نگاهی به سریال ممنوعه | ممنوعه هیچ خط قرمزی را برای سازمان سینمایی باقی نگذاشت!

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آخرین قسمت سریال ممنوعه هفته گذشته در شبکه نمایش خانگی توزیع شد. «ممنوعه» سریالی است که هر ممنوعه ممکنی را در حدود نمایشی سازمان سینمایی پشت سر گذاشت و تصویر اغراق آمیز و کاملا هنجار شکنی، از متن جامعه ایرانی را به تصویر کشید. این بزرگترین اشکالی است که در مقدمه می‌توان به کلیت سریال وارد دانست و در ادامه آن را تبیین کرد.

زمانی که قسمت نخست سریال عرضه شد، موج گسترده رسانه‌ای برای توقف سریال به راه افتاد. استفاده علنی کوکائین در مقابل دوربین و معرفی یک گروه مختلط از دختران و پسران که با روشی شبیه «کارتی پارتی»، پارتنر جنسی خود را انتخاب می‌کنند، از نشانه‌های نمایشی ممنوعی بود که در این سریال استفاده شد.

«سریال ممنوعه» دامنه وسیع و گسترده‌ای، انتقاد و التهاب رسانه‌ای را آفرید. اما «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» و در ذیل آن «سازمان سینمایی»، با وعده‌های همیشگی خبر از اصلاح قسمت‌های بعدی آن دادند و کارگردان با توجیه متنبه شدن شخصیت‌ها، تا حدودی مانع توقف سریال شد.

تمامی انتقادات رسانه‌ای نیز به همان سه قسمت نخست سریال مطرح شد و پرونده «ممنوعه» پس از آن فراموش شد. دوسیه سریال، هیچ گاه توسط جریان رسانه‌ای دنبال نشد؟ هیچگاه از سازمان سینمایی سئوال نشد که آنچه در ادامه سریال در قالب قسمت های آتی فصل اول عرضه می‌شود، بسیار مخرب‌تر از سه قسمت ابتدایی هستند.

رسانه‌ها به معنی واقعی فرهنگی، برای تیترسازی به التهابات سه قسمت ابتدایی اکتفا کردند و انتقادات حداقلی فصل اول، پرونده مخرب‌ترین سریال پس از انقلاب تا سال 1398 را بست. در صورتی که یکی از تیره‌ترین بخش‌های کارنامه فرهنگی دولت دوازدهم، توزیع سریال «ممنوعه» است.

این سریال دارای صحنه‌هایی است که تمامی خطوط قرمزی که عبور از آن به صورت تدریجی رخ می‌داد و در هر فیلم یا سریال تلویزیونی، اندکی از آن عبور می‌شد، ناگهان در فصلی نوین از فعالیت‌های سازمان سینمایی، تمامی خطوط قرمز و تابوهای اجتماعی ناملموس را در قالب یک مجموعه، یک تنه در‌نوردید.

بدین ترتیب «ممنوعه» هیچ خط قرمزی را برای وزارت ارشاد در ممیزی باقی نگذاشت. شاید در مقدمه برای اینکه محتوای فنی متن جنبه اغراق آمیزی نداشته باشد، به یک سکانس از متن سریال اشاره کنیم.

اطرافیان دانیال (مصطفی قدیری)، ساقی مواد فروشی که رابطه عاشقانه‌ سوپر سمپاتیکی با ترانه ( بهاره افشاری) دارد، به سفارش او در قالب تهدید، به صورت برکه (الهه حصاری) توسط دو موتور سوار آب می‌پاشند، تا به سامی هشدار دهند که احتمال وقوع اسیدپاشی وجود دارد. خود این تهدید و حتی اشاره به آن مصداق ترویج خشونتی است که اداره سانسور هند و کمپانی‌های فیلمسازی آزاد آمریکایی به هیچ عنوان حتی امکان شبیه سازی آنرا نخواهند داد.

اما در یک سکانس بسیار عجیب، سامی تجنگی (میلاد کی‌مرام) به سراغ ترانه می‌رود، تا مانع ادامه انتقامجویی عاشقانه شود.

صحنه مورد اشاره در متن

«ترانه» پشت دوربین در اتاق عریان و بدون هیچ لباسی خوابیده و مشغول مصرف مواد مخدر است. سامی که روبروی دوربین است، این وضعیت از روبرو را برای مخاطب تشریح می‌کند. عریانی یک زن پشت دوربین است آیا باید منتظر باشیم که عریانی‌های پشت دوربین و توصیف آن ادامه پیدا کند تا اینکه قرار است در یک سیر تدریجی به مقابل دوربین بیاید؟!

این میزانسن نشانه است، در واقع یک وعده است، برای اینکه برهنگی به تدریج وارد فرهنگ نمایشی «شبکه نمایش خانگی»، خارج از مجموعه صدا و سیما خواهد شد و با روند انفعالی اثبات شده، این وضعیت نمایشی «خارج از محدود» ابعاد نمایشی عریان‌تری به خود خواهد گرفت. با این سکانس، چندان دور از ذهن نیست و آن روز را به زودی خواهیم دید که در مقابل دوربین هر اتفاقی منهای نمایش رخ دهد و اروتیسم رسما جایگزین دراماتیسم شود.

با در نظر گرفتن محتوای سریال ممنوعه، وضعیت پیچیده‌ای در پیش خواهد بود و وزارت ارشاد و سازمان سینمایی، در مقابل وظیفه سازمانی خود، یعنی امر ارشاد و نظارت، شیوه تساهل و تسامح با مولفان را در پیش گرفته است.

وقتی سریال ممنوعه از این وزارتخانه مجوز می‌گیرد و در تیتراژ در ردیف تشکرها از وزیر ارشاد، تشکر به عمل می‌آید، یعنی وزیر ارشاد بدون واسطه و به عنوان ناظر صرف، تاییدیه به تالیف کنندگان اعطا کرده است. آنهم به محتوایی با ساختار چند ضلعی جنسی .

در واقع این نهاد روش و سبک زندگی غیرمتعارف و ناهمگون با فرهنگ عامه را تشویق می‌کند یا تحمل؟! آیا وزارت ارشاد وجود سبک‌های زندگی متنوع در سریال «ممنوعه»، وجود یا احیای آنرا در جامعه تصدیق می‌کند؟

آیا مسئولین وزارت ارشاد می‌توانند با خیال آسوده این سریال را در کنار خانواده‌‌هایشان تماشا کنند؟

ممنوعه، مجموعه‌ای اروتیک است و سویه دراماتیک مدون و مشخصی ندارد. اغلب بناهای داستانی روی پایلوت اروتیسم و مثلث، مربع و چند ضلعی‌های جنسی (نه عاشقانه) بنا شده و کل تلاش دراماتیک مولفان محدود به چهارچوب سکسوالیته نمایشی می‌شود.

یک طرف روایت داستان «سامی تجنگی» (میلاد کی‌مرام) طرح می‌شود که مثل یک خروس آکنده از شهوت، از زندگی مرغی به نام ترانه (بهاره افشاری) خارج و وارد زندگی مرغ دیگری به نام برکه (الهه حصاری) می‌‌شود. این سبک زندگی کاملا حیوانی است، چون وجوهی انسانی از کاراکتر‌ها کمتر می‌بینیم، عاطفه یا عشق انسانی بر اساس نسبت‌های شهوانی تعریف می‌شود. روابط انسانی نیست و روابط عاشقانه تا اندازه‌ای به رابطه سطحی مرغ‌ و خروس تنزل پیدا کرده است. اغلب عشق‌هایی که در فیلم‌های آمریکایی (منهای سینمایی اروپا) نمایش داده می‌شود، وجه اروتیک پررنگی دارند اما وجه اروتیک تحت تاثیر روابط عاشقانه، در محور اثر نمایشی هویدا نمی‌شود.

یکی از نقاط عطف دراماتیک سریال این است که آیا «سامی تجنگی» در زمانی که متاهل بوده وارد رابطه با برکه شده؟ سامی در دیالوگی رو به ترانه می‌گوید: ما زن و شوهر بودیم اما فقط شناسنامه‌ای.

کارگردان بشدت تحت تاثیر سریال‌های ترکی است، اما به سریال‌های ترکی به صورت عجیبی رو دست می‌زند. در اغلب سریال‌های ترکی، تمامی سریال‌ تحت تاثیر یک رابطه نامشروع قرار دارد. معمولا در دایره افراد مومن و مذهبی، یک زن اغواگر است که با مردهای متعددی رابطه دارد. اما در سریال ممنوعه ما با شگردهای اجتماعی فرا استانبولی مواجه هستیم. اغلب روابط زناشویی سریال مخدوش است و تنها پدر و مادر برکه هستند که تا پایان فصل اول سریال از جدایی و آسیب‌های جنسی در روابط زناشویی مصون هستند. اگر یک غیرایرانی سریال را تماشا کند، تصور می‌کند عمده مشکلات افراد جامعه امروز ایران، یافتن و ماندن در یک رابطه جنسی بسیار گرم است.

به همین دلیل این تحلیل درست است که سریال‌ در نمایش بی‌پرده و گسترده اروتیسم اجتماعی از سریال‌های ترکی پیشی‌گرفته است. جهان‌بینی‌ مولفان بر اساس زیاده‌خواهی سکسی شکل گرفته، مثلا رابطه تجنگی بزرگ با همسرش گیتی گرم نیست و مشخص است که سال‌ها دور از یکدیگر زیسته‌اند. رابطه خسرو با همسرش لیلا زارع (رها) به دلیل ایجاد شدن یک مثلث عشقی در پیوند با پروانه (نیکی کریمی)، در آستانه فروپاشی است و در عقدنامه «رها» ثبت شده، ورود خسرو به یک رابطه دیگر، منجر به گرفتن حکم قضایی برای تصرف اموال می‌شود.

سامی تجنگی از همسر سابقش ترانه، جدا شده و وارد رابطه با برکه (الهه حصاری) شده است. زندگی مشترک پروانه (نیکی کریمی) و کامران (پژمان بازغی) به جدایی انجامیده و در حالی که پروانه با خسرو رابطه دارد، کامران از او می‌خواهد که به زندگی سابقش بازگردد.

در کلیت روایت همانطور که اشاره شده، تنها یک رابطه مطلق زناشویی وجود دارد که مورد سنجه روایی از سوی مولفان قرار نمی‌گیرد و هاجر و یحیی (آتیلا پسیانی) از این آسیب در امان مانده‌اند.

وقتی که کلیت روایت را تجمیع و رفتارشناسی کاراکترها را ارزیابی می‌کنیم ، به یک نتیجه باور نکردنی دست پیدا خواهیم کرد. سریال خشونت‌زا، خشونت طلبانه، ترویج دهنده خشونت و انواع آن است. «ممنوعه» خشونت جنسی را در جامعه زیبا نشان می‌دهد و برای اثبات چنین موضوعی می‌توان به سکانس آغازین سریال اشاره کرد.

نمایی از سریال ممنوعه

نمایی از فیلم ساحل محصول سال 2000 به کارگردانی دنی بویل

یک گروه ترکیبی به نام «ممنوعه» که روابط بر اساس کارت‌های بازی‌‌شان تعیین می‌شود. علت تجمع گروه‌ ممنوعه در ابتدا همکاری بیزینسی و اشتغال دورهمی نیست، بلکه لذت‌های جنسی مسئله کل گروه است. استدلال آشکار هم این است که مثلا تخصص افراد برای همکاری معین نمی‌شود. خروجی این گروه برگزاری کنسرت‌ها و برنامه‌های نمایشی زیرزمینی است. یعنی شغل گروه ممنوعه، اشتغال‌های ممنوع است.

در قسمت اول صدای پرسوناژ سامی روی تصاویر می‌گوید: "ما یک گروه ممنوعه داریم". سکانس تجمع قسمت اول و دست جمعی به دریا رفتن، دست در دست (دختر و پسر) رفتن به زیرآب است. این صحنه بلاشک بدون تسلط به علم نشانه‌شناسی بصری، تصدیق گرمای جنسی گروه است و حضور خللی که اختلال جنسیتی دارد و همه گروه با او رابطه خوبی دارند، بر نشانه‌های این لذت دورهمی صحه می‌گذارد؟

نمایی از فیلم The Evil Dead که در ایران با عنوان کلبه وحشت شناخته می‌شود

در فیلم‌های آمریکایی اغلب دیده‌ایم، جوانان و نوجوانان با یکدیگر به سفر می‌روند، اما یقینا تمام دختران و پسران در متن قصه‌ها با یکدیگر جفت هستند. «سم ریمی» کارگردان (The Evil Dead) محصول 1981 که در ایران با عنوان «کلبه وحشت» (فیلم مشهور دوران ممنوعیت ویدئو) شناخته می‌شود، برای دست یافتن به چنین فرمولی، یعنی نمایش ترکیب دوستی‌های جمعی با موانع جدی از سوی کمپانی سازنده رنسانس پیکچرز، روبرت تاپرت (تهیه کننده) و مسئولان نیولاین سینما مواجه شد.

«ریمی» اعتقاد داشت بیننده تصور می‌کند آنچه حول این جمع جوانانه رخ می‌دهد، به دلیل گناه روابط جمعی آنان است و ناگهان با شورش تهیه کننده، پخش کننده و سازنده مواجه شد.

روایت فیلم (The Evil Dead) در ابتدا بدین صورت بود که گروهی از جوانان که به صورت چند ضلعی با یکدیگر رابطه دارند، برای تفریح و رابطه جنسی چند نفره، به کلبه‌ای جنگلی می‌روند و آنجا گرفتار اهریمن و شیاطین می‌شوند. سم ریمی کارگردان، این سویه داستانی را پیشنهاد داده بود و تهیه کننده در مخالفت به او گفته بود که حتی‌ قاب‌ها را دو نفره تصویر کن و ساختن چند ضلعی جنسی ممنوع است.

نمایی از سریال ممنوعه

متاسفانه در کشور ما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خط قرمزهایش از نیولاین سینما، رنسانس پیکچرز آمریکایی و تهیه کننده آمریکایی فراتر می‌رود و به ساختار رابطه‌ای چند ضلعی فرصت جولان می‌دهند که نمایش آن در سینماها و تلویزیون ایالات متحده ممنوع است.

اعطای مجوز نمایش چنین روابطی فقط در کشور اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محقق خواهد شد.

حسین پارسایی کارگردان تئاترهای لاکچری بینوایان و الیور توییست

این وضعیت نمایشی، یعنی زندگی آزادانه جمعی جوانان، یکبار در یکی از فیلم‌های مشهور سینما به نام «ساحل» (دنی بویل) رخ داد و روایت فیلم برداشتی از رمان الکس گارلند است. جالب اینجاست که گارلند (نویسنده کتاب) در یکی از گفت‌وگوهای بسیار مهمش با گاردین در زمان اکران فیلم اشاره می‌کند که هر چقدر هم به دنبال لذت باشیم، ساختار چنین جمع‌هایی کاملا بدوی و عقب مانده است. جمع‌هایی که چند دختر و پسر دور هم، دور از اجتماع جمع می‌شوند و هدف آن‌ها صرفا لذت بردن است. در فیلم ساحل هم می‌بینیم که ریچارد (لئوناردو دی‌ کاپریو) به دنبال چنین زندگی آزادانه‌ای می‌شود. در زیست آزادانه‌ای که او در جزیره‌ای اطراف تایلند آنرا پیدا می‌کند، آزادی جنسی و غریزی مطلقی وجود دارد و گارلند در توصیفش می‌گوید حیوانی‌ترین لحظات زیستی غیرمتعارف را به تصویر کشیدیم تا هر بازگشت به عقبی از ساختار اجتماعی فعلی را تشریح کنم.

زمانی جامعه آزاد شکل گرفته در فیلم ساحل از منظر مولفان، ساختار حیوانی پیدا می‌کند که سرکرده گروه با ریچارد رابطه برقرار می‎کند و رابطه‎اش را علنی نشان می‌دهد. این اتفاق به همین صورت میان برکه و سامی که تقریبا سرکرده گروه ممنوعه شده می‌افتد. اما رابطه کارتی- پارتی و چند ضلعی تکمیل شده میان این چند نفر حکم یک گیم رایانه‌ای را برایشان دارد و ساختارهای مرسوم دو نفره برای این گروه غیر متعارف است. روابطی که عمدتا در فیلم‌های «پیرپائولوپازولینی» و «برناردو برتولوچی» به نمایش گذاشته می‌شد.

از همان ابتدا قرار بود روابط گروهی که سامی و برکه از آن بیرون می‌آیند، ادامه پیدا کند که جرقه‌های رسانه‌ای، سبب عدم تاکید روایت، بر گروه چند ضلعی ممنوعه می‌شود.

نکته جالب اینجاست وقتی پازل‌های داستانی را در کنار هم می‌چینیم و گره شکل‌گیری رابطه سامی و برکه گشوده می‌شود، در مهمانی که در قسمت‌های پایانی فصل اول از زوایه دیگری آنرا می‌بینیم، (در بازخوانی خاطرات آشنایی سامی و برکه) سامی پس از مسابقه‌ای که در قسمت اول نمایش داده می‌شود، از گروه ممنوعه جداست. در این مهمانی رابطه برکه و سامی شکل می‌گیرد و چندی بعد، هر دو در گروه ممنوعه هستند.

ناگهان فردای پس از کارت پارتی، باربد سر میز نهار می‌گوید: " دیشب با این یکی (برکه) تا یه جاهایی رفتم اما نشد. سامی سئوال می‌کند: اون یکی کیست؟ و او پاسخ می‌‌دهد: با برکه. در واقع در همین گروه ممنوعه که رابطه عاشقانه‌ای میان سامی و برکه شکل گرفته، هنوز رابطه آن‌ها علنی نشده و دیگران نیز می‌توانند به صورت مشارکتی در رابطه‌های دیگری، مشارکت داشته باشند.

در این سریال با چنین چیدمانی، کار از مثلث عشقی گذشته است و به مربع و اضلاع چند وجهی رسیده است. مثلث عشقی در لاین‌های دیگر داستانی دنبال می‌شود و در متن ممنوعه با یک چند وجهی جنسی مواجه هستیم که از داخل آن یک مثلث مازوخیستی ترانه، برکه و سامی متولد می‌شود.

ضمن اینکه نکته بارز این است که ترانه می‌خواهد سامی را داشته باشد و همزمان دانیال را نیز از دست ندهد. این شیوه برخورد در روابط مثلثی، در مورد سه ضلعی خسرو(هادی حجازی‌فر)، رها (لیلا زارع) و پروانه شکل گرفته است. از سوی دیگر پروانه می‌خواهد به خاطر فرزندش سپهر دوباره به رابطه با کامران بازگردد و از سوی دیگر دلبستگی‌هایی نسبت به خسرو پیدا کرده است.

اما در تحلیل سریال ممنوعه، خشونت اجتماعی اغراق آمیز و میزانسن تسری آن به مخاطب بسیار عیان است. در روزهای اخیر، قتل طلبه همدانی با اسلحه بر سر زبان‌ها افتاد. ممنوعه روش‌های انتقامی را با اسلحه در سکانسی خاص آموزش می‌دهد.

خشونت در انواع و اقسام مختلف در سریال وجود دارد. اغلب میزانسن‌ها مبتنی بر تنش‌های انسانی دو یا چند نفره است. هر چند که اغراق آمیز است اما این فضای محدود به کلیت جامعه تعیمم داده می‌شود و جذابیت نمایشی پیدا می‌کند. در واقع انتقامجویی ناموسی با اسلحه به دلیل مورد تعدی قرار گرفتن یکی از اعضای گروه ممنوعه، توجیهی برای استفاده از اسلحه توسط، قهرمان عاشق پیشه سریال است. در واقع آنچه در متن جامعه در استفاده از اسلحه رخ داده، یک مقدمه آموزشی دارد و ممنوعه از استفاده از سلاح گرم برای انتقامجویی با هر عنوانی قبح‌زدایی می‌کند؟

اشاره به این فرهنگ غیررسمی محدود و تقریبا قابل انکار غیر مماس با جامعه، قطعا در متن جامعه نیست و انکار آن عقلایی و عقلانی است. اما همین خرده فرهنگ که با سریال‌هایی نظیر ممنوعه ساخته می‌شود به افزایش و گسترش خشونت، علی الخصوص خشونت جنسی می‌شود.

فن اغراق در سینما و مدیوم نمایش، زیبایی و هیجان هر اثر انسانی را افزایش می‌دهد. چون «انسان» به ما هو «انسان»، تنها ابزار و آلت مهم صنعت نمایشی ماست. این وضعیت نمایشی پر خشونت و جنسی، در جامعه‌ای که ساختار شکنی به سبک ممنوعه مد نشده، هیجان انگیز به نظر می‌رسد و مخاطبی که در جامعه اسلامی زیست می‌کند را جذب می‌کند و حاشیه غیر واقعی را از طریق چنین آثار نمایشی، به متن می‌آورد.

انسانی که در چهارچوب زندگی بورژوایی زندگی می‌کند فقط با یک مفهوم واحد و ثابت طرف است، لذت جویی؛ با عبور از زندگی عرفی و حتی قانونی. افرادی که در سریال می‌بینیم، همان انسان فیلم‌های سینمایی «سینمای فارسی» هستند که به دنبال گسترش روابط خارج از عرف اجتماعی خویش اند. اگر در فیلمفارسی دوران پهلوی کاراکترها که عمدتا جاهل بودند از کف طبقات اجتماعی در پایان با یک ازدواج تطهیر می‌شدند، در ساز و کار نمایشی حاکم در شبکه نمایش خانگی، ممنوعه نشخوار قرمز مولفه‌های رایج در چنین سینمایی است. کاراکترهای جانبی‌اش در یک مجموعه روابط لذت جویانه قرار می‌گیرد تا روابط مختلفی را تجربه کند. سریال ممنوعه، بازتکرار همان محدوده ممنوعه سینماست که برای نخستین بار با فیلم "تهران من حراج" در بحبوحه اتفاقات سال 1388 در جشنواره‌های جهانی رونمایی شد و از سوی دیگر روابط این چند ضلعی جنسی، یادآور فیلم جامعه گریز قاعده تصادف است.

پدر یکی از شخصیت‌ها از حیات این گروه ممنوعه آگاهی دارد و این پدر همواره مستاصل در برابر دختر که در جمعی ممنوعه قرار گرفته، برای نخستین بار در فیلم بهنام بهزادی نمایش داده شد و پدر در بزنگاه کارت بازی و رابطه های ضربدری، صرفا نقش ناظر بیرونی را دارد و دختر هدایت پدرش را بر عهده دارد.

ادامه دارد....

انتهای پیام/