دعای «افتتاح»؛ منظومه اعتقادی منتظران/راه و رسم گرفتن حاجت در ماه رمضان

حجت الاسلام «علی ربانی» در گفت وگو با خبرنگار گروه مهدویت و غدیر خبرگزاری شبستان و در شرح دعای شریف «افتتاح»، اظهار کرد: این دعا از نظر سندی در «مصباح المتهجد» شیخ طوسی، «اقبال الاعمال» ابن طاووس، «وافی» فیض کاشانی، «بلدالامین» و «مصباح» کفعمی نقل شده است.

این کارشناس مهدوی ادامه داد: اما اینکه از کدام معصوم(ع) نقل شده باید گفت کتاب «اقبال الاعمال» سند را به نایب دوم حضرت حجت(عج) یعنی «محمدبن عثمان» می رساند اما تصریحی ندارد که از وجود مقدس امام زمان(عج) گرفته باشد؛ اما علمای بعدی مثل مرحوم مجلسی برداشت شان این است که محمدبن عثمان از جایگاه نیابت این دعا را نقل کرده و لذا آن را منتسب به وجود مقدس امام عصر(عج) می دانند.

وی با بیان اینکه مرحوم کفعمی بر اجابت این دعا در شب های ماه مبارک رمضان تصریح دارد، گفت: هدف ما از رفتن به سمت دعا در ماه مبارک رمضان باید هم کسب معنویت باشد هم معرفت، یعنی در کنار تامین پیشتوانه معنوی، این دعاها معرفت را نیز به ما بدهند.

حجت الاسلام ربانی در ادامه با اشاره به فرازهای این دعا که بر خواندن اش در شب های ماه مبارک رمضان تاکید شده، بیان کرد: بخش نخست دعا با حمد و ثنای الهی شروع می شود و در بخش دوم بر پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) ایشان درود می فرستد و در بخش سوم که شامل فرازهای مهدوی است به اوصاف شخصیتی و حکومتی امام زمان(عج) اشاره می کند.

وی با بیان اینکه دو بخش نخست در غالب ادعیه معصومان علیهم السلام دیده می شود، ابراز کرد: گویا این یک سبک و سیره برای ائمه(ع) است که قبل از عرضه درخواست به درگاه الهی ابتدا خدا را حمد و ثنا کرده و بعد به موضوع اصلی می پردازند چنان که ادعیه صحیفه سجادیه چنین خصیصه ای دارند. لذا دعای افتتاح نیز طبق این سیره عمل کرده و ابتدا خدای متعال را حمد و ثنا می کند.

افتتاح؛ منظومه اعتقادی منتظر

حجت الاسلام ربانی با بیان اینکه دعای افتتاح منظومه اعتقادی یک منتظر را بیان می کند، ابراز کرد: علت اینکه این دعا را «افتتاح» می خوانند چه بسا به دلیل فراز نخست آن باشد که بیان می دارد: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِکَ، وَ أَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوَابِ بِمَنِّکَ» با این عبارت حضرت حجت(عج) اگرچه دعا را با ثنای خدا آغاز می کنند اما تصریح می دارند که خدایا! تو این راه را محکم کرده ای.

این کارشناس مهدوی ادامه داد: این نکته را امام سجاد(ع) هم متذکر شده اند که آنچه بر زبان می آوریم از عنایت و لطف خود خدا است، چنان که بیان می دارند: حمد و سپاس خدایی را که اگر نحوه حمد و ثناگویی خود را به بندگان نمی آموخت، مردم از نعمات او بهره می بردند اما شکر خدا را به جای نمی آوردند، سپس حضرت(ع) می ادامه می دهند: اگر بندگان اهل شکر نبودند از حد انسانیت خارج شده و در حد بهائم قرار می گرفتند.

وی با بیان اینکه حمد و ثنای الهی لطفی است که خدا به ما ارزانی داشته، ابراز کرد: از لوازم دعا کردن به درگاه الهی آن است که کسی که رو به خدا دست طلب دراز می کند، خدا را غنی مطلق بداند و چنین شخصی خدا را عالم و قادر مطلق می شناسد لذا در آیه شریفه وقتی که خدا امر به دعا می کند: «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ»، در ادامه می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ»، این یعنی آنها که از دعا سر باز می زنند، استکبار می ورزند و عالم و قادر مطلق بودن خدا را باور ندارند.

حجت الاسلام ربانی با بیان اینکه کسی که می خواهد دست به دعا بردارد باید این منظومه اعتقادی را داشته باشد، تصریح کرد: از دیگر لوازم دعا کردن، اذن از جانب خدا است بدون این اذن حق ورود به حریم کبریایی را نمی یابیم. اینکه با چه عباراتی دست به دعا برداریم هم مهم است که ائمه(ع) از طریق ادعیه ماثور ما را در این باره یاری و راهنمایی کرده اند.

تبیین شیوه رفتن منتظران به در خانه خدا

وی با اشاره به فراز دوم از دعای افتتاح، بیان کرد: حضرت(عج) در ادامه بیان می کنند: «وَ أَیْقَنْتُ أَنَّکَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ فِی مَوْضِعِ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ، وَ أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ فِی مَوْضِعِ النَّکَالِ وَ النَّقِمَةِ، وَ أَعْظَمُ الْمُتَجَبِّرِینَ فِی مَوْضِعِ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ» این فراز گویی نگاه یک منتظر را تبیین می کند که چطور باید به در خانه خدا برود، نخستین ادب یقین به اجابت از آداب دعا است چون خدا خود فرموده: «وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ».

حجت الاسلام ربانی با بیان اینکه این فراز قرار داشتن دائمی مومن در حالت خوف و رجاء را نیز تصویر می کند «فِی مَوْضِعِ النَّکَالِ وَ النَّقِمَةِ»، گفت: اقتضای مقام دعا آن است که رجا بر خوف مقدم شود و این همان رعایت فراز مذکور است. برای هر یک از این مواضع در ادامه دعا مصداق مشخص آمده برای مثال جایگاه عفو و رحمت در ادامه توصیف شده، وقتی ابراز می داریم: «اللَّهُمَّ إِنَّ عَفْوَکَ عَنْ ذَنْبِی، وَ تَجَاوُزَکَ عَنْ خَطِیئَتِی، وَ صَفْحَکَ عَنْ ظُلْمِی، وَ سَتْرَکَ عَلَى [عَنْ] قَبِیحِ عَمَلِی، وَ حِلْمَکَ عَنْ کَثِیرِ [کَبِیرِ] جُرْمِی عِنْدَ مَا کَانَ مِنْ خَطَایَ [خَطَئِی ] وَ عَمْدِی، أَطْمَعَنِی فِی أَنْ أَسْأَلَکَ مَا لا أَسْتَوْجِبُهُ مِنْکَ»؛ اینجا بحث رجا و امید به میان آمده و اینکه عفو و رحمت خدا مرا به طمع انداخته تا به در خانه ات بیایم و آنچه را دائما روزی من می کنی از سر رحمت حاجت می طلبم: «الَّذِی رَزَقْتَنِی مِنْ رَحْمَتِکَ، وَ أَرَیْتَنِی مِنْ قُدْرَتِکَ، وَ عَرَّفْتَنِی مِنْ إِجَابَتِکَ ، فَصِرْتُ أَدْعُوکَ آمِنا، وَ أَسْأَلُکَ مُسْتَأْنِساً».

این کارشناس ادعیه و زیارات مهدوی با بیان اینکه انسان از موضع امید با خدا راز و نیاز می کند و عرضه می دارد: اگر حاجتم را ندهی عتاب می کنم، ادامه داد: سپس دعا می رسد به بیان فرازهایی از روابط عاطفی با خدا و سپس درخواست بخشایش می کند: «التَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ، فَارْحَمْ عَبْدَکَ الْجَاهِلَ، وَ جُدْ عَلَیْهِ بِفَضْلِ إِحْسَانِکَ، إِنَّکَ جَوَادٌ کَرِیمٌ».

وی با بیان اینکه دعا وجوه اشدالمعاقبین بودن خدا را هم تصویر می کند، اظهار کرد: وقتی عرضه می دارد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُؤْمِنُ الْخَائِفِینَ، وَ یُنَجِّی [یُنْجِی] الصَّالِحِینَ [الصَّادِقِینَ] ، وَ یَرْفَعُ الْمُسْتَضْعَفِینَ، وَ یَضَعُ الْمُسْتَکْبِرِینَ، وَ یُهْلِکُ مُلُوکا وَ یَسْتَخْلِفُ آخَرِینَ، وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَاصِمِ الْجَبَّارِینَ، مُبِیرِ الظَّالِمِینَ، مُدْرِکِ الْهَارِبِینَ، نَکَالِ الظَّالِمِینَ» در این فرازها آمده که خدا درهم شکننده جباران است و ظالمان را هلاک می کند.

ربانی ابراز کرد: سپس پس از بیان این موضع انتقام الهی بیان می دارد: «صَرِیخِ الْمُسْتَصْرِخِینَ، مَوْضِعِ حَاجَاتِ الطَّالِبِینَ، مُعْتَمَدِ الْمُؤْمِنِینَ» و خدا را شکر می کند و به وجوه عظمت الهی اشاره کرده و موضع نکال و نقمت را بیان می دارد: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مِنْ خَشْیَتِهِ تَرْعَدُ السَّمَاءُ وَ سُکَّانُهَا، وَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَ عُمَّارُهَا، وَ تَمُوجُ الْبِحَارُ وَ مَنْ یَسْبَحُ فِی غَمَرَاتِهَا» یعنی هم موضع عفو و رحمت و هم نکال و نقمت را تصویر می کند.

وی با بیان اینکه اینها عباراتی است که موضع کبریایی خدا را بسط می دهد، گفت: در منظومه اعتقادی منتظر تبیین می شود که چطور به در خانه خدا برویم همراه با خوف و رجا و هم در عرصه فردی این خوف و رجا را در تعادل قرار دهیم و در عرصه اجتماعی هم متوجه باشیم که خدا اشدالمعاقبین است.

حجت الاسلام ربانی در پایان خاطرنشان کرد: متاسفانه، در بعد اجتماعی جنبه رجا و امیدمان بسیار پررنگ تر از خوف و ترس از خدا است و این ما را دچار مشکل می کند؛ اما در منظومه اعتقادی منتظر این تعادل برقرار است و به همه اینها توجه دارد و چه بسا دعای افتتاح می خواهد ما را به این تعادل برساند تا از حد خوف و رجا خارج نشویم و اگر در ماه مبارک رمضان دست به دعا برمی داریم غیر از حالت معنوی، منظومه اعتقادی و معارف ما هم اصلاح شود.

پایان پیام/9