فلج خواب: 33 مهمترین علایم،دلایل،تشخیص و درمان بختک یا فلج در خواب

آیا تا به حال برای‌تان پیش آمده که حس کنید بیدار هستید اما اصلا نمی‌توانید خودتان را تکان بدهید؟ در واقع می‌توانید دور و اطراف را نگاه کنید! حتی محیط کاملا آشنا و همه چیز واضح و مشخص است. آیا تا به حال احساس کرده‌اید که تنها نیستید؟ این حس را که انگار وزنه‌ی سنگینی روی قفسه‌ی سینه‌تان قرار گرفته، تجربه کرده‌اید یا این‌که حس کنید روی تخت‌تان شناور هستید؟ این تجربه‌های عجیب و غریب – و گاهی اوقات وحشتناک – ناشی از یک پدیده هستند که به عنوان فلج خواب یا بختک شناخته شده‌است. به مدت قرن‌ها رخ دادن فلج خواب به نیروهای فراطبیعی نسبت داده می‌شد یا اعتقاد بر این بود که بختک کار شیاطین است. اما برای این‌که چه‌طور وارد این حالت عجیب و غریب می‌شویم، یک توضیح بیولوژیکی وجود دارد.

فلج خواب چیست؟

بختک یا فلج خواب به عنوان نوعی خواب‌پریشی یا کژخوابی طبقه‌بندی می‌شود: اختلالی که ویژگی آن حالت ناخوشایند ایجاد شده در خواب است. فلج خواب چنان‌چه از نام‌اش پیداست، باعث می‌شود که شما به طور موقت قادر به حرکت دادن بدن‌تان نباشید در حالی که هوشیار هستید و نسبت به محیط اطراف خود آگاهی دارید.

این خواب‌پریشی در طول دو دور‌ه‌ی مجزا در چرخه‌ی خواب اتفاق می‌افتد:

۱. توهم پیشاخواب – زمانی که کم کم دارید وارد دنیای خواب می‌شوید.

۲. توهم پیشابیداری – هنگامی که نزدیک است از خواب بیدار ‌شوید.

فلج خواب یا بختک معمولا خود به خود حل می‌شود، اما اگر کسی شما را لمس کند یا با شما صحبت می‌کند، ممکن است از این حالت خارج شوید. برخی افراد متوجه می‌شوند که با تلاش شدید برای حرکت دادن بدن‌شان می‌توانند حمله‌ی بختک یا فلج خواب را به پایان برسانند.

فلج خواب به هیچ وجه یک اختلال نادر نیست. در واقع، اکثر آدم‌ها، بختک را دست کم یک بار یا دو بار در طول زندگی‌شان تجربه می‌کنند. این اختلال برای اولین بار معمولا زمانی رخ می‌دهد که تازه وارد نوجوانی شده‌اید و بیش‌ترین فراوانی آن بین سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی است.

در حالی که رخ دادن فلج خواب یا بختک به هیچ وجه اختلالی نیست که سبب بروز نگرانی در شما شود، اما در صورتی که به طور مرتب در یک دوره‌ی زمانی آن را تجربه کنید ممکن است روی سلامتی شما و کیفیت خواب‌تان تاثیر منفی داشته باشد. فلج خواب همچنین می‌تواند نشانه‌ای از نارکولپسی یا حمله‌ی خواب باشد.

شیطان، مرگ و توهم – فلج خواب پدیده‌ی جدیدی نیست

گزارش‌های پزشکی که آن‌چه را در حال حاضر به نام فلج در خواب شناخته می‌شود، توصیف می‌کنند به ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد که در یک کتاب چینی باستانی در مورد رویاها کشف شده‌است. داستان‌های شخصی در مورد این تجربه‌ی وحشتناک را می‌توان در سراسر تاریخ و در همه‌ی فرهنگ‌ها یافت، و جالب این‌که همه‌ی این داستان‌ها مضمون و تصاویر مشابهی دارند.

مورخان این اثر فراگستر خواب‌پریشی را روی هنر توضیح می‌دهند: شاید قابل‌توجه‌ترین تصویر این اختلال، نقاشی بختک اثر هنرمند مشهور هنری فیوزلی، نقاش قرن هجدهم است که یک زن خوابیده را به تصویر می‌کشد که یک دیو روی قفسه‌ی سینه‌اش نشسته‌است. نمونه‌ای از جدیدترین آثار مرتبط با بختک، کار عکاس نیکلاس برونو است که پس از تجربه کردن مکرر بختک به مدت بیش از یک دهه، کابوس‌هایش را به صورت شکلی از رهایی درمانی بازآفرینی کرد.

اما هنر تنها چیزی نیست که توسط این اختلال ترسناک شکل گرفته‌است: اعتقاد بر این است که فلج خواب یا بختک علت واقعی پشت سر گذاشتن تجربیات فراطبیعی است. از شیاطین گرفته تا آدم‌ربایی توسط آدم فضایی‌های امروزی، به نظر می‌رسد که علائم فلج خواب با انواع احساسات شرح داده شده در این داستان‌ها کاملا منطبق است.

فلج خواب یا بختک چه احساسی در فرد ایجاد می‌کند؟

هر انسانی به طریقه‌ی متفاوتی فلج خواب را تجربه می‌کند و احساسات همراه این تجربه می‌تواند هم در زمینه‌ی حالت و هم به لحاظ شدت به طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت باشد.

هر بار حمله‌ی فلج خواب یا بختک ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد، در طی رخ دادن آن شما قادر به حرکت دادن بدن یا صحبت کردن نیستید، در حالی که نسبت به هر اتفاقی که در حال رخ دادن است آگاهی و هوشیاری کامل دارید. بعضی افراد در طول رخ دادن حمله دچار اضطراب می‌شوند، به خصوص اگر فلج در خواب با توهم همراه باشد.

در طول حمله‌ی فلج خواب ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

۱- قادر به حرکت نیستید

فلج شدن اولین نشانه‌ی این نوع از خواب‌پریشی است و اولین علامتی که به طور معمول در هنگام تجربه‌ی این حمله از آن آگاه می‌شوید. گاهی اوقات ممکن است احساس کنید که این ناتوانی برای حرکت دادن بدن توسط یک نیروی بیرونی ایجاد می‌شود.

۲- درک واضحی از محیط اطراف خود دارید

اکثر مردم در طول رخ دادن حمله‌ی بختک احساس می‌کنند که کاملا هوشیار و آگاه هستند. شما می‌توانید محیط اطراف خود را به وضوح درک کنید، و حتی احساس می‌کنید که هر چه درحال رخ دادن است کاملا واقعی است و خواب نمی‌بینید.

۳- احساس اضطراب، ترس یا نگرانی دارید

برای برخی از افراد، فلج خواب سبب بروز احساس ترس شدید می‌شود. این حالت اغلب به صورت یک پیشرفت تدریجی و همراه با یک حالت ادراکی که کم کم به ترس تبدیل می‌شود، رخ می‌دهد. این علائم عاطفی ممکن است حتی شامل احساسات مرتبط با مرگ و مردن باشند.

۴- احساس می‌کنید که کسی در اتاق است

شما ممکن است احساس کنید که در اتاق کسی یا چیزی وجود دارد. این “حضور” را می‌توان مشاهده کرد یا به سادگی حس کرد به این ترتیب که انگار در اتاق تنها نیستید. مردم اغلب ویژگی‌های “شیطان” را به این حضور نسبت می‌دهند.

۵- فشار روی قفسه‌ی سینه و / یا دشواری در روند تنفس

اگر چه تنفس به طور فیزیکی دچار هیچ مشکلی نشده‌است، اما ممکن است احساس کنید که دچار تنگی نفس شده‌اید، زیرا حس می‌کنید یک چیز سنگین روی قفسه‌ی سینه‌تان نشسته‌است. گاهی اوقات این فشار روی قفسه‌ی سینه طوری احساس می‌شود که انگار توسط یک نیروی خارجی ایجاد می‌شود.

۶- سایر احساسات عجیب و غریب

بختک ممکن است با انواع توهماتی همراه باشد که می‌توانند بر یکی از حواس شما یا تمام آن‌ها تاثیر بگذارند. ممکن است چیزهایی را مشاهده کنید که واقعا وجود نداشته‌اند یا تجربه‌های مختلف فیزیکی مانند گرما و سرما داشته باشید یا مثلا احساس کنید که بین زمین و هوا شناور هستید.

اختلالات مرتبط با فلج خواب

بعضی افراد بر این باورند که حملات فلج در خواب واقعیت پشت ربوده شدن توسط آدم‌فضایی‌ها و تجربیات پارانرمال یا فراهنجار هستند. محققان اختلالات مرتبط با فلج خواب را به سه دسته تقسیم کرده‌اند:

۱- مزاحم: حضور یک شیطان

۲- اینکوبوس: چیزی یا کسی که روی قفسه‌ی سینه فشار وارد می‌کند

۳- معلق شدن در هوا: احساس بلند شدن و جدا شدن از رختخواب

هنگامی که این سه نوع توهم در ترکیب با هم رخ می‌دهند، یک تجربه‌ی وحشتناک ایجاد می‌کنند که ممکن است به عنوان ربوده شدن یا تسخیر شدن تفسیر شود. محققان دانشگاه واترلو در کانادا کشف کردند آدم‌هایی که اعتقادات فراطبیعی دارند، در صورت تجربه‌ی بختک پریشانی بیش‌تری را تجربه می‌کنند.

دلایل فلج خواب

برای برخی از افراد، دانستن این‌که چه مکانیسمی پشت این اختلال آزادهنده است، می‌تواند ترس و اضطراب مرتبط با آن را تا حدی کاهش بدهد. علاوه بر این، اطلاع از آن‌چه که موجب بروز فلج خواب در شما می‌شود، شما را قادر می‌سازد که یک استراتژی برای پیشگیری از آن ایجاد کنید.

فلج خواب ناشی از یک خطا است زمانی که بدن در حال گذر از یک مرحله‌ی خواب و ورود به مرحله‌ی دیگری از خواب است. در هنگام بروز این اختلال، به جای این‌که بدون مشکل از مرحله‌ای به مرحله‌ی دیگر برسید، عناصری از یکی از مراحل خواب به نام REM (حرکت تند چشم چشم) اتفاق می‌افتد در حالی که هنوز بیدار هستید.

REM یک مرحله‌ی بسیار ویژه از خواب است که طی آن مغز ما بسیار فعال است و اکثر خواب‌ها در این مرحله رخ می‌دهد. یکی از ویژگی‌های REM این است که بدن شما – به غیر از چشمان‌تان و عضلات تنفسی – برای جلوگیری از برون‌ریزی خوابی که می‌بینید، فلج می‌شود.

به همین دلیل است که فلج در خواب در آن دو زمان مجزا از خواب اتفاق می‌افتد: هنگام به خواب رفتن و زمان بیدار شدن. بخش فلج از این مرحله‌ی خواب یا خیلی زود اتفاق می‌افتد یا تا زمانی که ما هوشیار می‌شویم، به تعویق می‌افتد.

این‌که چه چیزی سبب می‌شود فلج مرتبط با REM در زمان اشتباه رخ بدهد، پاسخ ساده‌ای ندارد. با این حال، آن‌چه که همه‌ی این عوامل بالقوه به اشتراک دارند، این است که آن‌ها بر کیفیت خواب شما و چگونگی تنظیم چرخه‌ی خواب توسط بدن تاثیر می‌گذارند.

علل احتمالی بروز فلج خواب:

۱- محرومیت از خواب

نداشتن خواب کافی – خواه به علت بیخوابی باشد و خواه عادات نامناسب خواب داشته باشید – احتمال بروز بختک را افزایش می‌دهد.

۲- رخ دادن تغییر در الگوهای خواب

تغییرات ناگهانی در الگوهای خواب، از جمله تغییر ناشی از خستگی بیش از حد یا کار کردن در شیفت شب، ریسک رخ دادن فلج خواب را افزایش می‌دهد.

۳- نارکولپسی

فلج خواب یکی از نشانه‌های نارکولپسی است – نوعی اختلال خواب که بر شروع REM تأثیر می‌گذارد.

۴- سایر اختلالات خواب

هر اختلالی خواب می‌تواند موجب بروز فلج خواب شود. علاوه بر این، مطالعات، گرفتگی عضلات ساق پا را با خواب‌پریشی ارتباط می‌دهند.

۵- سلامت روان

فرقی نمی‌کند که دچار استرس باشید یا اختلال دوقطبی، به هر روی سلامت روح و روان شما با کیفیت خواب‌تان ارتباط مستقیم دارد.

۶- خوابیدن به پشت

اکثر حملات فلج در خواب زمانی رخ می‌دهد که روی پشت‌تان خوابیده باشید.

۷- داروها

بعضی از داروها، مانند داروهایی که برای درمان ADHD (اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی) استفاده می‌شوند، موجب افزایش احتمال رخ دادن فلج خواب می‌شوند.

۸- سوء مصرف مواد

مصرف مواد مخدر و الکل، و همچنین ترک کردن آن‌ها، منجر به بروز برخی اختلالات خواب می‌شود. و همین تاثیر به نوبه‌ی خود می‌تواند فرکانس حملات فلج خواب را افزایش دهد.

۹- ژنتیک

اگر سایر اعضای خانواده‌تان در معرض فلج در خواب هستند، احتمال بیش‌تری وجود دارد که شما هم این نوع اختلال خواب را تجربه کنید.

هر کسی می‌تواند فلج خواب را تجربه کند. این اختلال هم مردان و هم زنان را به طور مساوی تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند در هر سنی رخ دهد. مطابق با برآوردها تا ۴۰٪ افراد عادت‌های ناشی از فلج خواب را تجربه می‌کنند؛ با این حال، حملات مکرر تنها در ۵٪ از آدم‌ها رخ می‌دهد.

تشخیص فلج خواب

تعیین این‌که آیا آن‌چه شما تجربه می‌کنید فلج خواب است یا خیر، امری نسبتا ساده و راحت است. حتی خودتان هم می‌توانید به این نتیجه برسید. از آن‌جایی که این نوع از خواب‌پریشی هیچ گونه خطری برای سلامت شما ندارد، در غالب موارد نیازی به مداخله‌ی پزشکی نیست.

با این حال، اگر شما به هر یک از سوالات زیر پاسخ مثبت بدهید، بهتر است که به پزشک مراجعه کنید و علائم و نشانه‌های‌تان را با او در میان بگذارید:

۱- آیا به طور مکرر فلج خواب را تجربه می‌کنید؟

۲- آیا زمان خواب که فرا می‌رسد، دچار اضطراب می‌شوید؟

۳- آیا برای داشتن خواب کافی دچار مشکل هستید؟

۴- آیا در طول روز بیش از حد احساس خواب‌آلودگی دارید؟

۵- آیا در معرض علائم دیگر نارکولپسی یا حمله‌ی خواب هستید؟

هدف اصلی شما برای مراجعه به پزشک این است که احتمال وجود دیگر اختلالات خواب (مانند نارکولپسی) را رد کنید و هر گونه دلیل دیگر را برای علائمی که دارید (مانند داروها یا مصرف مواد مخدر و الکل) تشخیص بدهید.

برای رسیدن به نتیجه، پزشک‌تان سؤالات دقیقی درباره‌ی نشانه‌هایی که دارید می‌پرسد: چه زمانی شروع شدند، چه مدت طول می‌کشند، و چه احساساتی را همراه با علائمی که دارید، تجربه می‌کنید.

پزشک‌تان ممکن است از شما بخواهد یک دفتر روزنگار را به مدت چند هفته پر کنید تا فرکانس و شدت علائم و همچنین عادات خواب عمومی شما را ردیابی کند. این اطلاعات نه تنها در تعیین علت فلج در خواب شما تاثیرگذار است، بلکه می‌تواند به پزشک‌تان نیز کمک کند که بهترین شیوه را برای درمان آن بیابد.

پلی‌سومنوگرافی و تست متعدد شروع به خواب رفتن (MSLT)

اگر پزشک شما مشکوک به این باشد که اختلال خواب سبب بروز این علائم در شما شد‌ه‌است، ممکن است برای انجام آزمایشات بیش‌تر، شما را به یک متخصص خواب ارجاع دهد. دو آزمایش معمول برای بررسی الگوهای خواب شما وجود دارد:

۱- پلی‌سومنوگرافی

پلی‌سومنوگرافی یک بررسی شبانه است که در خانه یا در آزمایشگاه تخصصی انجام می‌شود. از زمانی که شما به به خواب رفتید، انواع مختلفی از اقدامات فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب، تنفس، تنش عضلانی و امواج مغزی بررسی می‌شوند.

۲- تست متعدد شروع به خواب رفتن (MSLT)

این تست کمک می‌کند تا میزان خستگی شما در طول روز به دقت اندازه گیری شود. از شما خواسته می‌شود که چهار بار چرت بزنید، که در طی آن یک دستگاه مشخص می‌کند که چه مدت طول می‌کشد تا به خوب بروید و به کدام مراحل خواب وارد می‌شوید. این آزمایش اغلب برای تشخیص نارکولپسی استفاده می‌شود.

درمان فلج خواب

درمان‌هایی که برای فلج خواب طراحی شده‌اند در واقع به مقابله با آن‌چه سبب تحریک حملات این اختلال خواب می‌شوند، کمک می‌کنند. گزینه‌های شما از اعمال تغییراتی مثبت در سبک زندگی تا مصرف داروهایی که به تنظیم چرخه‌های خواب شما کمک می‌کنند، متغیر هستند.

برای اکثریت افرادی که فلج خواب را فقط گاه گاهی تجربه می‌کنند، رعایت بهداشت مناسب خواب می‌تواند به کاهش یا رفع علائم کمک کند. بهداشت خواب تنها یک کلمه‌ی فانتزی است که برای توصیف عادت‌های سبک زندگی که الگوهای سلامت خواب را ترویج می‌کنند، استفاده می‌شود.

نکات مرتبط با بهداشت خواب برای جلوگیری از حملات فلج خواب

۱- به اندازه‌ی کافی بخوابید

بزرگسالان به ۷ تا ۸ ساعت خواب در روز نیاز دارند تا به میزان کافی استراحت کرده باشند. اگر نتوانید شب‌ها را به اندازه‌ی کافی بخوابید، در طول روز چرت‌های کوتاهی بزنید،‌ تا کمبود خواب‌تان جبران شود.

۲- یک برنامه‌ی خواب و بیداری منظم داشته باشید

سعی کنید هر روز در یک زمان مشخص بیدار شوید و در یک زمان مشخص به خواب بروید. داشتن یک برنامه‌ی منظم خواب و بیداری، ساعت زیستی شما را حفظ می‌کند. و ساعت زیستی چرخه‌های خواب شما را تحت کنترل نگه می‌دارد.

۳- موقعیت خواب‌تان را تغییر دهید

اگر عادت دارید به پشت بخوابید، ممکن است، تغییر موقعیت بدن‌تان (مثلا خوبیدن روی پهلو) به کاهش احتمال رخ دادن فلج در خواب کمک خواهد کرد. با استفاده از بالش، یا یک توپ تنیس در پشت لباس خواب‌تان، مانع از آن خواهید شد که در حین خواب مجددا به پشت قرار بگیرید.

۴- به طور منظم ورزش کنید

ثابت شده‌است که همواره فعال بودن در طول روز برای ترویج الگوهای خواب سالم بسیار موثر است و در درمان انواع اختلالات خواب تاثیر زیادی دارد.

۵- استرس را در خودتان کاهش دهید

استرس تاثیر منفی بر سیستم عصبی مرکزی شما و کیفیت خواب‌تان دارد. یک فعالیت آرامش‌بخش را در برنامه‌ی معمول به خواب رفتن‌تان قرار بدهید – از قبیل یک حمام گرم یا مراقبه – تا بدن و ذهن‌تان برای استراحت و به خواب رفتن آماده شوند.

۶- از مصرف کافئین و الکل پرهیز کنید

هم کافئین و هم الکل می‌توانند چرخه‌های خواب شما را به هم بزنند. از مصرف آن‌ها به خصوص در زمان نزدیک به خواب پرهیز کنید تا در خواب‌تان اشکالی ایجاد نکنند.

اگر فلج خواب شما ناشی از یک اختلال مهم است یا شما به طور مکرر حملات شدید این مشکل را تجربه می‌کنید، باید با مشاور‌تان مشورت کنید. درمان‌های اساسی برای رفع اختلالات خواب دیگر و اختلالات سلامت روان یا تعویض داروها ممکن است فلج خواب شما را رفع کند.

وقتی فلج خواب با نارکولپسی همراه است، ممکن است داروهای ضد افسردگی تجویز شود. این داروها، مانند کلومیپرامین، برای تغییر REM مورد استفاده قرار می‌گیرند و معمولا در دوزهای پایین‌تر از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی تجویز می‌شوند.

اگر شما هم دچار فلج خواب یا بختک شوید، چه کاری باید انجام بدهید

حتی پس از درمان نیز ممکن است گاه گاهی فلج خواب یا بختک را تجربه کنید. با این وجود، راه‌هایی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توانید این تجربه را به گونه‌ای هدایت کنید که برای‌تان کم‌تر آزاردهنده باشد.

طرفداران رویاهای شفاف بر این باورند که فلج در خواب می‌تواند نقطه‌ی شروعی برای این نوع منحصر به فرد از رویا باشد. رویای شفاف رویایی است که در آن با هوشیاری نسبت به آن‌چه اتفاق می‌افتد آگاه هستید و می‌توانید با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کنید یا حتی محتوای خواب و رویا‌ی‌تان را دستکاری کنید.

بعضی افراد حتی خود را برای ورود به وضعیت فلج خواب آماده می‌کنند تا بتوانند رویای شفاف ایجاد کنند.

تکنیک‌های مورد استفاده بر کاهش استرس و اضطرابِ همراه با تجربه‌ی فلج خواب تمرکز می‌کنند.

– با خودتان تکرار کنید که در فلج در خواب هستید، به خودتان یادآوری کنید که این اتفاق یک وضعیت بدون خطر است و شما در معرض هیچ گونه خطر واقعی نیستید.

– نفس های عمیق و کنترل شده بکشید. این کار به کاهش ضربان قلب کمک می‌کند و نشان می‌دهد که می‌توانید به طور طبیعی نفس بکشید.

در این مرحله، اگر می‌خواهید رویای شفاف را کشف کنید، باید هدف‌تان را مشخص کرده و روی جایی که می‌خواهید بروید تمرکز کنید. در صورتی که به کشف این نوع رویا علاقمند باشید، یک راهنمای عمیق برای رسیدن به آن دارید.

ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – سارا فیضی

منبع: nestmaven

فلج خواب: ۳۳ مهمترین علایم،دلایل،تشخیص و درمان بختک یا فلج در خواب