوگیری از آسیب دیدگی سطح مفصل به او آنتی بیوتیک داده می‌شود.
- استخوان
عفونت استخوان بسیار حاد خواهد بود و منجر به تب و لنگی کودک می‌شود، اما کودک می‌تواند راه برود به این ترتیب ممکن است فرایند تشخیص به تعویق بیفتد. در نهایت، تغییرات استخوان در عکسبرداری مشاهده می‌شود. تصاویری که به کمک مصرف آنتی بیوتیک خوراکی و وریدی درمان می‌شود. فرایند درمان حدود 6 یا چند هفته طول می‌کشد. در مواردی که آبسه در استخوان به وجود آمده باشد باید کودک تحت عمل جراحی قرار بگیرد.
تومورها
خوشبختانه سرطان استخوان در میان کودکان بسیار نادر است. تومورها انواع مختلفی دارند و شامل تومورهای خوش خیم (که به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شوند و زندگی بیمار را تهدید نمی‌کنند) یا تومورهای بدخیم (اغلب به سایر نقاط بدن منتشر می‌شوند و زندگی بیمار را تهدید می‌کنند). این تومورها عبارتند از:
تومورهای خوش خیم شامل دپسپلازی فیبروز، کیست‌های ساده استخوان، استوئید استئوما، فیبروم غیر استخوان، یا نقص فیبروز کورتیکال. معمولا این اختلالات در تصاویری که به کمک اشعه ایکس گرفته می‌شود، تشخیص داده خواهد شد؛ تومورهای بدخیم با علائم بیشتری همراه هستند و معمولا باعث اختلال در سطح فعالیت جسمانی کودک می‌شوند. این کودکان در نیمه‌های شب به علت پا درد از خواب بیدار می‌شوند. کاهش وزن و تب از علائم شایع تومورهای بدخیم استخوانی است. تومورهای بدخیم باعث تورم، شکستگی استخوان، و درد شدید می‌شوند. به طور کلی عفونت و تومورهای بدخیم فقط یکی از پاها را درگیر می‌کند.

نشانه‌های پا درد در کودکان
تعدادی از علائم و نشانه‌های کلی درد پا در میان کودکان عبارتند از:
- کبودی پاها
- خونریزی از پاها
- ناپایداری مفصل زانو یا پا
- ضعف عضلات پا
- حساسیت و سفتی عضلات
- قرمز شدن ظاهر پاها
- تورم
- اسپاسم عضلانی
- ترشح چرک در محل ضرب دیدگی
علائم خطر
در اکثر موارد، علل پا درد در کودکان خوش خیم است. والدین باید در صورت بروز علائم ریز فورا کودک خود را نزد متخصص ببرند:
- درد مداوم یکی از پاها در ساعات شب
- درد تشدید شونده
- تب و یا کاهش وزن
- محدود شدن فعالیت‌های جسمانی

تشخیص پا درد در کودکان
پا درد ناشی از رشد به صورت زیر تشخیص داده می‌شود:
- معاینه جسمانی کودک برای تشخیص پا درد: پزشک به ارزیابی علائم و نشانه‌های بیماری می‌پردازد. سپس به بررسی درد مفاصل، التهاب، حساسیت، کبودی، و محل درد می‌پردازد.
- تحلیل سابقه پزشکی بیمار سیستمیک، یا احتمال آرتریت در کودک اهمیت بسیار زیادی دارد.
- تحلیل تصاویری که به کمک اشعه ایکس تهیه شده است: از این تصاویر برای بررسی سلامت استخوان و مفصل و وجود ناهنجاری استفاده می‌شود.
کنترل پا درد در کودکان
مهمترین نگرانی والدین، تسکین پا درد کودک است. در اکثر موارد می‌توان پا درد کودک را در منزل و به کمک مسکن، ورزش درمانی، و فیزیوتراپی درمان کرد. از روش‌های زیر برای کنترل درد استفاده می‌شود:
آروماتراپی برای کنترل پا درد کودک
روغن گیاهانی مانند بلسان بنفش هندی، اسطوخودوس، و بابونه خاصیت تسکین دهندگی و آرام بخشی دارند. بنابراین والدین می‌توانند این روغن‌ها را به وان آب گرم اضافه کنند. این کار به تسکین پا درد کمک می‌‌کند.
کمپرس گرم
گرما درمانی از طریق پدهای گرمایی و حمام آب گرم به تسکین درد و بهبود وضعیت پاها کمک می‌کند.
یوگا و تمرینات ورزشی
برخی از تمرینات ورزشی مخصوص پا، و تمرینات کششی یوگا می‌توانند به کنترل یا درد کودک و تسکین درد کمک کنند.
هومئوپاتی
برخی از داروهای هومئوپاتی مانند فسفات کلسیم و فسفات منیزیم می‌توانند به کنترل گرفتگی و درد پا کمک کنند. این داروها نمک های غیر رگانیک به بدن کودک می‌رسانند و باعث ایجاد کمبودها تغذیه ای در بدن کودک می‌شوند.
داروهای مسکن
مصرف برخی از داروهای مسکن مانند استامینوفن می‌تواند به تسکین پا درد کودک کمک کند. همان طور که در قسمت های قبل ذکر شد، در صورتی که درد پای کودک همراه با علائمی دیگر مانند تب یا کاهش وزن بروز پیدا کرد و یا به طور مرتب تشدید شد، لازم است هرچه سریع تر به پزشک متخصص مراجعه نمایید و با توجه به علت و بیماری احتمالی که موجب این درد در پای کودک شده، مراحل درمان را تحت نظر پزشک پیگیری نمایید.

سوالات متداول
چند مورد از سوالات رایج والدین درمورد درد رشد یا درد پای کودکان عبارت اند از:
آیا می‌توان برای تسکین درد پای کودک به او آسپرین داد؟
از دادن آسپرین به کودک به عنوان روشی برای درمان پا درد اجتناب کنید زیرا باعث بروز یک عارضه جدی به نام سندروم ری می‌شود. در صورتی که قصد دارید به کودک خود دارو بدهید، بهتر است قبل از دادن ایبوپروفن یا استامینوفن با پزشک مشورت کنید.
آیا رژیم غذایی در درمان درد پای کودکان مؤثر است؟
تغذیه کودک می تواند در درمان و حتی پیشگیری درد رشد یا پا درد کودکان تأثیر بسزایی داشته باشد. لازم است رژیم غذایی کودک حاوی مقادیر کافی از ویتامین D و ویتامین B6 باشد. استفاده از شربت منیزیم نیز در این مورد مؤثر است.