رشته زبان‌شناسی امروز، ثمره تلاش‌های یدالله ثمره است

تهران-ایرنا- مراسم گرامی‌داشت استاد فقید دکتر یدالله ثمره با حضور استادان و پژوهشگرانی چون ژاله آموزگار، بدرالزمان قریب، مجتبی منشی‌زاده و جمعی از علاقه‌مندان به حوزه ادبیات فارسی و آواشناسی به همت مرکز نشر دانشگاهی و با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی روز گذشته برگزار شد.

به گزارش روز چهارشنبه خبرنگار فرهنگی ایرنا از روابط عمومی مرکز نشر دانشگاهی، در این نشست اعضای خانواده، همکاران و دانشجویان یدالله ثمره با یادآوری ویژگی‌های اخلاقی استاد ثمره به نکاتی درباره کمبودها و نواقص کتاب‌های درسی دانشگاهی در حوزه آواشناسی پرداختند.
علی اشرف صادقی، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، با اشاره به آشنایی خود با مرحوم ثمره در دوران آموزش زبان انگلیسی در لندن یادآور شد: در انگلستان تنها سه نفر دانشجوی ایرانی در حوزه آواشناسی تحصیل می‌کردند که ثمره یکی از آنان بود.
این استاد بازنشسته دانشگاه تهران افزود: زبان‌شناسی 200 سال قدمت دارد و در طول یک قرن گذشته بیشتر در حوزه تحقیق در زبان‌هایی مانند یونانی، سانسکریت، هند و اروپایی و... به تحقیق پرداخته است. در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 تئوری در آن مطرح شد و در ایران برای نخستین بار در سال 1342 گروه زبان‌شناسی را تأسیس کردیم و اگر همت دکتر مقدم نبود معلوم نبود که چه زمانی این گره تأسیس می‌شد. البته این گروه با گروه زبان‌های قدیم یکی بود تا اینکه استادانی از فرانسه و انگلیس فارغ التحصیل شدند و با پیوستن به گروه، مسائل جدید زبان‌شناسی را تدریس کرده و رویکرد قدیم را تحت تأثیر قرار دادند.
وی با اشاره به نحوه ورود دانشجویان زبان‌شناسی به دوره‌های مختلف تحصیلی این رشته دانشگاهی بیان کرد: دانشجویانی که ادبیات خوانده‌اند در کنکور رد می‌شوند و نمره نمی‌آورند و بیشتر از رشته زبان انگلیسی و کمتر از زبان‌های دیگر مثل روسی و آلمانی و... وارد این رشته می‌شوند و دانشجویانی که ادبیات فارسی خوانده‌اند موفق به پذیرش در رشته زبان‌شناسی نمی‌شوند.
وی ناتوانی برخی از استادان را در استفاده از مثال‌های متعدد و حلاجی مطلب را در دروس زبان‌شناسی عامل برقرار نشدن پیوندی میان ادبیات فارسی و زبان‌شناسی نوین و زبان فارسی خواند و افزود: باید کاری کرد که دانشجویان زبان فارسی زبان انگلیسی بدانند. باید برای این مسأله در وزارت علوم چاره‌ای اندیشید.

**آثار آموزشی در زبان‌شناسی اندک است
محمود بی‌جن‌خان به روزهای شاگردی یدالله ثمره اشاره کرد و با توجه به اهمیت کتاب «آواشناسی زبان فارسی- آواها و ساخت آوایی هجا» ثمره که توسط مرکز نشر دانشگاهی منتشر شده، گفت: ایشان در مقدمه کتاب، زبان‌شناسی را تعریف و تأکید کرده‌اند که متدولوژی آن پیکربنیاد است.
وی با بیان این‌که کتاب این جنبه درسی دارد، افزود: رشته زبان‌شناسی مثل سایر رشته‌ها تحول خیلی سریعی دارد. هم در درس‌های اصلی مثل آواشناسی و هم در حوزه زبان فارسی کتب بیشتری باید نوشته شود. درس‌نامه استاندارد کم داریم. درس‌نامه باید حل تمرین داشته باشد که در زبان‌شناسی نداریم. در ویراست دوم کتاب به خواست استاد نکاتی نوشتم و گفتم که تمرین هم داشته باشد و دیدم که تمرین‌هایی اضافه شد. کتاب‌های درسی باید استاندارد و ساختار کتاب درسی داشته باشد.
بی‌جن‌خان ادامه داد: در این حوزه کتاب‌های آموزشی و پژوهشی کمتری نسبت به سایر رشته‌ها داریم و باید از پژوهشگران بخواهیم که کتاب‌هایی در این حوزه تدوین کنند. با توسعه فضای مجازی و افزایش تولید متن‌های فارسی باید در حوزه‌های مختلف کاربرد، کار کنیم.

**ثمره برند انجمن علمی زبان‌شناسی بود
شهین نعمت‌زاده، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز به اهمیت ثمره در روند تأسیس و رشد انجمن علمی زبان‌شناسی اشاره و بیان کرد: نهادهای علمی مثل انجمن‌های علمی در پیشبرد علم مفید هستند. در تأسیس انجمن زبان‌شناسی ایران تعدادی از دانشجویان فعال تلاش کردند تا انجمن راه‌اندازی شود اما برای موفقیت انجمن به یک برند نیاز داشتیم و دکتر ثمره بی‌مزد و منت کمک کردند تا این انجمن موفق شود.
این استاد بازنشسته دانشگاه الزهراء به مجموعه پنج جلدی آموزش زبان فارسی تألیف مرحوم ثمره اشاره و تأکید کرد: این اثر خلاء بزرگی را پر کرد و به 14 زبان ترجمه شد. دکتر ثمره نگاه کاربردی به علم داشت و حتی کتاب «آواشناسی زبان فارسی- آواها و ساخت آوایی هجا» بیشتر در رشته گفتار درمانی استفاده می‌شود و مرجعی برای دانشجویان و استادان این حوزه است.
وی انجمن زبان‌شناسی را یک انجمن صنفی خواند و گفت: این انجمن منافع زبان‌شناسان را نیز مد نظر داشت. دکتر ثمره برای رفع مشکل استخدام زبان‌شناسان به وزارت علوم رفت و آمدهای زیادی داشت و به دنبال پیدا کردن جایگاه مناسب برای زبان‌شناسان، برگزاری مدرسه‌های تابستانی و همایش‌های مختلف بود. مجله خوبی را نیز منتشر و بسیار مؤثر عمل کرد و بر اساس اساسنامه خود موفق بود.

**ثمره اصول خود را فدای هیچ مصلحتی نکرد
امید طبیب‌زاده قمصری، نویسنده «جشن‌نامه دکتر یدالله ثمره» به مشکلات رشته زبان‌شناسی اشاره کرد و گفت: سیطره فرمالیسم به زبان‌شناسی لطمه زد. به علاوه، نسل ما زبان‌شناسی را بلد نبود و همه با مدرک زبان انگلیسی وارد این رشته شده بودیم. نسل دکتر ثمره و صادقی دچار این مشکل نبودند. آواشناسی و واج‌شناسی گذراندیم و در دوره‌ای وزن شعر را با استفاده از کاغذ و مداد تقطیع می‌کردیم که استاد می‌گفت باید وزن را یاد بگیرید و دانشجو باید گوش عروضی داشته باشد. بعد از چند جلسه فهمیدم اگر گوش عروضی نداشته باشم، پژوهش هم نمی‌توان کرد.
وی افزود: کتاب‌های تألیفی درسی زبان‌شناسی کم است، زبان‌شناسی مثل جامعه‌شناسی ترجمه‌ای نیست بلکه با قاعده در زبان‌شناسی مواجه هستید و این نیازمند پژوهش است. دانشجویان زبان‌شناسی ما باید فارسی بدانند و بعد پژوهش کنند.
وی با اشاره به تثلیت زیبایی، خرد و صداقت در شعر شکسپیر درباره منش و رفتار دکتر ثمره گفت: وقتی صداقت و خرد آمیخته می‌شوند زیبایی به وجود می‌آید. ثمره خردمند بود و رتبه اول ارشد و بورسیه دکتری داشت. شاگردان خوبی را تربیت کرد، رساله دکتری او بی‌نظیر است. آنچه ثمره را زیبا می‌کرد صداقت و ادب او بود. اگر دانشجویی درس‌خوان بود به هر قیمتی از او دفاع می‌کرد و اصول خود را فدای هیچ مصلحتی نمی کرد.

**ثمره عشق ورزید و دوست داشته شد
ژاله آموزگار نیز در این نشست با اشاره به زندگی و منش دکتر ثمره تأکید کرد: دوست داشتن هنر است و آن‌ها که دوست دارند، دوست داشته می‌شوند، ثمره را آدم خوشبختی می‌دانم چون کینه نداشت، خوشبخت بود. وقتی شما چیزی را تقدیم می‌کنید، بیشتر لذت می‌برید و دکتر ثمره همیشه در حال تقدیم کردن بود. دوست دارم همین سه چهار سال گذشته را بزداییم و ثمره پیش از آن را بشناسیم. برای ثمره تأسف نمی‌خورم، مردن مهم نیست. مردن همان لحظه تولد رقم می‌خورد و مهم چگونه زیستن است.
یدالله ثمره، استاد بازنشسته دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان فارسی در دوم اسفند 97 درگذشت و کتاب «آواشناسی زبان فارسی- آواها و ساخت آوایی هجا» استاد ثمره توسط مرکز نشر دانشگاهی از سال 1366 تاکنون 14 بار به چاپ رسیده است.
فراهنگ**9211** 9053

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه فرهنگی و هنری

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!