مقایسه شنیداری سبک‌های تلاوت مصری و غیرمصری+فیلم و صدا

تلاوت مجلسی قرآن یکی از مقولات مهمی است که شنیدن و درک مفاهیم قرآنی را برای مخاطب شیرین‌تر می‌کند و میل ادامه شنیدن را در او برمی‌انگیزد. در این میان سبک خوانش و خلاقیت قاری در استفاده از دستگاه‌های موسیقی تا چه حد بر بار موسیقایی تلاوت می‌افزاید؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، تلاوت مجلسی قرآن از مقولات مهمی است که شنیدن و درک مفاهیم قرآنی را برای مخاطب شیرین‌تر می‌کند و میل ادامه شنیدن را در او برمی‌انگیزد. شاید یکی از دلایلی که شنیدن تلاوت قرآن را برای مخاطب جذاب می‌کند بار موسیقیایی آن است. اما این همه ماجرا نیست و بار موسیقایی قرآن کریم بر اساس دستگاه‌ها و نغمات خاصی ایجاد می‌شود و همین موضوع بر اهمیت آن افزوده است. حتی می‌توان گفت دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی نیز می‌توانند در تلاوت قرآن به کار گرفته شوند که این اتفاق توسط برخی قاریان رخ داده و وجود چهچه در تلاوت قاریان ایرانی، نشات گرفته از موسیقی ایرانی است و در این میان رعایت سکون‌ها، هجابندی‌ها و اتصالات قرآنی که در مبحث تجوید به آنها پرداخته شده نیز از اهمیت به سزایی برخوردارند. البته تلاوت نیکوی قرآن اتفاق تازه‌ای نیست و پیامبر اسلام (ص) نیز بر آن تأکید کرده‌اند. از قول ایشان در «مجمع‌البیان طبرسی»آمده است: «زینوا القرآن باصواتکم» یعنی قرآن را با صدای نیکوی خویش بیارائید. امام محمدباقر (ع) نیز در این‌باره می‌فرماید: « قرآن را با گرداندن صدا در حلق بخوان، زیرا خداوند صدای خوب را دوست دارد.»

موسیقی قرآنی از چه بخش‌هایی تشکیل شده‌ است؟

دستگاه‌ها یا نغمه‌ها در قرآن از سه قسمت مهم تشکیل شده‌اند و آن بخش‌ها قرار، جواب و جواب‌الجواب نام دارند. بخش دیگری نیز وجود دارد که آن را با اصطلاح «حصار» می‌شناسند که آنچنان مرسوم نیست زیرا به طور معمول دانگ پایین صدای قاریان این اجازه را نمی‌دهد تا آن را در تلاوتشان به کار بگیرند.

هفت مقام اصلی و گوشه‌های آنها

در تلاوت قرآن هفت مقام اصلی «صبا»، «نهاوند»، «بیات»، «سه‌گاه»، «حجاز»، «ورست»، «چهارگاه» و«سه‌گاه» و گوشه‌های آنها مورد استفاده است که البته در این میان برخی «چهارگاه»را جزو دستگاه‌های مستقل به حساب نمی‌آورند.

دستگاه «بیات»

عده‌ای ریشه واژه‌ «بیات» را ترکی می‌دانند و آن را نام قبیله‌ای از قبایل ترکمن دانسته‌اند، برخی نیز آن را به معنای غم و حزن معنا کرده‌اند و برخی دیگر این واژه را «بیاد» می‌‌دانند، زیرا یاد خدواند را به خاطر می‌آورد. «بیات» یکی از مقامات مهم عربی است که کاربردهای بسیاری دارد و نسبت به دیگر مقام‌های موجود بسیار کارآمدتر و گسترده‌تر است و به همین دلیل می‌توان از دیگر مقام‌ها به آن وارد شد. دستگاه «بیات» یکی از ارکان اصلی تلاوت است و در موسیقی ایرانی نیز کاربردهای بسیاری دارد. دستگاه «بیات» نغمه‌های متنوع و زیادی دارد. در این دستگاه قاری تلاوتش را از پایین‌ترین گام صوتی آغاز می‌کند و به مرور به گام‌های بالاتر می‌رسد. مورد دیگر اینکه دستگاه «بیات» معمولا در ابتدا و انتهای قرائت کاربرد دارد و قاری می‌تواند به وسیله آن فضایی حزین و عرفانی را ایجاد کند.

سبک قاریان مطرح دنیا

طی مقایسه‌ای میان شیوه تلاوت قاریان کشورهای مسلمان می‌توان به این نتیجه رسید که سبک قاریان مصری همواره مورد توجه محافل قرآنی بوده و این رویه همچنان وجود دارد تا آنجا که قاریان کشورهای دیگر نیز از سبک و سیاق مصریان در چگونگی تلاوت تقلید می‌کنند و ایرانی‌ها نیز در تلاوت از آنها تبعیت می‌کنند. در گذشته‌ای نه چندان دور و حتی طی سال‌های اخیر، قاریان مصری بودند که به طور معمول عنوان‌های اصلی مسابقات مختلف را از آن خود می‌کردند و همه این‌ها در حالی است که موسیقی ایرانی و دستگاه‌ها و گوشه‌هایش این پتانسیل را دارند تا در شیوه قرائت قاریان ایرانی مورد استفاده قرار گیرند و در سبک تلاوت آنها تغییر ایجاد کنند. به تازگی نیز برخی از قاریان ایرانی در تلاوت‌هایشان از دستگاه‌های موسیقی ایرانی استفاده کرده‌اند.

حبیب‌الله صابری نسب (مدرس دانشگاه و یکی از چهره‌های قرآنی کشور) در گفتگو با یکی از رسانه‌ها درباره سبک و سیاق قاریان ایرانی اینگونه گفته است: «سبک قرائت قرآن در جهان اسلام به ویژه در ایران درجا می‌زند به نحوی که امروز فقط صوت تعداد محدودی قاریان مشهور همانند عبدالباسط، غلوش، مصطفی اسماعیل، منشاوی شنیده می‌شود.» این در حالی است که حجت‌الاسلام محمد جوادی، قاری و موسیقی‌شناس قرآن، نظر دیگری دارد و از پیشرفت قاریان ایرانی طی سال‌های اخیر و نیز آینده درخشان و خاص آنها سخن گفته است.

صابری‌نسب اگر درباره سبک‌های تلاوت در ایران گفته است: «در حال حاضر در حوزه قرائت قرآن کار جدیدی انجام نشده است و تقریباً همه یک سبک تلاوت می‌کنند و باید این انحصار شکسته شود. بزرگان و اساتید حوزه قرآن باید در ارتباط با وضعیت سبک قرائت قاریان داخلی فکر چاره باشند. باید نوعی موسیقی قرآنی بر اساس حزن و محتوا ابداع کرد.» و اگر درباره تقلید ایرانیان از قاریان مصری گفته است: «تقلید از قاریان مصری باعث شده، قرائت‌های امروزی به دل ننشیند، البته قاریان چاره‌ای جز تقلید ندارند زیرا در مسابقات مختلف قرآن در تمام سطوح سبک‌های مصری و تقلیدی دنبال می‌شود و در چنین شرایطی فرصت ابداع سبک جدید متناسب با ذائقه مستمع ایرانی وجود ندارد» اما حجت‌الاسلام جوادی نسبت به رویه فعلی امیدوار است و درباره تغییر سبک قاریان ایرانی با نام بردن از حامد شاکرنژاد از شیوه متفاوت تلاوت او گفته است: «بر اساس بررسی کارشناسان قرآنی تلاوت‌های حامد شاکرنژاد تقلیدی از سبک‌های قاریان مصری نیست بلکه تلفیقی از موسیقی ایرانی و سبک‌های قاریان مصری است که می‌تواند مبدع سبک‌های نوین قرائت قرآن باشد.»

احمد ابوالقاسمی نیز درباره رمز مورد توجه قرار گرفتن سبک قاریان مصری به ایلنا گفت: «تلاوت مجلسی قاریان مصری به دلیل نفس‌های بلند و طولانی در شنونده هیجان ایجاد می‌کنند. در شیوه قاریان مصر قدرت حنجره، قدرت نفس، و قدرت کاربری صوتی که بر اثر مهارت به دست‌ می‌آید، بر آهنگ غلبه کرده و هیجان ایجاد شده به نوعی زودرس است و زود نیز فراموش خواهد شد. شما اگر تلاوت قاری عراقی را بشنوید به این نکته پی خواهید برد که به لحاظ موسیقایی بسیار زیباست، اما هیجانش تا آن حد نیست که طی تلاوت تشویق و الله الله گفتن شنونده را در پی داشته باشد. یا تلاوت قاریان ترکیه‌ای با وجود اجرای تمیز و دقیق لذت‌بخش است، اما هیجانی نیست.»

در ادامه می‌توان با شنیدن تلاوت‌های مختلف قاریان ایرانی و خارجی نسبت به تفاوت‌های موجود نظر بهتری داد و ارزیابی بهتری داشت.

بخشی از قرائت سوره «اسرا» توسط قاری صاحب سبک حامد شاکر‌نژاد را اینجا می‌توانید ببینید و بشنوید.