رمز مانایی نوروز، نگاه مساعد اهل بیت (ع) بوده است

خبرگزاری شبستان _ گروه قرآن و معارف: «آنچه سبب ماندگاری این سنت و زنده داشت آن از گذشته بوده است ،توجه پیشوایان وحاکمان اسلامی بوده است ؛ تلفیق این آیین کهن و همسویی آداب آن با آداب و فرهنگ و سنن و آموزه های اسلامی دیگر علت دوام این سنت بوده است لذا می توان گفت نوروز و این عید اسلامی شده با اشاره و توجه متولیان فرهنگ اسلامی و بر اساس برخی از گزاره های روایی در نگاه اهل بیت (ع) این سنت و فرهنگ مورد توجه و تایید بوده است؛ همین رویکرد نشانگر پسندیده بودن این رسم است ، رفتار و رویکردی که در روایات اهل بیت(ع) است با نوروز همانند رویکردی است که با اعیاد بزرگی چون فطر و قربان و غدیر داشته اند. در اعیاد اسلامی از جمله تعریف تکالیف استحبابی مخصوص برای این اعیاد است که همانند این تکالیف در اعیاد اسلامی وجود داشته است ؛ مانند غسل نمودن و پوشیدن لباس پاکیزه و نو و هدیه دادن و هدیه گرفتن و روزه گرفتن و اعمال مستحبی دیگر .»

آنچه در ادامه می آید بخش اول گفتگوی گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان با حجت الاسلام و المسلمین «امیر علی حسنلو»، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ وسیره مرکز مطالعات وپاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه سراسر کشور درباره خاستگاه تاریخی نوروز و انعکاس این رسم ایرانی در فرهنگ اسلامی است.

خاستگاه تاریخی نوروز که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد چه رهیافت های تاریخی و معرفتی دارد و در ادامه چه پیوندی با آموزه های روایی و اسلامی ما برقرار می کند؟

نوروز به معنای روز نو، عید اول سال، روز اول فروردین که جشن ملی ایرانیان است، نوروز سلطانی هم می‌گویند. نوروز در زمانهای قدیم در اول بهار نبود، بلکه در فصول سال می‌گشت و گاه به بهار و گاه به تابستان و گاه به زمستان می‌افتاد. در سال 471 ق به فرمان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (465 ـ 485) حکیم عمر خیام و چند منجم دیگر تقویم جلالی را تنظیم کرده و نوروز را در اول بهار یا نخستین روز برج حمل قرار دادند.
در ایران باستان دو جشن داشتند، یکی جشن مهرگان در آغاز فصل سرما و جشن نوروز در آغاز فصل گرما که از اول فروردین آغاز می‌شد و هر دو را به خاطر آغازین روز فصل گرما و یا سرما نوروز می‌گفتند و مدت اجرای جشنها در نوروز چند روز بود و گفته شده به این خاطر آن را نوروز نامیده‌اند که در آن روز جمشید پادشاه ایران (باستان) مردم را بشارت دادی به بی‌مرگی و تندرستی و آموزندگی و هم اندرین روز بود که کیومرث دیو را بکشت.
فردوسی شاعر شیرین سخن پارسی گوی، درباره علت نامیده شدن این روز به نوروز چنین می‌سراید: جهان انجمن شد بر تخت روی / فرومانده از فرة بخت اوی
بجمشید برگوهر افشاندند / هر آن روز را روز نو خواندند
سرسال نو هرمز فَروَدین / بر آسوده از رنج تن دل ز کین
بزرگان به شادی بیاراستند / می و جام و رامشگران خواستند
چنین روز فرخ از آن روزگار / بماند از آن خسروان یادگار

فردوسی نیز معتقد است که نوروز آغازین روز پادشاهی جمشید است که شادی و سلامتی را برای مردمان خود نوید داده است و آن را بدان جهت نوروز نامیده‌اند. مورخینی مثل مسعودی نیز نوروز را روز اول بهار و اول فروردین نامیده‌اند که آغاز فصل گرما بعد از سپری شدن فصل سرماست.
یعقوبی نیز درباره نوروز چنین آورده است: «اول سال ایرانیان روز نوروز یعنی روز اول فروردین است که در نیسان و آذار می‌باشد و هنگامی که خورشید به برج حمل درآمده است، این روز عید بزرگ ایرانیان است دیگر عید مهرگان یعنی روز شانزدهم مهرماه است. در میان نوروز و مهرگان صد و هفتاد و پنج روز یعنی پنج ماه و بیست و پنج روز فاصله است...».
در عید بزرگ سال نوروز (روز اول فروردین و آغازین روز فصل بهار) و مهرگان (در فصل پائیز) بزرگان هدایایی تقدیم می‌کردند هر کس چیزی را که بسیار دوست می‌داشت، هدیه می‌کرد.

آیا نشانه های آشکاری درباره نگرش پیامبر (ص) به سنت نوروز در منابع و متون تاریخی وجود دارد؟
درباره سبب نامیده شدن نوروز در نزد ایرانیان علاوه بر مطالب فوق، سخنان بسیاری گفته شده است از جمله دانشمند بزرگ ایرانی جناب ابوریحان بیرونی (360 ـ 440) مطالب بسیار شیوا و زیبایی نوشته که به اختصار اشاره می‌شود ،ابوریحان روایاتی از پیامبر در باره تجلیل و بزرگداشت نوروز آورده تا به آن رنگ وبوی مذهبی داده واز این سنت وفرهنگ زیبا پاسداری کرده باشد:«نخستین روز فروردین نوروز است که اولین روز سال نو است و نام پارسی آن بیان کننده این معنا است و این روز با وارد شدن آفتاب به برج سرطان آغاز می‌شود... خورشید در مکانی قرار می‌گیرد که ... نزول باران و برآمدن شکوفه‌ها و برگ آوردن درختان تا هنگام رسیدن میوه‌ها و تمایل حیوانات به تناسل و آغاز نو تا تکامل و (بلوغ نهایی و رسیدن میوه‌ها) طی کند. این بود که نوروز را دلیل پیدایش و آفرینش جهان دانستند و گفته‌اند در این روز بود که خداوند افلاک را پس از آن که مدتی ساکن بودند به گردش در آورد و ستارگان را پس از چندی متوقف گردانید و خورشید را... آفرید و... آغاز شمارش از این روز شد و گفته‌اند که خداوند عالم سفلی را در این روز آفرید و کیومرث در این روز به شاهی رسید... و نیز گفته‌اند خداوند در این روز خلق (آدم) را آفرید. نقل شده از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از ابن عباس که در روز نوروز جامی سیمین که پر از حلوا بود برای پیغمبر هدیه آوردند و آن حضرت پرسید که این چیست؟ گفتند امروز روز نوروز است، پرسید که نوروز چیست؟ گفتند عید بزرگ ایرانیان است فرمود: آری در این روز بود که خداوند هزاران مردم را پس از مرگشان زنده نمود و بر آنها باران به دستور خدا بارید و روزی است که سلیمان آغاز پادشاهی نموده است... گفته شده که در این روز فیروز (نام فرشته) ارواح را برای آفرینش مردم حرکت می‌داد و فرخنده‌ترین ساعات آفتاب است که در صبح نوروز فجر و سپیده در نزدیک‌ترین نقطه زمین واقع می‌شود و نگاه کردن به خورشید برکت است و نام نوروز به زبان پارسی هرمزد است که اسم خدای تعالی است (چون خداوند در هر لحظه نوآفرین است).

برخی از علمای ایران می‌گویند سبب اینکه این روز را نوروز می‌نامند این است که در ایام تهمورث صابئه آشکار شدند و چون جمشید به پادشاهی رسید دین را تجدید کرد و این کار خیلی ‌بزرگ به نظر آمد و آن روز را که روز تازه‌ای بود جمشید عید گرفت اگر چه پیش از این هم نوروز بزرگ و معظم بود... و در این ایام گفته شده است که خداوند آفرینش جهان را تمام کرد و (زرتشت پیامبر (مجوس) در این روز به پیامبری برگزیده شد).

ایرانیان این روز را روز تقسیم سعادت وخوشبختی می‌دانند و روز امید نام نهادند ـ چون در این روز آغاز زنده شدن طبیعت و زندگی هستی است که امید را در دل زنده می‌کند ـ و همچنین گفته شده در این روز شر ابلیس از مردم برچیده شد و هر چوب خشکی سبز شد و مردم گفتند (روز نو) و هر کس در این روز در طشتی جو کاشت، سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند ـ که امروز سبزی در سفره هفت سین می‌چینند ـ و...
آنچه سبب ماندگاری این سنت وزنده داشت آن از گذشته بوده است ، توجه پیشوایان وحاکمان اسلامی بوده است ؛ تلفیق این آیین کهن وهمسویی آداب آن با آداب وفرهنگ و سنن و آموزه های اسلامی دیگر علت دوام این سنت بوده است.
لذا می توان گفت نوروز و این عید اسلامی شده با اشاره و توجه متولیان فرهنگ اسلامی و بر اساس برخی از گزاره های روایی در نگاه اهل بیت (ع) این سنت وفرهنگ مورد توجه و تایید بوده است؛ همین رویکرد نشانگر پسندیده بودن این رسم است ، رفتار و رویکردی که در روایات اهل بیت(ع) است با نوروز همانند رویکردی است که با اعیاد بزرگی چون فطر و قربان و غدیر داشته اند. در اعیاد اسلامی از جمله تعریف تکالیف استحبابی مخصوص برای این اعیاد است که همانند این تکالیف در اعیاد اسلامی وجود داشته است ؛ مانند غسل نمودن و پوشیدن لباس پاکیزه و نو و هدیه دادن و هدیه گرفتن و روزه گرفتن و اعمال مستحبی دیگر .

فلسفه پیدایش نوروز در روایت های ما چگونه است؟
در گزاره های روایی به شکل گیری نوروز و حکمتهای توجه به آن نگاه توحیدی شده است و از بینش های شرک آلود و خرافی پیراسته گردیده است. این روز را آغاز آفرینش و توجه خداوند به انسان و آغاز طلوع خورشید و آغاز حیات در زمین و رویش گلها و آفرینش باد در زمین که حیاط دهنده و شورانگیز و بیدارکننده زمین از خواب زمستانی و گذار از دوره خواب به بیداری و از مرگ به حیات که مراحلی از زندگی هستی است تفسیر کرده اند؛ دراین بینش عید نوروز دارای تفسیر معنوی و آغاز حیات و شکوفایی وحرکت رو به رشد هستی است که برای انسان درس آموز است یاد آور روز رستاخیز. براساس گزاره ای که از امام صادق (ع) نقل شده این روز را به روز پیمان گرفتن خداوند از انسان مومن برای اظهار بندگی و اقرار به نبوت و ولایت ائمه (ع) تفسیر می شده است در سنت باستانی به نوروز به عنوان روز امید و بهبودی و کامیابی می نگریستند که در روایت این روز عید فرج حضرت صاحب الامر که روز امید است نامیده شده است ؛ محتمل است سنت نگاه امیدوارانه ی در فرهنگ عید باستانی که در بین مردم این روز، روز جشن بوده در اصل از آیین زرتشت اخذ شده و در فرهنگ دینی ایران باستان بوده باشد که بعدها با تحریفات به خرافات آمیخته گردیده است؛ اندیشه امید به ظهور منجی که در آیین زرتشت که از آن به «سوشیانت» یاد شده است ؛ روایت نقل شده از امام صادق (ع) که دراین روز امام عصر(عج) بر فاسقین و فاسدین و گمراهان پیروز خواهد شد وحق و عدالت ظاهر گردیده وامام حق با شعار جاء الحق وزهق الباطل ظهور خواهد نمود. لذا مردم ایران به این روز را روز امید نامیده وفرح وشادی می کردند ؛ بنابراین یکی از علل زنده داشت و ماندگاری فرهنگ نوروز و عید باستان در سایه توجه پیشوایان دین و متولیان فرهنگ اسلامی بوده است.

پایان پیام/187