نرمی سر نوزاد، زمان سفت شدنش

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: دختر یک ساله ای دارم که بدو تولد دورسر۳۴و الان ۴۴.۵ است. تمام حرکات به موقع بود و الان در شرف راه رفتن است. با توجه به اینکه نرمی سر بسیار کوچک شده و حدود دو میلی باز است، آیا جای نگرانی نیست؟

پاسخ دکتر بهروز باوریان، متخصص اطفال:
بسته شدن ملاج نوزاد در ماه های اول تا دوسال ممکن است طول بکشد به همین دلیل اگر دختر شما هنوز ملاجش بسته نشده خیلی جای نگرانی وجود ندارد و معمولا تمام نوزادان دارای 3 ملاج هستند که شامل ملاج جلویی، ملاج پشتی و ملاج وسط است که بین شیار های استخوان جمجمعه قرار دارد و تا 8 سالگی فرزند شما طول می کشد که این ملاج رشد کند و حتی اگر ملاج وسط بسته شود باز این شیار ها باز است. نرمی سر نوزاد شما بستگی به این دارد که او از نظر توانمندی، ارزیابی دو ماهه، اندازه دور سر و دیگر موارد تکاملی اش در چه مراحله ای قرار دارد اگر از همه نظر فرزند شما طبیعی باشد این نرمی سر نوزاد به هیچ عنوان خطرناک نیست.

مهمترین مطالب در این‌باره:
اگر دست خود را به آرامی روی سر یک نوزاد تازه متولدشده بکشید می‌توانید به جای استخوان، نقاط نرمی را روی سر او احساس کنید. نقاط نرم در زمانی که هنوز استخوان‌های جمجمه نوزاد به هم نرسیده و جوش نخورده‌اند، ملاج یا فونتانل نامیده می‌شوند. این بخشی از رشد طبیعی است. به هر حال، تغییر در ملاج ممکن است نشان‌دهنده مسائل مرتبط با سلامتی نوزاد باشد.

نقاط نرم روی سر نوزاد چیست؟
نقاط نرم روی سر نوزاد از دو قسمت باز به نام ملاج تشکیل شده است. یکی از آنها که در جلوی سر قرار دارد بزرگ‌تر بوده و دیگری که در پشت سر قرار گرفته است کوچک‌تر است. این‌ها واقعاً فضاهای بازی هستند که در استخوان‌های جمجمه قرار دارند. قسمت جلویی، "ملاج" است و دیگری که در پشت سر قرار گرفته است "ملاج خلفی" نامیده می‌شود. قسمت جلویی شبیه الماس بوده و آن قسمت که در پشت سر قرار دارد به شکل یک مثلث کوچک است.
با این که به نظر می‌رسد جمجمه نوزاد ناقص است ولی جای هیچ گونه نگرانی وجود ندارد. آنها به طور طبیعی شکل گرفته و به عبور سر کودک در کانال تولد کمک می‌کنند. پس از تولد نوزاد، در حالی که مغز نوزاد در حال رشد است این قسمت‌ها هنوز نرم باقی می‌مانند. در صورتی که متوجه ضربان نبض در این قسمت‌ها شدید باید بدانید که علتان عبور جریان خون از این ناحیه است و دلیلی برای نگران شدن وجود ندارد.
شما می‌توانید از این نقاط نرم برای تشخیص بیماری‌ها و میان مایعات موجود در بدن استفاده کنید در غیر این صورت شما نباید از لمس کردن ملایم و محتاطانه ملاج نوزاد نگرانی داشته باشید.

مشاهده ملاج
برخی از والدین در هنگام لمس ملاج نوزاد دچار اضطراب می‌شوند. به هر حال، لزومی برای نگرانی یا اجتناب از لمس ملاج نوزاد نیست زیرا آنها با غشاها یا لایه‌های بافتی محافظت شده‌اند.
تغییرات یا ناهنجاری‌ها در ملاج ممکن است نشانه رشد و سلامت نوزاد شما باشند. به همین دلیل پرستاران و پزشکان در هنگام ویزیت نوزاد به راحتی ملاج او را نیز معاینه می‌کنند. برای مثال تأخیر در بسته شدن ملاج یا بزرگ شده ملاج می‌تواند نشانه برخی از بیماری‌ها باشد.

فرورفتگی ملاج نوزاد
زمانی که شما ملاج نوزاد را لمس می‌کنید باید کمی احساس سختی یا انحنای روبه بیرون داشته باشید. فرورفتن ملاج نوزاد معمولاً به معنی این است که نوزاد دچار کم‌آبی شده است (مقدار کافی مایعات در بدن او وجود ندارد). برخی دیگر از علائم کم‌آبی در بدن کودک عبارتند از گودی چشم‌ها و کمتر مرطوب شدن پوشک او. اگر هر یک از این علائم را در نوزاد خود مشاهده کردید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
برآمدگی ملاج نوزاد
زمانی که نوزاد گریه می‌کند ممکن است ملاج او حالت برآمدگی پیدا کند اما زمانی که گریه او پایان یافت، ملاج هم پایین رفته و به محل قبلی خود بازمی‌گردد. در این صورت جای نگرانی وجود ندارد.
ملاج برآمده که به حالت اولیه خود بازنگردد می‌تواند نشانه ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مانند عفونت یا التهاب مغز باشد. در صورتی که این علائم با تب نیز همراه بود یا نوزاد به طرز غیرعادی خواب‌آلوده بود حتماً باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید.

چه موقع این نقاط نرم در سر نوزاد بسته می‌شوند؟
در نهایت، استخوان‌های جمجمه نوزاد به اندازه کافی مواد معدنی جذب کرده و به طور کامل جوش خورده و فاصله بین آنها هم بسته می‌شود. ممکن است شما متوجه شوید که قسمت پشت ملاج زودتر بسته می‌شود. معمولاً بین 2 تا 4 ماهگی قسمت پشت ملاج بسته می‌شود قسمت جلویی ملاج نوزاد ممکن است تا دو سالگی هم باز بماند. (به این دلیل که مغز فضای مورد نیاز برای رشد را داشته باشد) هر چند این قسمت از ملاج نوزاد نیز باید تا 19 ماهگی بسته شده باشد.

چه موقع باید در مورد نقاط نرم روی سر نوزاد نگران بود؟
برخی موارد وجود دارد که شما باید در مورد نقاط نرم روی سر نوزاد خود نسبت به آنها نگران باشید. طاهر طبیعی ملاج کودک سخت بوده و با لمس به میزان اندکی فرو می‌رود. در صورتی که هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید باید به متخصص اطفال مراجعه کنید:
ملاجی که به میزان زیادی تورفته باشد. ممکن است بدن نوزاد دچار کم‌آبی شده باشد. باید توجه داشته باشید که اگر نوزاد شما بیمار است؛ پزشک تورفتگی یا بیرون‌زدگی ملاج نوزاد را مورد معاینه قرار دهد.
ملاجی که به میزان زیادی برآمدگی داشته باشد. ممکن است نوزاد دچار التهاب مغزی شده باشد. در صورتی که ملاج نوزاد شما ضربه خورده باشد و او تب کرده باشد یا به شدت بیحال شده باشد باید نگران بود. ممکن است ملاج کودک در هنگام گریه کردن، سرفه کردن، تخلیه باد معده یا استفراغ کردن برآمده شود؛ در صورتی که پس از رفع علت، برآمدگی برطرف شود جای نگرانی نیست اما در غیر این صورت باید حتماً به یک متخصص اطفال مراجعه کنید.
متخصص اطفال بهترین فردی است که می‌تواند در مورد ملاج نوزاد شما نظر بدهد اما زمانی که شما به پرستار تریاژ مطلب را می‌گویید ممکن است از شما بخواهد که ملاج کودک را دیده و برآمدگی یا تورفتگی غیرطبیعی آن به وی توضیح دهید.

در صورتی که نقاط نرم روی سر نوزاد زودتر از موعد مقرر بسته شوند چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر نقاط نرم روی سر نوزاد زودتر از موعد مقرر بسته شوند ممکن است باعث ابتلا به برخی بیماری‌ها باشد. زودتر بسته شدن ملاج که به عنوان کرانیوسینوستوزیس نیز شناخته می‌شود می‌تواند مانع رشد مغز شده و باعث عقب‌افتادگی ذهنی، نابینایی، تشنج و سندرم سر صاف شود. متخصص اطفال در 18 ماه اول پس از تولد نوزاد در هر مرتبه ویزیت، نقاط نرم سر را معاینه کرده و در صورت بروز این مشکل برخی اقدامات و عمل‌های جراحی را برای باز کردن دوباره ملاج را تجویز نماید.

علائم دیگر روی سر نوزاد که باعث نگرانی است
ضربات و کبودی‌ها. بلافاصله پس از تولد نوزاد شما باید کبودی‌ها و تورم را روی سر نوزاد بررسی نمایید. این مشکل غالباً در قسمت بالایی پشت سر دیده می‌شود. ممکن است شما متوجه یک "سفالوهماتوم" یا ناحیه کبودشده نرم روی سر نوزاد شوید که در هنگام زایمان ایجاد می‌شود. معمولاً این مشکلات پس از مدتی به‌خودی‌خود بهبود یافته و نگران‌کننده نیستند.
تغییرات در موها. ممکن است موهای نوزاد در هنگام تولد بسیار نازک باشد یا به طور کامل طاس باشد. حتی اگر نوزاد به طور کامل مو داشته باشد ممکن است مدت کوتاهی پس از تولد موهای خود را از دست بدهد. این موضوع بدان دلیل اتفاق می‌افتد که موها صرفاً یک پوشش محافظ برای سر کودک در رحم مادر است. این موها می‌ریزند و موهای معمولی جای آنها را می‌گیرند. ممکن است شما متوجه تغییر رنگ مو از روشن به تیره در چند هفته، چند ماه یا چند سال پس از تولد شوید. این مسائل طبیعی است.