تزریق بتامتازون در بارداری و رشد جنین

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: دکترم دو سری بتامتازون داد، در 8 ماهگی و 9ماهگی به همه می دهند؟ الان در هفته 38 بارداری هستم و زایمان زودرس هم نبودم.‎

پاسخ دکتر سمیه یگانه، جراح و متخصص زنان و زایمان:
برای تسریع بلوغ ریه جنین و تشکیل بهتر و سریعتر ریه در نوزادان، آمپول بتامتازون بهتر است که برای تمام خانم های باردار تجویز شود چراکه آمپول بتامتازون دارای کورتون است و کورتون لازم است که در دوران بارداری به بدن زده شود به همین دلیل تزریق بتامتازون برای شما لازم و ضروری است. همچنین برای اینکه مشخص شود که شما زایمان زودرس دارید یا نه که البته باید تشخیص آن زیر نظر پزشک باشد و برای جلوگیری از بروز زایمان زودرس در شما، بهتر است که طبق دستور پزشک معالج خود این آمپول را تزریق کنید تا دوران بارداری خود را به راحتی به پایان برسانید.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
زایمان زودرس ممکن است به مشکلات ریه ها، قلب، مغز و سایر سیستم های بدن نوزاد منتهی شود. پیشرفت های اخیر در مطالعه زایمان زودرس، داروهای مؤثر را شناسایی کرده اند که باعث تاخیر در زایمان می شود. هر چقدر جنین مدت بیشتری در رحم بماند، احتمال مشکلات زایمان زودرس کمتر می شود.
اگر نشانه های زایمان زودرس دارید، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید.

زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودرس زمانی اتفاق می افتد که انقباضات منظم قبل از 37 هفته بارداری و بعد از اتساع دهانه رحم شروع می شود. و می تواند بر اساس زمانی که اتفاق می افتد دسته بندی شود:
کمتر از 28 هفته – به شدت زودرس
28 تا 32 هفته – خیلی زودرس
32 تا 37 هفته – زودرس میانه تا متوسط
اگر تولد نوزاد بین 20 تا 37 هفته اتفاق بیفتد، تولد زودرس نامیده می شود. نیازی به گفتن نیست که هر چه زایمان زودتر اتفاق بیفتد، مشکلات آن بیشتر است.

دلایل زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودرس بی اختیار: این یک زایمان بدون برنامه پیش از هفته 37 بارداری است. در حالی که علل واقعی این نوع زایمان زودرس مشخص نیست، عفونت یا التهاب ممکن است باعث آن شود.
زایمان زودرس با تجویز پزشک: پزشک با توجه به شرایط پزشکی مانند پره اکلامپسی، توصیه می کند زایمان زودرس با القای زایمان صورت گیرد.
اما اگر مشکل پزشکی جدی وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک از مداخلات اضافی برای نگه داشتن کودک درونِ رحم به مدت کافی، استفاده کند. در چنین شرایطی، سلامت مادر و کودک کاملا تحت نظارت پزشک است.
اگر امکان طولانی کردن حاملگی وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است برای کامل کردن رشد جنین، استروئید تجویز کند.
زایمان زودرس بدون تجویز پزشک: گاهی علی رغم نبود هیچ ضرورت پزشکی، ممکن است القای زایمان یا زایمانی سی (سزارین) صورت گیرد.
چنین زایمان زودرسی اغلب توصیه نمی شود. مطالعات حاکی از آنند که کودکانی که طی هفته های 37 و 38 با القای زایمان، به دنیا می آیند، سلامت ضعیف تری نسبت به کودکانی که در هفته های بعدی به دنیا می آیند، دارند.
زایمان زودرس ممکن است در هر زمانی اتفاق بیفتد و ممکن است برای آن حاضر نباشید. ولی اگر در معرض آن باشید، می توانید متوجه شوید.

چه کسانی در معرض زایمان زودرس هستند؟
اگر یک یا چند عامل زیر را دارید، احتمال زایمان زودرس در شما بالا است:
- اضافه وزن یا کمبود وزن در دوران حاملگی
- مراقبت های نامناسب دوران بارداری
- کار فیزیکی استرس زا
- مصرف دخانیات، الکل، یا داروهای غیرقانونی در دوران بارداری
- مشکلات سلامت مادر مانند قند بالا، فشار خون، پره اکلامپسی، یا تیروئید
- برخی نقایص تولد در کودک
- بارداری خارج از رحم
- بارداری های دوقلو یا چند قلو
- مشکلات لخته شدن خون
- مایع آمنیوتیک بیش از حد یا ناکافی
- عفونت های واژن مانند واژینوز باکتریال، تریکوموناس واژینالیس، عفونت ادراری (باکتریوری بدون علامت، ذات الریه، آپاندیس)
- عفونت های ادراری و عفونت های منتقل شده از راه جنسی
- پارگی رحم در زایمان سزارین قبلی
- حذف فیبروید رحم
- ناهنجاری های اندام های تولید مثل مانند دهانه کوتاه رحم یا کوتاهی دهانه رحم در دوره سه ماهه دوم به جای دوره سه ماهه سوم
- جفت سرراهی
- سابقه زایمان زودرس
- بارداری در عرض 6 ماه بعد از آخرین زایمان
- زنان کمتر از 18 سال و بالاتر از 35 سال
- سبک زندگی و عوامل محیطی
- قرار گرفتن در معرض آلودگی های محیطی
- خشونت خانوادگی، سوء استفاده جنسی، جسمی، احساسی و عدم حمایت اجتماعی
هر چه بیشتر دارای این عوامل باشید، احتمال زایمان زودرس در شما نیز بیشتر است و این برای کودک شما خوب نیست.

عوارض زایمان زودرس
مراکز کنترل و جلوگیری از بیماری ها در آمریکا، خطرات زیر را برای کودکان با تولد زودرس، تشخیص داده است:
کمبود وزن کمتر از 2500 گرم یا 5.5 پوند

مشکلات تنفسی، از جمله
سندروم زجر تنفسی/ بیماری غشای هیالین، وضعیتی که به دلیل کمبود سورفاکتانت در ریه به وجود می آید و منجر به بسته شدن کیسه های هوا می شود.
بیماری مزمن ریه ناشی از آسیب بافتی درازمدت
- نشت هوا از فضاهای ریه
- رشد ناقص ریه
- تنگی نفس یا آپنه
- اندام های ناقص و مشکلات بینایی
- خطر اختلالات یادگیری
- مشکلات رفتاری
- بی ثباتی دمای بدن – ناتوانی تنظیم دمای بدن به دلیل کمبود چربی بدن
مشکلات قلبی عروقی مانند
- مجرای شریانی باز، این بیماری مانع از رسیدن خون به ریه ها می شود.
- فشار خون خیلی بالا یا خیلی پایین
- ضربان قلب پایین (اغلب با آپنه اتفاق می افتد)

بیماری های متابولیسم و خون که عبارتند از
- کم خونی، که ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشد
- زردی که به دلیل نارسایی کبد و عملکرد نابالغ گوارشی اتفاق می افتد
- پایین یا بالا بودن مواد معدنی بدن مانند کلسیم و موادی مانند گلوکز در خون
- عملکرد کلیوی نابالغ

عوارض گوارشی از جمله
- مشکلات تغذیه – عدم توانایی خوردن و بلعیدن
- هضم ضعیف
- انتروکولیت نکروزان، بیماری جدی روده
- عوارض عصبی
-خونریزی داخل وریدی (خونریزی داخل مغز)
Periventricular leukomalacia یا لوکومالاسی پیرامون بطنی، یک بیماری است که سبب نرم شدن بافت های مغزی اطراف بطن ها می شود که حاوی مایع مغزی نخاعی است.
عضلات ضعیف
تشنج ناشی از خونریزی داخل مغز
رتینوپاتی زودرس (ROP) – سبب رشد غیرطبیعی عروق خونی در شبکیه می شود که می تواند منجر به جدا شدن شبکیه از پشت چشم شود که سبب کوری می شود
عفونت هایی که ممکن است نیاز به درمان با آنتی بیوتیک داشته باشند
احتمال بروز این عوارض با تشخیص به موقع علائم و مشکل، کاهش می یابد.

علائم زایمان زودرس
- انقباضات مکرر (سفت شدن شکم)
- کمر درد
- فشار در لگن یا قسمت پایین شکم
- گرفتگی خفیف در شکم
- پارگی کیسه آب
- تغییر در ترشحات واژن
- لکه گذاری یا خونریزی از مهبل (واژن)
- اسهال
اگر قبل از هفته 37 بارداری هستید و این علائم را تجربه می کنید، پزشک سعی می کند از طریق ارائه داروهای خاص از زایمان زودرس جلوگیری کند. علاوه بر داروهای Tocolytic برای جلوگیری از انقباضات، پزشک ممکن است استروئیدهای خود را برای بهبود عملکرد ریه نوزاد تجویز کند.
اگر کیسه آب پاره شود، ممکن است از آنتی بیوتیک ها برای جلوگیری از عفونت استفاده شود تا بارداری ادامه یابد.

آمپول بتامتازون برای چیست؟
بعضی از زنان خیلی زود زایمان می کنند. اگر قبل از هفته 34 بارداری زایمان کنید، از تزریق کورتیکواستروئید برای افزایش شانس بهبودی نوزاد استفاده می شود. این تزریق به ریه های کودک کمک می کند تا به خوبی کار کنند.
استروئیدها معمولا به یکی از عضلات بزرگ (بازو، پاها یا باسن) تزریق می شوند. تزریق به مدت دو روز، دو تا چهار بار، بسته به نوع کورتون انجام می شود.
شایعترین کورتون، بتامتازون (Celestone) در دو دوز، هر 12 میلیگرم، 12 یا 24 ساعت به صورت جدا تجویز می شود. داروها از دو تا هفت روز بعد از اولین دوز موثر هستند.
- کورتیکواستروئیدها همانند استروئیدهای بدن سازی که توسط ورزشکاران استفاده می شوند، نیستند. مطالعات متعدد نشان داد که کورتیکواستروئیدهای دوران بارداری برای مادران و نوزادان ایمن هستند. درمان با بتامتازون خطر ابتلا به بیماری ریه را برای نوزادانی که به زودی متولد می شوند، به ویژه برای کسانی که در بین هفته 29 تا 34 بارداری متولد می شوند، کاهش می دهد.
این درمان استروئیدی خطر ابتلا به بیماری ریه را به نصف کاهش می دهد و خطر ابتلا به زایمان زودرس نوزاد را تا 40 درصد کاهش می دهد. تمام نوزادان متولد شده قبل از هفته 28 بارداری مشکلات ریه داشتند، اما مشکلات برای کسانی که قبل از تولد استروئید مصرف می کردند، خفیف تر بود.
- بتامتازون همچنین ممکن است عوارض دیگر را در نوزادان کاهش دهد. مطالعات نشان می دهد در صورت مصرف قرص بتامتازون توسط مادر مشکلات روده و خونریزی جنین کاهش می یابد.
اگر بیمارستان زایمان زودرس را تایید کند یا به دلیل مشکل پزشکی نیاز به زایمان زودرس باشد، به احتمال زیاد یک دوره بتامتازون تجویز می شود.

زمان و نحوه تزریق بتامتازون در بارداری
آمپول بتامتازون در بارداری زمانی تجویز میشود که شما علائم زایمان زودرس را داشته باشید، این علائم هم توسط پزشک تشخیص داده میشود. ممکنه در هفته 31 بارداری یا حتی زودتر تشخیص زایمان زودرس داده شود و شما باید آمپول را تزریق کنید.
نگران نباشید برای جنین ضرر ندارد. این آمپول را باید در دو روز متوالی و هر بار 3 عدد تزریق کنید که بعد از تزریق حرکت جنین نیز کم میشود که اگر حرکات خیلی کم شد باید نوار قلب از جنین گرفته شود.

خطر استفاده از بتامتازون چیست؟
- مطالعات حیوانی نشان داده است که تزریق بتامتازون به زن باردار می تواند بر سیستم ایمنی بدن، رشد عصبی و رشد فرزندانش تاثیر بگذارد. با این حال، این اثرات تنها در مطالعاتی نشان داده شده است که در آن استروئیدها در دوزهای بسیار بالایی یا در اوایل بارداری داده می شوند.
در درمان زایمان زودرس، استروئیدها در اواخر بارداری داده می شوند.
- مطالعات انسانی هیچ خطری قابل توجهی در ارتباط با یک دوره استروئیدی منفرد نشان نداده است. مطالعات اثرات جانبی ناشی از استروئیدها بر رشد فیزیکی کودک نشان نداد. با این حال، مطالعات بیشتری باید انجام شود.
در گذشته، زنانی که در معرض خطر زایمان زودرس بودند، یک بار در هفته استروئید مصرف می کردند تا زمانی که زایمان انجام شود. در حال حاضر، دوره های مکرر توصیه نمی شود، مگر اینکه در یک مطالعه تحقیقی شرکت داشته باشید.

چه کسی باید آمپول بتامتازون تزربق کند؟
در سال 1994، موسسه ملی بهداشت (NIH) دستورالعمل های مربوط به تجویز کورتون ها را برای زنان با زایمان زودرس منتشر کرد. با توجه به این دستورالعمل، پزشکان باید استروئیدها را به همه زنان با شرایط زیر بدهند:
- زنان در معرض خطر زایمان زودرس که در بین هفته 24 تا 34 بارداری هستند
- دریافت دارو برای کمک به توقف درد زایمان (داروهای Tocolytic)

چه کسی نباید بتامتازون را مصرف کند؟
بتامتازون ممکن است دیابت را کنترل کند. استروئیدها هنگامی که با ترکیبی از داروهای بتا-مینیمم مصرف می شود، حتی می تواند مشکل ساز باشد. زنان مبتلا به دیابت مستلزم نظارت بر قند خون برای سه تا چهار روز پس از دریافت استروئید هستند.
علاوه بر این، زنان مبتلا به عفونت فعال یا مشکوک در رحم (کوریو آمنیونیت) نباید استروئید مصرف کنند.