جنگ تجاری ایران و آمریکا بر سر «پسته»/ آمریکا بعد از «طلای سیاه» به دنبال بازار صادراتی «طلای سبز» ایران است

در سال ۱۳۹۷ ارزش و وزن صادرات پسته ایران در مقایسه با سال ۱۳۹۶ به ترتیب اُفت ۵۴ درصدی و ۴۹ درصدی را تجربه نمود. بخشی از این افت صادرات به کاهش تولید در سال گذشته باز می‌گردد، اما بخش عمده‌ای از آن به تحریم‌های آمریکا مربوط می‌شود. نکته جالب‌تر این است که در دهه گذشته بین ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید سالیانه پسته در دنیا و همچنین تجارت جهانی پسته در اختیار ایران و آمریکا بوده است و تحریم‌های آمریکا باعث شده است تا ایران بازار‌های صادراتی را به آمریکایی‌ها واگذار کند.

به گزارش تابناک اقتصادی، چند سالی است که اوضاع تولید محصولات کشاورزی چندان مساعد نیست و این موضوع به دلیل مشکلاتی، چون کم آبی، نوسانات دمایی، آفات و ... به وجود آمده است. در این بین کاهش میزان تولید برخی محصولات بسیار نگران کننده‌تر از سایر محصولات کشاورزی است چرا که ایران در تولید و صادرات آن‌ها دارای مزیت نسبی است. از جمله این محصولات کشاورزی می‌توان به پسته اشاره نمود؛ پسته‌ای که در سال‌های اخیر به دلایل مختلف دیگر نمی‌خندد و هر سال با بهانه‌ای میزان تولید آن کاهش می‌یابد. در کنار موانع موجود بر سر راه تولید پسته، تحریم‌های ظالمانه آمریکا نیز کار را برای صادرات پسته ایران سخت‌تر کرده است. هر چند پسته در لیست محصولات تحریم شده ایران قرار نداشته، اما محدودیت‌های بانکی باعث سخت‌تر شدن تجارت آن برای کشاورزان ایرانی شده است.

وضعیت تجارت پسته ایران چگونه بوده است؟

آخرین اطلاعات پایگاه خبری کمیسیون اروپا زنگ خطر را برای تجارت این محصول ارزآور کشاورزی به صدا درآورده است. این اطلاعات نشان می‌دهند در حالی که صادرات پسته ایران به اتحادیه اروپا در ۴ ماهه نخست سال ۲۰۱۸ میلادی بالغ بر ۹۴.۵ میلیون یورو بوده است این میزان در ۴ ماهه نخست سال جاری میلادی با افت قابل توجه ۷۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۲۵.۵ میلیون یورو رسیده است.

همچنین صادارت پسته با پوست ایران به اروپا در ۴ ماهه نخست ۲۰۱۹ با افت ۸۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده و به ۹.۶ میلیون یورو رسیده است. ایران در ۴ ماهه نخست ۲۰۱۸ بالغ بر ۵۸ میلیون یورو پسته با پوست به اروپا صادر کرده بود. صادرات مغز پسته ایران به اروپا نیز در این دوره با افت ۵۶ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به ۱۵.۸ میلیون یورو کاهش یافته است.

همان گونه که ملاحظه می‌شود آمار‌ها کمیسیون اروپا خبر از کاهش شدید صادرات پسته ایران به اتحادیه اروپا می‌دهند. اما آمار‌های گمرک ایران در این زمینه چه می‌گویند؟

طبق نمودار زیر که از آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران استخراج شده است، در سال ۱۳۹۵ میزان صادرات پسته حدود ۱۱۴ هزار و ۸۸ تن بوده که ارزش صادراتی این میزان پسته ۹۷۰ میلیون دلار اعلام شده است. همچنین در سال ۱۳۹۶ میزان صادرات پسته حدود ۱۱۲ هزار و ۹۱ تن بوده که ارزش صادراتی این میزان پسته ۹۰۱ میلیون دلار عنوان شده است. در سال ۱۳۹۷ ارزش و وزن پسته صادر شده به ترتیب ۴۶۱ میلیون دلار و ۵۱ هزار تن بوده است. همان گونه که ملاحظه می‌شود در سال ۱۳۹۷ ارزش و وزن صادرات پسته در مقایسه با سال ۱۳۹۶ به ترتیب اُفت ۵۴ درصدی و ۴۹ درصدی را تجربه نموده است.

حالا با این کاهش صادرات پسته ایران در سال ۱۳۹۷ زنگ خطر برای دومین کالای صادراتی ارزآور غیرنفتی و همچنین از دست دادن بازار‌های هدف و باختن این بازار‌ها به رقبا به صدا در آمده است.

رقیب پسته ایران در بازار‌های جهانی کدام کشور است؟

رقیب اصلی پسته ایران چه در تولید و چه در صادرات، پسته آمریکایی است. صنعت پسته در ایران دارای تاریخچه چند هزار ساله است، اما کشت پسته در آمریکا در دهه ۱۹۳۰ با واردات بذر‌های ایرانی آغاز شد. در دهه گذشته بین ۷۰ تا ۸۰ درصد تولید سالیانه پسته در دنیا به ایران و آمریکا اختصاص داشته است. همچنین این دو کشور بر تجارت جهانی پسته سلطه مطلق دارند.

به لحاظ تولید همان گونه که گفته شد در سال‌های اخیر به دلایل مختلف تولید پسته ایران افت چشمگیری را داشته است و این در حالی است که تولید پسته آمریکا رشد بالایی را تجربه نموده است. نمودار زیر میزان تولید پسته در دو کشور ایران و آمریکا را بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ نشان می‌دهد. آمار‌های این نمودار از سایت انجمن پسته ایران استخراج شده است. همان گونه که از نمودار زیر ملاحظه می‌گردد میزان تولید پسته ایران در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۲ هزار تن بوده است و این در حالی است که در همین سال تولید پسته آمریکا به ۴۵۰ هزار تن افزایش یافته است. در سال‌های قبل (با چشم پوشی از سال ۲۰۱۶) دو کشور اختلاف معناداری در تولید پسته با یکدیگر نداشته اند.

همچنین به لحاظ تجارت، آمریکا در برخی بازار‌های عمده توانسته است ایران را به طرز عجیبی پشت سر بگذارد. طبق آخرین آمار منتشر شده توسط انجمن پسته ایران تا پایان اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸، از مجموع ۱۳ هزار تن پسته‌ای که از ایران و آمریکا به شبه قاره هند صادر شده است سهم ایران ۶۰ درصد و سهم آمریکا ۴۰ درصد بوده است. همچنین از مجموع حدود ۶۱ هزار تن پسته‌ای که در ۸ ماه اول سال تجاری ۹۸-۹۷ از ایران و آمریکا به اروپا صادر شده است سهم ایران ۵ درصد و سهم آمریکا ۹۵ درصد بوده است. از مجموع ۹۵ هزار تن پسته‌ای که از ایران و آمریکا به شرق دور صادر شده است سهم ایران ۳ درصد و آمریکا ۹۷ درصد بوده است.

همان گونه که ملاحظه می‌شود ایران تنها در بازار هند توانسته است آمریکا را پشت سر بگذارد و سهم بالاتری داشته باشد. در سایر بازار‌ها سهم آمریکا با اختلاف فاحشی بالاتر از سهم ایران است.

چرا ایران بازار‌های پسته را به آمریکا واگذار کرده است؟

شاید بسیاری معتقد باشند که به دلیل کاهش سطح تولید پسته در ایران، کشورمان نتوانسته است آن گونه که باید سهم خود از بازار‌های صادراتی را در مقابل آمریکا حفظ کند، اما باید گفت که تحریم‌های آمریکا در این زمینه کارسازتر بوده است. همان گونه که عنوان شد هر چند پسته ایران، در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار نداشته است، اما تحریم‌های بانکی باعث شده است تا نقل و انتقالات پولی با مشکل مواجه شود و همین موضوع صادرات پسته ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده است. حجت حسنی، معاون انجمن پسته ایران طی مصاحبه‌ای در این زمینه گفت: فروپاشی توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌های بین المللی دوباره موانعی در مقابل دسترسی تاجران ایرانی به بازار‌های دنیا و رقابت عادلانه ایجاد کرده است.

نکته حائز اهمیت دیگر این است که آمریکا قبل از تحریم‌های ظالمانه نیز جنگ تجاری را در زمینه صادرات پسته ایران به این کشور آغاز کرده بود. آمریکا تعرفه ۲۴۱ درصدی را بر روی واردات پسته ایران اعمال کرده بود و به عبارت دیگر، ایران حتی بدون تحریم‌ها نیز نمی‌توانست به بازار آمریکا دسترسی پیدا کند.

نتیجه آن که آمریکا همان گونه که از تحریم‌های نفتی ایران توانست نفع ببرد و افزایش تولید خود در زمینه نفت را در بازار‌های مشتریان ایران بفروشد، حالا نیز به دلیل تحریم‌ها در زمینه تولید و صادرات پسته توانسته است ایران را کنار بزند و افزایش تولید خود در پسته را در بازار‌های صادراتی بفروش برساند و سهم خود در این بازار‌ها را افزایش دهد.